Είναι δυνατόν να προκύψει αιφνίδια κάποιος ανταγωνισμός στον ευρωπαϊκό Νότο με επίκεντρο την ενεργειακή πολιτική κάθε χώρας, έπειτα από τη συμφωνία που πρόσφατα σύναψε η Ιταλία με την Αλγερία για την αύξηση της παροχής φυσικού αερίου, από τη βορειοαφρικανική χώρα, ώστε να επισπευσθεί η απεξάρτηση από τη Ρωσία;
Ο ανταγωνισμός των χωρών στη μεσογειακή λεκάνη δεν αφορά βέβαια μόνο τις ποσότητες και την τιμή προμήθειας αερίου που θα επιτευχθούν με τη συμφωνία. Πρωτίστως, οι χώρες της περιοχής κι ιδίως η Ισπανία κι η Ιταλία, που βρίσκονται εγγύτερα στα ευρωπαϊκά κέντρα, επιδιώκουν στη νέα κατάσταση που μέλλει να διαμορφωθεί μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία να αναδειχθούν σε σημαντικούς κόμβους για τη μεταφορά, διανομή και αποθήκευση του φυσικού αερίου, που με τη Ρωσία αποκλεισμένη από το παιχνίδι, σε άμεσους χρόνους θα μπορεί να ρέει μόνον από την γειτνιάζουσα Αφρική και δευτερευόντως από τη Μέση Ανατολή.
Έτσι, η συμφωνία που υπέγραψε τη Δευτέρα ο Μάριο Ντράγκι με τον Αλγερινό πρόεδρο Αμπντελματζίντ Τεμπούν, για 9 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (mmc) φυσικού αερίου, που έρχονται να προστεθούν στα 21 που αντλούνται ήδη ετησίως μέσω του αγωγού TransMed, αμέσως ταρακούνησε την Ισπανία κι ιδίως τον Τύπο της χώρας, προκαλώντας αμηχανία έως και στην κυβέρνηση της Ιβηρικής χώρας.
Αρχικά γιατί αυτή τη στιγμή η Αλγερία είναι ο κύριος προμηθευτής για την Ισπανία, η οποία είχε και λόγω απόστασης τη μικρότερη εξάρτηση από το ρωσικό αέριο (μόλις 7,7%, έναντι 40% της Ιταλίας). Όπως επισημαίνει σε ένα δημοσίευμά της για την ολιγωρία της ισπανικής κυβέρνησης η εφημερίδα El Mundo, τα επιπλέον 9 mmc που θα λάβει η Ιταλία είναι πάνω κάτω ίσα με το σύνολο της παροχής του αλγερινού αερίου προς την Ισπανία, που διέρχεται από τον μοναδικό ανοιχτό αγωγό φυσικού αερίου (Medgaz) μεταξύ των δύο χωρών. Αφότου, ο Τεμπούν έκλεισε τον άλλο αγωγό παροχής (Maghreb-Europas, Meg), η Ισπανία σταμάτησε να λαμβάνει 6 δισεκατ. μ3 αερίου και η επέκταση του Medgaz μόλις που θα της προσπορίζει 10 δισεκατ. μ3. Και μάλιστα, όπως προσθέτουν ακόμη πιο επικριτικά άλλες εφημερίδες, η τιμή του φυσικού αερίου που θα προμηθεύεται η χώρα από την Αλγερία θα είναι υψηλότερη, όπως ανακοίνωσε κι η υπουργός Οικολογικής Μετάβασης Τερέσα Ριβέρα. Ο ισπανικός Τύπος θεωρεί πως η Αλγερία επέλεξε πλέον ως στρατηγικό εταίρο την Ιταλία κι απέκλεισε τη Μαδρίτη, μη συγχωρώντας της την επαμφοτερίζουσα πολιτική της για το Μαρόκο, στη σκακιέρα των εντάσεων με το Κίνημα Πολισάριο και το Ραμπάτ εμπλέκεται άμεσα και το Αλγέρι. Μία ανάλυση που και Αλγερινοί αναλυτές επιβεβαιώνουν, επισημαίνοντας πόσο θα αλλάξουν τα δεδομένα με βάση το υπάρχον, αλλά και το υπό διαμόρφωση γεωπολιτικό πλαίσιο.
