Στην πρώτη γραμμή της άσκησης βίας στα σύνορα, «με αναρίθμητες αποδείξεις ότι οι ελληνικές αρχές ξυλοκοπούν, συλλαμβάνουν και εγκαταλείπουν ανθρώπους στη θάλασσα» καταγγέλλεται πως βρίσκεται η Ελλάδα σύμφωνα με ανακοίνωση-κόλαφο της οργάνωσης EuroMed Rights, την ώρα που ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Νότης Μηταράκης, επιχειρεί να απαλλάξει τον κρατικό μηχανισμό και την κυβέρνηση από κάθε ευθύνη, ισχυριζόμενος σε συνεντέυξεις του πως «Η Τουρκία εργαλειοποιεί το μεταναστευτικό».

Τις τελευταίες εβδομάδες, μια σειρά από τραγικά περιστατικά στην Ανατολική Μεσόγειο έριξαν φως σε λιγότερο γνωστές μεταναστευτικές διαδρομές. Στην πιο πρόσφατη περίπτωση, τουλάχιστον 94 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στα ανοιχτά της Συρίας, σε ναυάγιο ενός σκάφους που είχε αναχωρήσει από τον Λίβανο με προορισμό την Ιταλία.

Σε μια άλλη πρόσφατη περίπτωση, 250 άνθρωποι που είχαν αναχωρήσει από τον Λίβανο με προορισμό την Ιταλία έμειναν στη θάλασσα για περίπου μια εβδομάδα χωρίς φαγητό και νερό μέχρι να διασωθούν από μια ΜΚΟ. Σε ένα άλλο περιστατικό, ένα τετράχρονο κορίτσι ονόματι Loujin πέθανε από δίψα σε πλοίο με 60 άτομα που είχαν αναχωρήσει από τον Λίβανο με προορισμό την Ιταλία και έμειναν στη θάλασσα για 10 ημέρες μέχρι να διασωθούν από ένα εμπορικό πλοίο. Τέλος, έξι άνθρωποι, μεταξύ των οποίων τρία παιδιά και μια μητέρα, πέθαναν στην προσπάθειά τους να φτάσουν στην Ιταλία από την Τουρκία. Στις 20 Σεπτεμβρίου 2022, αναφορά του Alarm Phone έκανε λόγο για 53 άτομα σε κίνδυνο στην ελληνική ζώνη SAR, συμπεριλαμβανομένων 5 παιδιών, τα οποία είχαν αναχωρήσει από τον Λίβανο και βρίσκονταν στη θάλασσα για 4 ημέρες. Εντέλει επαναπροωθήθηκαν στην Τουρκία.

Τα περιστατικά αυτά λαμβάνουν χώρα καθώς οι άνθρωποι αναγκάζονται να ξεκινήσουν όλο και πιο επικίνδυνα μεταναστευτικά ταξίδια λόγω της συστημικής βίας, των απωθήσεων και των κινδύνων που αντιμετωπίζουν σε άλλες διαδρομές και της έλλειψης νόμιμων διαύλων μετανάστευσης. Η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της βίας στα σύνορα, με αναρίθμητες αποδείξεις ότι οι ελληνικές αρχές ξυλοκοπούν, κρατούν και εγκαταλείπουν ανθρώπους στη θάλασσα, ενώ προσπαθούν να ανέβουν σε σωσίβιες λέμβους, ενώ η Κύπρος έχει, σε πολλές περιπτώσεις, επαναπροωθήσει βάρκες που έφταναν από τον Λίβανο. Ταυτόχρονα, αυτά τα τραγικά περιστατικά είναι άμεσο αποτέλεσμα των παράνομων και επαναλαμβανόμενων πολιτικών μη παροχής βοήθειας στη θάλασσα από τη Μάλτα, την Ελλάδα, την Κύπρο και την Ιταλία.

Θανατηφόρα και επαναλαμβανόμενη πολιτική μη παροχής βοήθειας στη θάλασσα 

Η οργάνωση κάνει λόγο για «μια θανατηφόρα και επαναλαμβανόμενη πολιτική μη παροχής βοήθειας στη θάλασσα», καθώς καταγράφονται καθημερινά παραδείγματα  εγκατάλειψης προσφύγων στη θάλασσα με κρατική εντολή, ενώ στην ανακοίνωση που συνυπογράφουν δεκάδες φορείς και συλλογικότητες υπογραμμίζεται πως «το γεγονός ότι κανείς δεν επεμβαίνει αποτελεί παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή και του ναυτικού δικαίου, το οποίο υποχρεώνει κάθε κράτος, κάθε πλοίο, να διασώσει κάθε άτομο που βρίσκεται σε κίνδυνο, ανεξάρτητα από το νομικό του καθεστώς, και να το μεταφέρει σε ασφαλές λιμάνι».

