Στις 11 Νοεμβρίου «έσκασε» το ανταλλακτήριο κρυπτονομισμάτων FTX, το δεύτερο μεγαλύτερο του κόσμου, εξαερώνοντας έναν άγνωστο ακόμα αριθμό δισεκατομμυρίων. Η ίδια η εταιρία υπολογίζει, με ιλιγγιώδη ακρίβεια, ότι τα περιουσιακά της στοιχεία κυμαίνονται κάπου μεταξύ 10 και 50 δις δολαρίων, αλλά ούτως ή άλλως το ακριβές ποσό δεν θα το μάθουμε ποτέ. Ιδρυτής και CEO της εταιρίας υπήρξε ο γεννημένος το 1992 Σάμιουελ Μπάνκμαν-Φριντ ή SBF.
Όταν τον έκανε εξώφυλλο το, πάντα έγκυρο Fortune (που ποτέ μα ποτέ δεν πουλάει φούμαρα) τον περασμένο Απρίλιο, ο SBF «άξιζε» 26 δις δολάρια. Τον Αύγουστο, που τον έκανε εξώφυλλο το σοβαρό και πάντα, μα πάντα (απο)επιτυχημένο στις προβλέψεις του Forbes, η αξία του SBF είχε, δυστυχώς, πέσει στα «μόλις» 11 δις. Αδιάφορο, το «διορατικό» Forbes, αναρωτιόταν πάντως βαθυστόχαστα και με ανυπόκριτο θαυμασμό για το αν ο SBF θα αποδεικνυόταν ο νέος γκουρού των αγορών.
Εμείς οι άφραγκοι τείνουμε να πιστεύουμε γενικά ότι «δεν μπορεί, για να έχουν φτάσει εκεί που έφτασαν αυτοί οι ζάπλουτοι, δεν είναι ούτε χαζοί ούτε τεμπέληδες», μια πίστη που μάλλον μας κρατάει άφραγκους. Ο SBF είχε καλλιεργήσει την φήμη της διάνοιας, του παιδιού-θαύματος, του σωτήρα, ήταν κάπως σαν ένας μικρός Ίλον Μασκ, αν και, αντίθετα με αυτόν, στρατευμένος στο πλευρό των Δημοκρατικών. Στην κατεύθυνση της σωτηρίας συνέτεινε και η προσωπική του φιλοσοφία του effective altruism, ήτοι «δραστικού» ή «αποτελεσματικού αλτρουισμού». Είναι η θεωρία που λέει ότι αν θες να σώσεις τον κόσμο, τότε πρέπει να γίνεις ζάπλουτος· μετά να διαθέσεις την περιουσία σου σε μεγάλους (άρα ακριβούς, που δεν μπορούν να επιτευχθούν από καθημερινούς ανθρώπους) σκοπούς. Σε αυτή την φιλοσοφία είναι εγγεγραμμένοι διάφοροι άλλοι πολύ καλοί και συμπαθέστατοι άνθρωποι, όπως ο Γουόρεν Μπάφετ και ο Μπιλ Γκέιτς. Πρόσφατα δήλωσε ότι προσχωρεί σε ένα τέτοιο επενδυτικό σχήμα (συγνώμη, σε αυτήν την φιλανθρωπική φιλοσοφία) και ο Τζεφ Μπέζος της Amazon . Η φιλοσοφία αυτή είναι ένα είδος ακραίου ωφελιμισμού α λα Μπένθαμ. Το γεγονός ότι ο τελευταίος πίστευε ότι το Πανοπτικό (το οποίο και είχε εφεύρει) θα μεγιστοποιούσε την ανθρώπινη ευτυχία θα έπρεπε να μας βάλει ήδη σε υποψίες, αλλά η μορφή του αλτρουισμού που έχουν αυτοί οι υπερπλούσιοι στο μυαλό τους είναι ακόμα χειρότερη. Με απλά λόγια, αν ανήκετε σε αυτούς που:
- δημιούργησαν επιχειρηματικά μοντέλα-περιβαλλοντικές βόμβες που βρίσκουν πρώτες ύλες σε διάφορες χώρες του πλανήτη, τις μεταφέρουν σε τρίτες χώρες για την παραγωγή και τις αποστέλλουν σε διαφορετικές χώρες για κατανάλωση, σπαταλώντας στην διαδρομή τόνους καυσίμων που συνεισφέρουν στο φαινόμενο θερμοκηπίου,