Στις 31 Οκτωβρίου 2021, το Αλγέρι κατήγγειλε μονομερώς τη συμφωνία με το Ραμπάτ για τη διέλευση του αγωγού φυσικού αερίου. Ο Tεμπούν είχε διατάξει τον τερματισμό των εμπορικών σχέσεων μεταξύ της αλγερινής κρατικής εταιρείας πετρελαίου Sonatrach και του Μαροκινού Γραφείου Ηλεκτρισμού και Πόσιμου Νερού, «λαμβάνοντας υπόψη την επιθετική στάση του Βασιλείου του Μαρόκου κατά της Αλγερίας, η οποία υπονομεύει την εθνική ενότητα». Η κίνηση αυτή αντανακλά τις μακροχρόνιες τριβές ανάμεσα στις δύο χώρας, με επίκεντρο τη Δυτική Σαχάρα, όπου οι μαροκινές αρχές επί δεκαετίες κατατρέχουν τους αυτόχθονες πληθυσμούς, καταπατούν τις διεθνείς συμφωνίες κι αποφάσεις και βρίσκονται σχεδόν σε πόλεμο με έχουν εδώ και καιρό αντιμέτωπες με τους αυτονομιστές του Μετώπου Πολισάριο. Ένα κίνημα με ιστορικές σχέσεις με την Αλγερία (και που μάλιστα διατηρεί διπλωματικά γραφεία στο Αλγέρι).
Επιπλέον, το Μαρόκο έχει εξομαλύνει (με την ευλογία των ΗΠΑ) τις σχέσεις του με το Ισραήλ, επιτυγχάνοντας χάρις στον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, να της αναγνωρισθεί η κατοχή του Μαρόκου στη Δυτική Σαχάρα.
Πριν από τρεις ημέρες, μάλιστα, το Πολισάριο ανακοίνωσε πως διακόπτει τις επαφές του με την ισπανική κυβέρνηση, διαμαρτυρόμενο για την αιφνίδια και τυχοδιωκτική αλλαγή πλεύσης της κυβέρνησης του Σοσιαλιστή Πέδρο Σάντσεθ, αναφορικά με την αναγνώριση εκ μέρους της Μαδρίτης της «αυτονομίας» της Δυτικής Σαχάρας, τερματίζοντας μια δεκαετή θέση ουδετερότητας. Μία αυτονομία που αποτελεί το μαροκινό πλαίσιο για την λύση του ζητήματος, σε αντίθεση με το σχέδιο του ΟΗΕ για δημοψήφισμα του λαού στην περιοχή για να αποφασίσει εάν θέλει ή μη την ανεξαρτησία του. Με αυτόν τον τρόπο, η Μαδρίτη προσπάθησε να τερματίσει τη διαμάχη με αιχμή του δόρατος του πρόσφυγες στη Θέουτα τον Απρίλιο του 2021, με αφορμή τη νοσηλεία του ηγέτη του Πολισάριο Μπραχίμ Γκάλι με Covid-19 σε ισπανικό νοσοκομείο.
Σε αυτό το σημείο, ο ισπανικός Τύπος τονίζει τη βασική διαφορά στην πολιτική των δύο χωρών, με τον Ντράγκι να ασπάζεται τα δίκαια του λαού της Δ. Σαχάρας και να μην τάσσεται υπέρ της απορρόφησής του από το Μαρόκο. Το αποτέλεσμα είναι ορατό: ο Σάντσεθ ούτε καν μπορεί να πατήσει το πόδι του στο Αλγέρι, ενώ κι η κρατική εταιρεία Sonatrach άφησε έξω την Ισπανία από την υπόσχεσή της στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες να μην τους αυξήσει την τιμή του αερίου. Όσο κι εάν η Ριβέρα πασχίζει να χρυσώσει το χάπι, δηλώνοντας πως δεν έχει γίνει σαφές εάν η συμφωνία Ιταλίας-Αλγερίας δεν περιλαμβάνει αυξημένη τιμή πώλησης του προϊόντος, προσθέτοντας πως οι προμήθειες φυσικού αερίου από την Αλγερία είναι εγγυημένες. Ούτε και παρηγορούν τους Ισπανούς, που εν μέσω ενεργειακής και οικονομικής κρίσης θα δουν το αλγερινό αέριο να φθάνει ακριβότερα, οι εξηγήσεις πως δεν είναι συγκρίσιμη η κατάσταση των δύο χωρών. Οι αναλυτές εξηγούν πως η κυβέρνηση με την ευκαιριακή πολιτική της έχασε την ευκαιρία να γίνει το κύριο κέντρο διανομής αλγερινού φυσικού αερίου για όλη την Ευρώπη, υπέρ της Ιταλίας.