Είναι δυστυχώς μια πραγματικότητα που έχει ήδη παρατηρηθεί σε αρκετές περιπτώσεις στη Μεσόγειο. Για παράδειγμα, το 2011, ίσως η πιο διαβόητη περίπτωση «σκάφους που αφέθηκε στον θάνατο», ένα σκάφος που είχε αναχωρήσει από τη Λιβύη αφέθηκε να περιπλανιέται στη θάλασσα για 14 ημέρες και σχεδόν όλοι οι επιβαίνοντες είχαν πεθάνει στο σκάφος.

Όσον αφορά τα φορτηγά πλοία, υπάρχει μια πολιτική αποτροπής και ποινικοποίησης των εμπορικών πλοίων που παρεμβαίνουν για να σώσουν ανθρώπους που κινδυνεύουν στη θάλασσα, όπως για παράδειγμα η περίπτωση του δανέζικου εμπορικού πλοίου Maersk-Etienne, το οποίο παρέμεινε αποκλεισμένο για περισσότερο από ένα μήνα τον Αύγουστο του 2020 με σχεδόν 30 διασωθέντες ανθρώπους στο πλοίο, ενώ η Μάλτα αρνιόταν να τους επιτρέψει να αποβιβαστούν.

Όπως επισημαίνεται, τα παραπάνω συμβαίνουν εν μέσω ραγδαίας επιδείνωσης των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων τόσο στην Τουρκία όσο και στον Λίβανο, γεγονός που καθιστά επιτακτική την ανάγκη τους να επιχειρήσουν το επικίνδυνο θαλάσσιο ταξίδι προς την Ιταλία.

Και οι δύο χώρες αντιμετωπίζουν σοβαρές οικονομικές κρίσεις, η δυσαρέσκεια κατά των προσφύγων αυξάνεται και οδηγεί σε αύξηση των απελάσεων προς τη Συρία τόσο από την Τουρκία όσο και από τον Λίβανο. Ο τελευταίος ανακοίνωσε τον Ιούλιο του 2022 ένα σχέδιο για την επιστροφή 15.000 Σύρων προσφύγων κάθε μήνα στη Συρία, ενώ η Τουρκία προτείνει την απέλαση 1 εκατομμυρίου Σύρων στη Βόρεια Συρία και καταφεύγει σε καθημερινές απελάσεις, μεταξύ άλλων και Σύρων που επέζησαν των απωθήσεων από την Ελλάδα προς την Τουρκία.

Η οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση του Λιβάνου είναι μία από τις χειρότερες που έχουν υπάρξει ποτέ: το νόμισμα της χώρας κατέρρευσε και οι τιμές εκτοξεύονται στα ύψη. Ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ αναφέρει στην τελευταία έκθεση ότι πάνω από το 80% του πληθυσμού έχει ωθηθεί στη φτώχεια από το 2019 και 6 στους 10 ανθρώπους θα εγκατέλειπαν τη χώρα αν μπορούσαν. Η Τουρκία αντιμετωπίζει μια εξίσου σοβαρή οικονομική κρίση και οι πρόσφυγες είναι μεταξύ εκείνων που πλήττονται περισσότερο από τις επιπτώσεις της. Και στις δύο χώρες, γίνονται στόχοι βίαιων επιθέσεων και εντάσεων με τον τοπικό πληθυσμό. Παρενοχλούνται στο διαδίκτυο και στους δρόμους. Μόλις τους τελευταίους μήνες, ένα αγόρι από τη Συρία δέχθηκε επίθεση από ομάδα ανδρών στο Λίβανο επειδή μετέφερε λίγο ψωμί, ενώ στην Τουρκία ο Σύρος έφηβος Fares Elali μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου για μια διαφωνία στη δουλειά του.