- πέρασαν τη ζωή τους καταστρέφοντας τις ζωές των εργαζομένων τους, είτε έχοντάς τους σε συνθήκες σκλάβου σε ορυχεία της Αφρικής, είτε δίνοντάς τους ψίχουλα για σιχαμερές επαναληπτικές δουλειές, προκειμένου να «τονωθεί ο ανταγωνισμός»,
- σκορπίζουν τόνους διοξειδίου του άνθρακα κάθε φορά που βολτάρουν με το ιδιωτικό τους τζετ ανά την υφήλιο από την μία σημαντική διεθνή συνάντηση στο άλλο σημαντικό διεθνές συνέδριο για το περιβάλλον,
- ξοδεύουν εκατομμύρια για να φέρουν στο συνέδριό τους στις Μπαχάμες να μιλήσουν για τα κρυπτονομίσματα δύο άνθρωποι που δημόσια παραδέχονται ότι δεν έχουν ιδέα σχετικά, τον Μπιλ Κλίντον και τον Τόνι Μπλερ. Ο SBF το έκανε αυτό, για την δημοσιότητα προφανώς, μόλις τον Απρίλιο του 2022, αλλά το βίντεο με τους τρεις τους επί σκηνής δεν είναι πλέον εύκολο να βρεθεί στο ΥouΤube, όπως ήταν την άνοιξη. Αγνοούμε τους λόγους. Πάντως, ο SBF μοιράζεται με τους δύο αυτούς ογκόλιθους της πολιτικής ξετσιπωσιάς τα ίδια ιδανικά, όντας εκτός από μέγας φιλάνθρωπος και χρηματοδότης των Δημοκρατικών (έχει δώσει φυσικά κάτι και στους Ρεπουμπλικάνους),
- κατακλέβουν χιλιάδες ή και εκατομμύρια μικρο-«επενδυτές» πουλώντας τους συνειδητά κρυπτο απάτη με τη σέσουλα, μην ανησυχείτε.
Αρκεί να υποσχεθείτε ότι θα δώσετε τα κλεψιμέικα για την επίλυση της κλιματικής καταστροφής, ή την μείωση της φτώχειας και των ανισοτήτων ή για το Green New Deal ή την παγκόσμια ειρήνη και όλα είναι εντάξει, η παγκόσμια ευτυχία θα έχει αυξηθεί. Και μάλιστα το ωραίο είναι ότι δεν χρειάζεται καν να δώσετε τα ωραία σας λεφτά. Αρκεί η υπόσχεση ότι κάποτε θα τα δώσετε, μαζί με μερικά εκατομμύρια για το αντίστοιχο φιλανθρωπικό ίδρυμα που θα φέρει το όνομά σας.
Όπως και αν έχει, ο SBF μάλλον δεν θα ανήκει σε αυτήν την συμπαθή κατηγορία ανθρώπων πλέον, αφού δεν του έχει μείνει και τόσα πολλά δισεκατομμύρια για να τα διαθέσει όπως θα κάνουν οι (τέως) συνάδελφοί του. Μάλιστα τα σκάτωσε τόσο πολύ (ο ίδιος έγραψε στο twitter όταν παραιτήθηκε “I fucked up”) που είναι πιθανό πλέον να πάει ακόμα και φυλακή. Η εταιρεία του πάντως είχε μέχρι πριν λίγες μέρες άριστη φήμη, είχε «πρόσωπο» που λέμε στην πιάτσα, και το να έχει κανείς τοποθετήσεις σε αυτήν ήταν γενικά μια πολύ σίγουρη επένδυση. Ούτε η παραμικρή υποψία λαμογιάς δεν σκίαζε το όνομα SBF. Οι όχι λίγοι σκληροπυρηνικοί οπαδοί του (άφραγκοι οι περισσότεροι) εξακολουθούν να έχουν την ίδια γνώμη, πιστεύοντας ότι για όλα φταίει η κακή στιγμή ή η άτιμη η τύχη ή το κράτος και οι δημόσιοι υπάλληλοι και όχι η λαμογιά.
Γιατί επρόκειτο για υπερλαμόγιο ολκής που καταλάβαινε πολύ καλά τι έκανε.