Οι διαμαρτυρίες του ισπανικού Τύπου βρήκαν απήχηση και στην ίδια την Ιταλία, με το πρακτορείο ANSA να σπεύδει να λάβει θέση: «η Ιταλία βεβαίως και δεν θέλει να μπει σε μια διαμάχη εντελώς εσωτερική στην Ισπανία και, προς το παρόν μόνο, στα μέσα ενημέρωσης. Ιταλικές πηγές κοντά στον ενεργειακό φάκελο περιορίζονται στο να υπογραμμίσουν ότι η Αλγερία έχει αχρησιμοποίητες ποσότητες φυσικού αερίου και ότι, ως εκ τούτου, όπως τόνισε και ο εκπρόσωπος της ισπανικής κυβέρνησης στη συνέντευξη Τύπου, η Μαδρίτη δεν αναλαμβάνει κινδύνους για τις προμήθειες. Επιπλέον -διαβεβαιώνουν οι ίδιες πηγές- η Ιταλία είναι πρόθυμη να δημιουργήσει υποδομές αμοιβαίου οφέλους», τονίζει το πρακτορείο Ansa. Εμμέσως υποδηλώνοντας πως η Ιταλία θα γίνει ο ρυθμιστής στις υποδομές και τη διανομή.
Βεβαίως, όλα τούτα είναι θεωρητικά ακόμη: διότι, όπως τονίζουν κι ειδικοί, ακόμη κι οι επιπλέον παραδόσεις αλγερινού αερίου θα χρειασθούν τουλάχιστον δύο χρόνια, μιας και σήμερα η Αλγερία έχει φθάσει στο έπακρο των δυνατοτήτων της για άντληση και διάθεση. Το ίδιο άλλωστε ισχύει και για τους επόμενους ενεργειακούς στόχους στην Ανγκόλα, τη Μοζαμβίκη ή το Κονγκό. Συμμαχίες που ναι μεν δημιουργούν την εντύπωση πως η Ιταλία κινείται για να κτίσει ενεργειακή επάρκεια και να αποκτήσει υπεροχή στις γεωπολιτικές κινήσεις, αλλά με αμφίβολης αποτελεσματικότητας κοιτάσματα–του Κονγκό δεν έχουν επαρκή πιστοποίηση, της Ανγκόλας σχετίζονται με την άντληση πετρελαίου, και σε ποσότητα είναι πεπερασμένα και όχι σταθερής ροής. Ενώ στη Μοζαμβίκη, όπου θα βρεθεί ο Ντράγκι στον επόμενο σταθμό του στο κυνήγι της ενέργειας, το μικρό κοίτασμα είναι δεσμευμένο εν μέρει από τη ΒΡ κι η Ιταλία θα πρέπει να κάνει συμφωνία μαζί της.
Το βέβαιο είναι πως το Ουκρανικό έχει ανοίξει έναν κύκλο ανταγωνισμού στη Μεσόγειο, με την Ιταλία και την Ισπανία, δευτερευόντως η Ελλάδα κι η Πορτογαλία, να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του ευρωπαϊκού ενεργειακού μετώπου και να πιέζουν για μια ενιαία κοινοτική απάντηση. Κοινές αγορές και διαχείριση, ανώτατο όριο τιμών, μεταρρύθμιση της ενεργειακής αγοράς της ΕΕ για την αποσύνδεση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας από τον πιο ακριβό πόρο της (που σήμερα θα ήταν το φυσικό αέριο). Την περασμένη εβδομάδα γεννήθηκε στις Βρυξέλλες η Ενεργειακή Πλατφόρμα, ένα πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση που επιθυμούν οι μεσογειακές χώρες. Η ένταξη στον μηχανισμό είναι εθελοντική, αλλά μέχρι στιγμής και οι 27 χώρες μέλη έχουν λάβει μέρος στις συζητήσεις.
Μέσα σε όλες τούτες τις προοπτικές κι ανακατατάξεις, η Ισπανία θεωρούσε εαυτήν καλά προετοιμασμένη. Καθώς η τροφοδοσία της μέσω αγωγού είναι πολύ μικρή, η Ισπανία εισάγει το μεγαλύτερο μέρος του αερίου που χρησιμοποιεί σε υγροποιημένη μορφή. Οι ποσότητες αυτές , που καλύπτουν το 55% των εθνικών αναγκών μεταφέρονται κυρίως με αμερικανικά φορτηγά πλοία και πιο ακριβά. Ωστόσο, αυτό το δεδομένο φέρει την Ισπανία πιο καλά προετοιμασμένη και με έτοιμες υποδομές για να διευκολύνει τη μεταφορά και διανομή LNG στην Ευρώπη. Η Μαδρίτη μπορεί να υπολογίζει σε έξι επαναεριοποιητές από τους είκοσι που υπάρχουν στην ΕΕ, που αντιστοιχεί στο 27% της ικανότητας επαναεριοποίησης σε όλη την Ευρώπη, μακράν των άλλων χωρών (22% Βρετανία, 17% Γαλλία, 8% Βέλγιο, 7% Ιταλία). Επιπλέον διαθέτει πάνω από το 30% της χωρητικότητας αποθήκευσης και μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, το αμερικανικό LNG προορίζεται να αυξηθεί.
