Όλο και πιο δύσκολη φαντάζει η έξοδος της Αρμενίας από τον φαύλο κύκλο της αστάθειας. Αυτό αποδεικνύουν και οι αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις που λαμβάνουν χώρα τις τελευταίες ημέρες στο Γερεβάν, όπου εκατοντάδες διαδηλωτές κατεβαίνουν στο δρόμο με το σύνθημα «Αρμενία χωρίς Τούρκους», απαιτώντας την παραίτηση της κυβέρνησης Πασινιάν.
Την ήδη τεταμένη κατάσταση φαίνεται να πυροδότησε η ωριαία ομιλία του ίδιου του Πασινιάν στο κοινοβούλιο της Αρμενίας, την 13η Απρίλη, όπου ανέφερε μεταξύ άλλων πως είναι έτοιμος να δεχτεί τις θέσεις του Αζερμπαϊτζάν σχετικά με τη συμφωνία ειρήνης. Το βασικότερο ζήτημα που θέτει το Αζερμπαϊτζάν και καλείται να δεχτεί η αρμενική πλευρά, αφορά την αναγνώριση των μεταξύ τους συνόρων. Για το Γερεβάν, μία τέτοια εξέλιξη θα σημάνει την ταφόπλακα για το μελλοντικό καθεστώς της αυτοανακηρυχθείσας «Δημοκρατίας του Αρτσάχ» στον αρμενικό θύλακα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Μιλώντας από το βήμα της εθνοσυνέλευσης, ο Πασινιάν δεν έκρυψε ότι δέχεται πιέσεις από τη διεθνή κοινότητα για να λυγίσει τη βέργα στο ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, επισημαίνοντας μάλιστα πως η Αρμενία κινδυνεύει με απομόνωση σε περίπτωση που δεν βρει λύση με το Αζερμπαϊτζάν. Όπως ήταν αναμενόμενο, η διάθεση του Πασινιάν να υποχωρήσει στις απαιτήσεις του Μπακού, ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, με τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης να πρωταγωνιστούν. Οι διαδηλώσεις, στις οποίες, όπως φαίνεται και από τα συνθήματα που χρησιμοποιούνται, κυριαρχεί ο εθνικιστικός τόνος, ακολουθούν τις τακτικές του ίδιου του Πασινιάν, κατά τη διάρκεια της λεγόμενης «Βελούδινης Επανάστασης» του 2018.
Παρά τις συνεχείς διαδηλώσεις και το γεγονός πως στον δρόμο βρέθηκαν οι δύο πρώην πρόεδροι της Αρμενίας, ο Σερζ Σαργκσιάν και ο Ρομπέρτ Κοτσαριάν, οι εκτιμήσεις δείχνουν πως το κίνημα κατά του Πασινιάν δεν διαθέτει ιδιαίτερη δυναμική και άρα σύντομα θα ξεθωριάσει. Η συγκεκριμένη θέση προκύπτει αρχικά από την ίδια τη μάζα, η οποία συσπειρώνεται μονάχα γύρω από την παραίτηση Πασινιάν, με τις αντιπολιτευόμενες δυνάμεις να αδυνατούν να προσφέρουν κάποια εναλλακτική πρόταση, με αποτέλεσμα να καταλήγουν σε καιροσκοπικές εθνικιστικές κορώνες. Το ίδιο χαρτί έπαιξαν άλλωστε και το περασμένο καλοκαίρι στις εθνικές εκλογές και απέτυχαν παταγωδώς.
Το διεθνές τοπίο
Αν και τόσο ο Κοτσαριάν όσο και ο Σαργκσιάν έχουν παραδοσιακά διατηρήσει φιλορωσικές θέσεις, εντούτοις οι αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις, στις οποίες πρωταγωνιστούν, φαίνεται να προκαλούν έντονο πονοκέφαλο στη Ρωσία. Προ ολίγων ημερών, το Κρεμλίνο δια στόματος του εκπροσώπου του Ντμίτρι Πεσκόφ, εξέφρασε την ανησυχία του για τις τελευταίες εξελίξεις στην Αρμενία και την ελπίδα να επιστρέφει σύντομα η χώρα στη σταθερότητα, ενώ επισήμανε πως η Μόσχα θεωρεί το Γερεβάν φίλο και σύμμαχο.
Η συμπεριφορά της Ρωσίας αποδεικνύει πως και η ίδια επιθυμεί να λήξει το ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και να σταθεροποιηθεί η κατάσταση στο νότιο Καύκασο. Σε αυτό φαίνεται να συμφωνεί και η Ευρώπη, η οποία φιλοξένησε και τις πρόσφατες επαφές Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν στις Βρυξέλλες. Η τελευταία εξέλιξη είναι μάλλον αναμενομένη, αν αναλογιστούμε πως το Μπακού αποτελεί σημαντικό τροφοδότη ενέργειας και η διψασμένη γηραιά ήπειρος επιθυμεί να διατηρήσει τις καλύτερες σχέσεις μαζί του, ιδιαίτερα τη συγκεκριμένη περίοδο. Οι σχέσεις αυτές περνάνε και από την Αρμενία, η οποία βρίσκεται σφήνα ανάμεσα σε Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν και θα μπορούσε να χρησιμεύει ως ενεργειακός διάδρομος.