Η κατάρρευση της FTX…
Η εταιρεία φαλίρισε με περίπου ένα δισ. δολάρια σε ρευστό και 9 δισ. (που θα αποδειχτούν πολύ περισσότερα) σε υποχρεώσεις. Και αυτό όταν ο ίδιος ο SBF είχε μεταφέρει προσωπικά 10 δισ. από την FTX στην αδελφή εταιρεία Alameda Research, για να καλύψει τις εκεί τρύπες.
Η όλη διαδικασία δεν έχει την μορφή μιας απάτης μεγάλου μεγέθους αλλά μάλλον μιας (όχι πολύ καλά) σχεδιασμένης κλοπής. Σύμφωνα με το Reuters, το παιδί θαύμα και δέκα περίπου κολλητοί/ες του συμμετείχαν στο διευθυντικό κοινόβιο στο οποίο είχαν, λένε οι φήμες που προέρχονται από τους Ρεπουμπλικανούς, μια «πολυερωτική» σχέση. Ο ίδιος, σύμφωνα με τον λογαριασμό του στο twitter, είχε «καεί» (fried) από τη χρήση αμφεταμινών και υπνωτικών που χρησιμοποιούσε για να ρυθμίζει το χαοτικό πρόγραμμα. Το κοινοβιακό αυτό διευθυντήριο βασικά έβγαζε λεφτά εκδίδοντας το δικό του κρυπτονόμισμα, το οποίο μετά το θεωρούσε ενεργητικό στοιχείο αξίας δισεκατομμυρίων με βάση το οποίο έπαιρνε δάνεια σε πραγματικά δολάρια, ενώ ήταν προορισμός για τις καταθέσεις ιδιωτών που παρασύρονταν από τις τεράστιες αποδόσεις που υποτίθεται προσέφερε. Για να διατηρήσει τη φούσκα, ο SBF είχε δημιουργήσει μυστικές «κερκόπορτες» στο λογισμικό της εταιρείας, με τις οποίες έκαναν μαγειρέματα στα λογιστικά βιβλία μεταφέροντας κατά βούληση τα λεφτά των κορόιδων δεξιά και αριστερά. Ο ελεγκτής που ορίστηκε επικεφαλής της FTX μετά την χρεοκοπία προκειμένου να προχωρήσει σε ρευστοποίηση, είπε ότι ποτέ στην μακρά καριέρα του δεν είχε δει τέτοιο εταιρικό και λογιστικό χάλι, σε βαθμό που δεν καταλάβαινε πώς λειτουργούσε καν η εταιρία. «Πλήρης έλλειψη φερέγγυων οικονομικών πληροφοριών», δανεισμός 3.3 δις στον SBF από λεφτά των πελατών – τα οποία δεν καταγράφονταν στα βιβλία και άλλα πολλά.
Είναι ενδιαφέρον ότι, όπως και στην άλλη αντίστοιχη περίπτωση απάτης, την Theranos, της οποίας η ιδρύτρια πρόσφατα φυλακίστηκε, κανείς απολύτως από τους άμεσα εμπλεκόμενους πολιτικούς, επενδυτές, διάσημους και λοιπά αθύρματα που συνδέονταν στενά με την εταιρεία δεν είχαν καταλάβει τίποτα απολύτως. Ενας λόγος ίσως ήταν ότι ο SBF ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος χρηματοδότης των Δημοκρατικών (μετά τον Σόρος) και του Biden προσωπικά, χωρίς όμως να αφήσει τους ρεπουμπλικάνους παραπονεμένους. Ενας άλλος λόγος θα ήταν βέβαια η πλήρης του συμπόρευση με το γενικότερο κλίμα των Δημοκρατικών. Ο SFB συνδεόταν με το Φόρουμ του Νταβός, μέσω της μητέρας του και οι σχέσεις της οικογένειάς του, όπως και των οικογενειών των «συντρόφων» του στις εταιρίες του, με το διεθνές τζετ σετ είναι ατέλειωτη πηγή θεωριών συνωμοσίας.