Βέβαια, στις ισπανικές βλέψεις για να καταστεί η χώρα το ευρωπαϊκό κέντρο φυσικού αερίου υπάρχουν κάποια αγκάθια Το πρώτο αφορά τις ίδιες τις ανάγκες της χώρας. Δεδομένου πως ο δρόμος που έχει επιλέξει η Ισπανία για την ενεργειακή μετάβαση είναι το LNG, αυτό σημαίνει πως μοιραία θα αυξηθεί κι η εσωτερική κατανάλωση. Τη στιγμή που το υγροποιημένο αέριο ήδη καλύπτει το 25-30% του ενεργειακού μίγματος της χώρας κι η κατανάλωσή του θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο, η Ισπανία θα χρειασθεί να απορροφήσει το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών. Και οι εισαγωγές για την οικεία κατανάλωση θα αυξηθούν εκθετικά στην Ισπανία, που ήδη αποτελεί τον πρώτο αγοραστή LNG στην ΕΕ. Επιπλέον ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα είναι οι ανεπαρκείς ενεργειακές διασυνδέσεις της με άλλες χώρες, λόγω της προϊούσας κατάστασης, όπου οι περισσότερες χώρες εξαρτώντο από τη Ρωσία. Τα ενδοευρωπαϊκά δίκτυα ήταν ανεπτυγμένα προς Ανατολάς, με άξονα τους αγωγούς που μεταφέρουν ρωσικό αέριο. Την Ισπανία με τη Γαλλία τη συνδέουν μόλις δύο αγωγοί, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να προωθήσει πάνω από 7 δισεκατ. μ3 φυσικού αερίου τον χρόνο προς την υπόλοιπη Ευρώπη.
Απεναντίας, ο ιταλικός αγωγός Transmed μεταφέρει τρεις φορές περισσότερο αέριο από τον ισπανικό Medgaz κι ήδη οι ποσότητες που διοχετεύθηκαν το 2020 στην Ιταλία ήσαν τριπλάσιες (22 δισεκ. κυβικά μέτρα) από το αλγερινό αέριο που έφτασε στην Ισπανία μέσω του αγωγού, που συνδέεται με την Αλμερία ( 7.000 δισεκ.). Ο ιταλικός αγωγός φυσικού αερίου λειτουργεί μόνο στα δύο τρίτα της συνολικής χωρητικότητάς του, η οποία φτάνει τα 30 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, επομένως υπάρχει άφθονο περιθώριο για αύξηση της προσφοράς και δεν απαιτούνται νέες επενδύσεις σε υποδομές.
Η Ιταλία λοιπόν μοιάζει να μπαίνει με περισσότερα «ατού» στην τελική ευθεία του ενεργειακού ανταγωνισμού. Η πρωτεύουσα θέση, όμως, στην ενεργειακή πολιτική μεταφοράς και διανομής φυσικού αερίου εξαρτάται όχι μόνον από τις συμφωνίες και τις υποδομές, αλλά -μιας και μιλάμε για την ευαίσθητη περιοχή της Αφρικής- κι από σταθερότητα που θα υπάρχει και στις παραγωγές χώρες ή την ευρύτερη ζώνη στην οποία ανήκουν. Τόσο η περιοχή της Β. Αφρικής, ιδίως με άλυτο το θέμα της Λιβύης, αλλά και με βάση τον ανταγωνισμό Μαρόκου-Αλγερίας, την εμπλοκή μέσω του Ραμπάτ και του Ισραήλ, όσο και η περιοχή του Σαχέλ (Μαλί, Τσαντ, Μπουρκίνα Φάσο) όπου εκτός από τις εμφύλιες και διαθρησκευτικές διαφορές, θα πρέπει να προσμετρήσουμε και την αυξανόμενη ρωσική επιρροή ή και τον πανταχού παρόντα κινεζικό παράγοντα.
Παρουσίες με ισχυρά οικονομικά, στρατιωτικά και πολιτικά -ακόμη κι όπως έχουμε ξαναπεί, λόγω του παραδοσιακού γαλλικού ιμπεριαλισμού- κοινωνικά ερείσματα σε εκείνες τις χώρες, που μπορεί να αποσταθεροποιήσουν το όποιο, τοπικό (Ιταλικό) ή ευρύτερα ευρωπαϊκό όνειρο για απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο, μέσω εναλλακτικών δρόμων κι επεκτατικής οικονομικής κι ενεργειακής παρέμβασης. Κάτι για το οποίο είχε μιλήσει ο Ιταλός στρατηγός Κλαούντιο Γκρατσιάνο, τονίζοντας πως δεν είναι μόνον στην Ουκρανία, που θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τη Ρωσία, αλλά και στο «νότιο μέτωπο» της καθ’ ημάς Αφρικής (Λιβύη) και του Σαχέλ.