Παρόλο που η συμφωνία μεταξύ Γερεβάν και Μπακού μοιάζει να έχει πλέον δρομολογηθεί έπειτα από το πράσινο φως που δόθηκε από Δύση και Ρωσία, εντούτοις παραμένουν σημαντικά αγκάθια ενώ εγείρεται το ερώτημα, ποιος θα είναι πόλος που θα εξασφαλίσει τη τήρηση των συμφωνηθέντων;
Πριν από ένα μήνα περίπου, ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ υποστήριξε πως η Μόσχα δεν συνεργάζεται πλέον με τις ΗΠΑ και τη Γαλλία στο πλαίσιο της Ομάδας Μινσκ. Η δημιουργία της ομάδας είχε πραγματοποιηθεί κατά τη δεκαετία του ’90 με σκοπό να αναλάβει την επίλυση του θέματος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η ιστορία έδειξε πως η Ομάδα Μινσκ απέτυχε παταγωδώς στον ρόλο της, ύστερα και από τον δεύτερο πόλεμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ενώ δεν είχε κάποια πρακτική λειτουργία. Παρόλα αυτά ο πόλεμος στην Ουκρανία έριξε και επίσημα την ταφόπλακα στην ομάδα.
Τον ρόλο της ομάδας Μινσκ επιχειρούν να παίξουν αυτή τη στιγμή οι Βρυξέλλες, κηδεμονεύοντας τις διαπραγματεύσεις Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν. Αν βέβαια θα πετύχει η Ευρώπη να φέρει την ειρήνη στο νότιο Καύκασο είναι ανοικτό ερώτημα, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε την αδυναμία της να λύσει πολύ πιο απλά ζητήματα στο εσωτερικό της. Ταυτόχρονα, η σύναψη συμφωνίας μεταξύ ΗΠΑ και Αρμενίας στις αρχές Μαΐου, όσον αφορά τον ενεργειακό τομέα και πιο συγκεκριμένα την πυρηνική ενέργεια, αποδεικνύει την ανάπτυξη των αμερικανικών βλέψεων στο νότιο Καύκασο, με στόχο την απεξάρτηση της Αρμενίας από τη Ρωσία.
Η επόμενη μέρα για την Αρμενία
Όπως είπαμε και πιο πάνω, οι αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις του Γερεβάν μοιάζουν να έχουν κοντά ποδάρια, ενώ ένα κομμάτι της αρμενικής άρχουσας τάξης στο εσωτερικό και τη Διασπορά προσδοκά σε κέρδη από την καλυτέρευση των σχέσεων μεταξύ Αρμενίας, Αζερμπαϊτζάν και Τουρκίας. Με την τελευταία μάλιστα, το Γερεβάν δείχνει πολύ μεγαλύτερη διάθεση ανάπτυξης των σχέσεων, απ’ ό,τι με το Μπακού. Τα αγκάθια όμως παραμένουν και δεν σχετίζονται μονάχα με τις διαδηλώσεις στο Γερεβάν.
Το πρώτο και κυριότερο ζήτημα, αφορά τους ίδιους του Αρμενίους στη ντε φάκτο Δημοκρατία του Αρτσάχ, εκπρόσωποι της οποίας απορρίπτουν οποιαδήποτε συμφωνία που θα τους εντάξει στο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν. Στις 5 Μαϊου η αρμενική πλευρά ανακοίνωσε την αποστολή προτάσεων έξι σημείων προς το Αζερμπαϊτζάν, οι οποίες αφορούν τους Αρμενίους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το περιεχόμενο των σημείων δεν έχει δοθεί στη δημοσιότητα βέβαια, γεγονός που υποδηλώνει το φόβο για περαιτέρω αντιδράσεις στο εσωτερικό της Αρμενίας και όξυνση των σχέσεων με τη Δημοκρατία του Αρτσάχ. Το Αζερμπαϊτζάν με τη σειρά του αρνείται ως τώρα να αναγνωρίσει αρμενική εθνική μειονότητα και να της προσδώσει κάποια επιπλέον προνόμια, ενώ το Γερεβάν δηλώνει πως το Ναγκόρνο-Καραμπάχ δεν είναι ζήτημα εδαφικό, αλλά δικαιωματικό.
Την ίδια στιγμή, η Διασπορά παρατηρεί με μεγάλη καχυποψία τις κινήσεις της αρμενικής κυβέρνησης, καθώς οι ελιγμοί της τελευταίας δημιουργούν ερωτήματα τόσο για τις διεκδικήσεις της αρμενικής γενοκτονίας όσο και για το μέλλον των Αρμενίων του Αρτσάχ. Οι προσδοκίες πως η οικονομία της Αρμενίας θα κερδίσει έπειτα από την επίλυση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, έχουν ρεαλιστική βάση, καθώς τα περίκλειστα σύνορα ροκανίζουν την ανάπτυξη της χώρας εδώ και τρεις δεκαετίες. Δεν ήταν λίγες οι φορές όμως που η οικονομική ελίτ μίας χώρας έλαβε υποσχέσεις πλουτισμού και τελικά κατέληξε σε αποκλεισμούς. Μία παραγκωνισμένη ελίτ, σε μία ταπεινωμένη χώρα, με έξαρση του εθνικισμού, μπορεί να δημιουργήσει ένα εκρηκτικό κοκτέιλ.
Η Αρμενία καλείται να δεχτεί το Διεθνές Δίκαιο, καθώς σύμφωνα με αυτό, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποτελεί τμήμα του Αζερμπαϊτζάν. Σε περίπτωση που κάτι τέτοιο δεν συμβεί, η Αρμενία κινδυνεύει με σκληρή απομόνωση. Αυτό τουλάχιστον τονίζει η διεθνής κοινότητα. Η πραγματικότητα όμως έχει δείξει πως το υπάρχον Διεθνές Δίκαιο αδυνατεί να καλύψει πολλά από τα κενά του κόσμου, αφήνοντας την αναπαραγωγή αδιεξόδων, όπως αυτό του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Θα λέγαμε πως η Αρμενία έχει πλέον όλα τα κριτήρια για να αναπτυχθεί σε αναθεωρητική δύναμη. Τι την σταματάει; Το ότι δεν έχει τα κριτήρια για να θεωρηθεί δύναμη.