Αλλά οι θεωρίες συνωμοσίας απογειώνονται, όταν πλησιάσουμε το θέμα της Ουκρανίας. Ως παθιασμένος οπαδός της χώρας, είχε δημιουργήσει έναν μηχανισμό συλλογής κρυπτο από δωρεές και μεταφοράς τους στην ουκρανική κυβέρνηση. Φαίνεται ότι η συναλλαγή αυτή έφτασε σε ένα σύνολο που δεν υπερβαίνει τα 100 εκ. δολάρια. Είναι επίσης πιθανό ένα σημαντικό τμήμα αυτών των χρημάτων να ανακυκλώθηκε, επιστρέφοντας πίσω στις ΗΠΑ σε χέρια Δημοκρατικών πολιτικών. Η υπόθεση έχει και αυτή ένα ενδιαφέρον, αν και περιορισμένο. Το συνολικό ποσό είναι περίπου χίλιες φορές μικρότερο από το ποσό που έχει δαπανήσει μόνο φέτος η αμερικάνικη κυβέρνηση σε «βοήθεια» στην πιο διεφθαρμένη κυβέρνηση του πλανήτη, άρα τα 100 εκ. είναι ψίχουλα. Οι Δημοκρατικοί είναι πολλαπλά ανακατεμένοι σε βρόμικες υποθέσεις στην Ουκρανία εδώ και χρόνια, παίζοντας σημαντικότατο ρόλο στη διαφθορά αυτή, είτε μιλάμε για την εξέγερση του Μαϊντάν, στην οποία έπαιξε πρώτο ρόλο η απεσταλμένη των ΗΠΑ Βικτόρια Νούλαντ, είτε σε ακόμα πιο σκοτεινές συναλλαγές που είχε προσωπική ανάμειξη ο ίδιος ο Μπάιντεν και ο γιός του.
Το πιο σημαντικό επομένως στοιχείο δεν είναι η διαφαινόμενη κυκλοφορία χρήματος μεταξύ Ουκρανίας και ΗΠΑ αλλά η συνολικότερη διαδρομή της εταιρείας. Η ταχύτητα της εξαέρωσης της περιουσίας του είναι πιθανώς χωρίς προηγούμενο στην ιστορία του καπιταλισμού. Η εξαέρωση όμως φανταστικών κεφαλαίων καθαυτή, καθόλου δεν είναι πρωτοφανές γεγονός, αντιθέτως είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά, μια από τις κύριες δυνάμεις του καπιταλισμού.
Ο τελευταίος, στην σύντομη ιστορία του, έχει καταφέρει να αλλάξει το πρόσωπο του πλανήτη σε αφάνταστο βαθμό, λόγω της σχεδόν «μαγικής» ιδιότητας που έχει να κινητοποιεί ποτάμια ανθρώπινης επινοητικότητας και εργασίας και τεράστιους πόρους, απλώς και μόνο με την υπόσχεση της ανταμοιβής με αυτά τα φανταστικά κεφάλαια που μόνον αυτός από όλα τα συστήματα κοινωνικής οργάνωσης καταφέρνει να συσσωρεύει. Μακροπρόθεσμα ποτέ δεν γίνεται να ανταμειφθούν με τα υπεσχεμένα όλοι όσοι πίστεψαν τις υποσχέσεις κερδοφορίας. Γιατί στο κλείσιμο ενός κύκλου υποσχέσεων έρχεται αναγκαστικά η κρίση (άλλο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού) που καθαρίζει το τραπέζι και το παιχνίδι μπορεί να ξαναρχίσει από την αρχή.
Είναι φυσικά αδιάφορο αν στη μεγαλειώδη του διαδρομή το κεφάλαιο έχει δημιουργήσει μαζί με το μεγαλείο και τον τρόμο, μαζί με τον πλούτο και την ακραία φτώχεια, μαζί με μητροπόλεις αντάξιες να τις κατοικούν θεοί και ατέλειωτους πλανητικούς σκουπιδότοπους που τους κατοικούν πυκνά πακτωμένες κολασμένες ψυχές.