Επιτακτικότερη από ποτέ η διασφάλιση των δικαιωμάτων των προσφύγων

«Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, είναι πιο επείγον από ποτέ να εξασφαλιστούν νόμιμες και ασφαλείς διαδρομές για τη μετανάστευση» υπογραμμίζει EuroMed Rights και οι υπογράφουσες οργανώσεις απαιτώντας, μεταξύ άλλων, από Ελλάδα και Κύπρο να τηρήσουν τις ευρωπαϊκές και διεθνείς υποχρεώσεις για το σεβασμό του δικαιώματος αίτησης ασύλου και την αρχή της μη επαναπροώθησης, να παρέχουν βοήθεια σε σκάφη που κινδυνεύουν στη θάλασσα, διεξάγοντας επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης και παρέχοντας πρόσβαση στο έδαφός τους. 

Τα δύο κράτη καλούνται παράλληλα να διασφαλίσουν τη διαδικασία ασύλου και κατάλληλες συνθήκες υποδοχής, και να σταματήσουν αμέσως όλες τις απωθήσεις και οποιαδήποτε κακομεταχείριση κατά των ατόμων που ζητούν προστασία στο έδαφός τους. Την ίδια ώρα, η EuroMed Rights ζητά από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της να ανοίξουν νόμιμες οδούς μετανάστευσης ώστε να αποτρέπουν τους ανθρώπους από το να διακινδυνεύουν τη ζωή τους σε επικίνδυνα μεταναστευτικά ταξίδια.

Η EuroMed Rights και οι υπογράφουσες οργανώσεις απαιτούν τα εξής:

*Η Μάλτα να σταματήσει αμέσως την πολιτική της μη παροχής βοήθειας στη θάλασσα. Η παράλειψη επιχειρήσεων διάσωσης σε μια περιοχή υπό την ευθύνη του κράτους οδηγεί σε θανατηφόρα περιστατικά όπως αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω.

*Η Κύπρος και η Ελλάδα να τηρήσουν τις ευρωπαϊκές και διεθνείς υποχρεώσεις για το σεβασμό του δικαιώματος αίτησης ασύλου και της αρχής της μη επαναπροώθησης, να παρέχουν βοήθεια σε σκάφη που κινδυνεύουν στη θάλασσα, διεξάγοντας επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης, παρέχοντας πρόσβαση στο έδαφός τους, να διασφαλίσουν τη διαδικασία ασύλου και κατάλληλες συνθήκες υποδοχής, και να σταματήσουν αμέσως όλες τις απωθήσεις και οποιαδήποτε κακομεταχείριση των ατόμων που ζητούν προστασία στο έδαφός τους.

*Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της να ανοίξουν νόμιμες οδούς για τη μετανάστευση ώστε να αποτρέπουν τους ανθρώπους από το να διακινδυνεύουν τη ζωή τους σε επικίνδυνα μεταναστευτικά ταξίδια.

*Η Τουρκία να σεβαστεί την αρχή της μη επαναπροώθησης και το διεθνές δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σταματώντας την αναγκαστική επιστροφή προσφύγων και αιτούντων άσυλο στη Συρία και να υιοθετήσει πολιτικές που εγγυώνται την αναγκαία προστασία των Σύρων προσφύγων στην Τουρκία,

*Ο Λίβανος να τηρήσει τις υποχρεώσεις του βάσει διεθνών συνθηκών, συμπεριλαμβανομένης της υποχρέωσής του να μην απελαύνει ή να μην επιστρέφει με τη βία άτομα που κινδυνεύουν από βασανιστήρια. Αυτό σημαίνει την άμεση παύση των αυθαίρετων απελάσεων Σύρων από το Λίβανο στη Συρία και την υιοθέτηση πολιτικών που εγγυώνται την αναγκαία προστασία των Σύρων προσφύγων στο Λίβανο. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στο Λίβανο θα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της όσον αφορά στη φροντίδα και την προστασία των Σύρων προσφύγων στο Λίβανο.

Οι υπογράφουσες οργανώσεις:

• ALEF 
• Access Centre for human Rights (ACHR) 
• AMERA International  
• Anti-Racism Movement in Lebanon 
• ARCI
• ATFD – Tunisian Association of the Democratic Women 
• CIHRS – Cairo Institute for Human Rights Studies 
• Citizens Assembly
• Lebanese Centre for Human Rights (CLDH) 
• KISA – Action for Equality, Support, Antiracism 
• IHD – Human Rights Association Turkey
• EuroMed Rights  
• Iridia (Spain)
• Human Rights League (France)
• Greek Council for Refugees (GCR)