Ο καπιταλισμός προχωράει απαντώντας σεμνά «Τα πάντα» σε αυτό που είχε ρωτήσει κάποτε ο Βιργίλιος: quid non mortalia pectora cogis, auri sacra fames? Και τι δεν βάζεις τις θνητές καρδιές να κάνουν, του χρυσού καταραμένη δίψα; Βέβαια, η λέξη sacra μπορεί να σημαίνει είτε «καταραμένη» είτε «ιερή». Διαλέγετε και παίρνετε…
…η κατάρρευση των κρύπτο…
«Φανταστικό κεφάλαιο» (fiktives Kapital) έλεγε ο γέρο Μαρξ το κεφάλαιο που δεν είναι «πραγματικό», δηλαδή ήδη επενδυμένο σε μηχανήματα, κτήρια ή εργατικό μισθό, ούτε «χρηματικό», που είναι οι πραγματικοί πόροι που έχει στη διάθεσή της σε ρευστό μια επιχείρηση. Το φανταστικό κεφάλαιο είναι οι τίτλοι και οι νομικές αξιώσεις στην μελλοντική παραγωγή που έχει στην κατοχή της μια εταιρεία ή ένας επενδυτής. Η αποτίμηση στο χρηματιστήριο μιας εισηγμένης είναι το κλασικό παράδειγμα φανταστικού κεφαλαίου. Αγοράζω μια μετοχή αν περιμένω ότι θα μου αποφέρει μεγάλο μέρισμα στο μέλλον. Έτσι, η τιμή μιας μετοχής δεν αντιστοιχεί τόσο πολύ στην τρέχουσα παραγωγή μιας επιχείρησης αλλά στις προσδοκίες της αγοράς για την μελλοντική εξέλιξη της κερδοφορίας, όπως αυτές αποτιμούνται τώρα, προεξοφλώντας το μέλλον.
Η διαφοροποίηση μεταξύ πραγματικού και φανταστικού κεφαλαίου είναι σε ένα βαθμό μεθοδολογική και όχι οντολογική. Κάθε χρηματικό κεφάλαιο είναι εν μέρει και φανταστικό, ενώ και το πραγματικό κεφάλαιο, μπορεί να τιτλοποιηθεί και να πωληθεί ως τέτοιο στην αγορά. Όμως η διαφορά είναι ότι το πραγματικό κεφάλαιο έχει μια τιμή που λίγο πολύ δεν αλλάζει από την μία μέρα στην άλλη, ενώ το φανταστικό κεφάλαιο, έχοντας να κάνει με προσδοκίες, μπορεί να έχει μεγάλη μεταβλητότητα. Μια εταιρεία οπλικών συστημάτων θα δει τις μετοχές της να εκτοξεύονται τη στιγμή που γίνεται γνωστό ότι ξέσπασε φονικός πόλεμος στην άλλη άκρη της γης, νέο που οι αλογομούρηδες του χρηματιστηρίου θα καλωσορίσουν με δάκρυα χαράς και ελπίδας ότι θα είναι ένας μακρύς και πολύ θανατηφόρος πόλεμος. Αλλά και αντιστρόφως, αν αποδειχτεί με τεκμήρια πέραν αμφιβολίας αυτό που όλοι ξέραμε ότι ισχύει, αλλά δεν το πολυλέγαμε, ότι δηλαδή ο ιδιοκτήτης της τάδε εταιρείας είναι απατεώνας, οι μετοχές της εταιρείας του θα χάσουν αυτοστιγμεί την αξία τους, οπως ακριβώς έγινε και με την FTX. Όμως, αντίθετα με τις μετοχές και το φανταστικό κεφάλαιο, τα πραγματικά μετρητά που τυχόν έχει ο απατεώνας στην κατοχή του, καθόλου δεν χάνουν την αξία τους και θα κατασχεθούν για να δοθούν ως αποζημιώσεις κλπ.
Τα κρυπτονομίσματα όμως είναι εξ ορισμού μόνο καθαρό φανταστικό κεφάλαιο, δεν υπάρχει πίσω τους πραγματικό κεφάλαιο και παραγωγή να τα υποστηρίζει, είναι τα ίδια μόνο μια υπόσχεση επί μελλοντικής απόδοσης και τίποτε άλλο. Πρώτα πρώτα επειδή θέλουν να είναι χρήμα (εξ ου και «νομίσματα»). Το χρήμα όμως το ίδιο δεν έχει εσωτερική αξία, ένα χαρτονόμισμα είναι απλώς ένα κομμάτι χαρτί. Η αξία του χρήματος είναι η ικανότητά του να μετράει τις αξίες και έτσι να είναι το καθολικό ισοδύναμο, ικανότητα που προέρχεται πάντα από τη σύνδεσή του με μια κρατική οντότητα (ή στην περίπτωση της Ε.Ε. μια οιονεί κρατική οντότητα, τον μέσο όρο των κρατών-μελών). Τα κρύπτο θέλουν να είναι χρήμα «αποκεντρωμένο» (αν και, φυσικά, δεν είναι), εξ ορισμού αποσυνδεδεμένα από κάθε κρατική οντότητα, λόγω της ριζοσπαστικά αναρχοκαπιταλιστικής και εκπληκτικά βλακώδους ιδεολογίας τους.
Από κατασκευής το ιδιαίτερα δύσχρηστο και αργό blockchain τα καθιστά εντελώς άχρηστα για συναλλαγές, άρα ακυρώνει τον βασικό ρόλο χρήματος που θέλουν να έχουν. Το μόνο που τους μένει επομένως είναι να είναι αποθήκες αξίας, μέσα δηλαδή αποθησαυρισμού, ρόλος που επίσης αντιστοιχεί στο χρήμα. Μόνο που στην περίπτωση του χρήματος η αποθήκευση αξίας απορρέει απο την ικανότητά του να είναι μετρητής αξίας. Στα κρύπτο δεν υπάρχει τέτοια λειτουργία, άρα το μόνο που μένει είναι οι προσδοκίες της αγοράς και τίποτε άλλο. Η ιδεολογική προσδοκία ότι τα κρύπτο ακόμα και αν πέσουν παροδικά, θα ανέβουν ξανά στο μέλλον, είναι αυτή που κάνει τους οπαδούς να είναι διατεθειμένοι να διακρατήσουν (hold for dear life), μια μεταφυσική προσδοκία, αφού δεν βασίζεται σε κάποια πραγματικά δεδομένα (λ.χ. την παραγωγική δυναμική μιας εταιρείας που στο μέλλον θα εκτοξεύσει την μετοχή της κλπ.), παρά μόνο στην θρησκευτική πίστη ότι κάποια στιγμή όλοι θα πειστούμε να τα χρησιμοποιούμε.
Η φούσκα των κρύπτο έσκασε στην πραγματικότητα τον Μάιο, όταν έσκασαν δύο κρυπτονομίσματα, το luna και το terra, μαζί με την Celsius, μια τεράστια κομπίνα τύπου FTX. Από τότε σταμάτησε να υπάρχει σταθερή εισροή πραγματικών χρηματικών κεφαλαίων στο κύκλωμα, δηλαδή ξαφνικά μειώθηκε σημαντικά ο αριθμός κορόιδων που ήταν διατεθειμένα να δώσουν τα λεφτουδάκια τους σε απατεώνες.
Η μη ύπαρξη αγοραστών σημαίνει όμως έλλειψη ρευστότητας. Οι φοβερά σπάταλες εταιρείες του χώρου εξακολουθούν να έχουν τεράστια έξοδα, που δεν μπορούν να χρηματοδοτηθούν. Δηλώνουν λοιπόν ότι διαθέτουν τεράστια αποθεματικά, τα οποία, όπως και η κεφαλαιοποίηση, είναι επαρκής λόγος δανειοδότησης. Το μόνο πρόβλημα: μεγάλο τμήμα των αποθεματικών είναι κρυπτονομίσματα· κάθε εταιρεία άλλωστε εξορύσσει και ένα-δύο τέτοια. Αυτό έκανε εξ άλλου και η «σοβαρή» FTX, χρησιμοποιώντας τον μηχανισμό αυτό, μεταξύ άλλων, για να χρηματοδοτεί την αδελφή εταιρεία Alameda Research. Δεν ήθελε πολύ: την πρώτη φορά που χρειάστηκε να πληρώσει κάποιες υποχρεώσεις της σε δολάρια (και όχι σε κρύπτο) δεν είχε να δώσει, οι πελάτες της, που μέχρι τότε κρατούσαν επιφυλακτική στάση, πανικοβλήθηκαν, απαίτησαν τις καταθέσεις τους, αυτές δεν υπήρχαν φυσικά και η εταιρεία κατάρρευσε. Οι υπόλοιπες αντίστοιχες θα ακολουθήσουν σύντομα.
… αλλά όχι μόνο των κρύπτο!
Το πρόβλημα τώρα δεν είναι ότι καταρρέουν τα κρυπτονομίσματα. Το πρόβλημα είναι ότι τα τελευταία είναι ακραία ιδεολογικές εκδοχές της ίδιας συστημικής λογικής, ότι όλο το σύστημα είναι δομημένο στην ίδια αεριτζίδικη αρχή. Στην τρέχουσα συγκυρία, ο τρόπος που ο καπιταλισμός προσπαθεί να προχωρήσει είναι βασισμένος στο φανταστικό κεφάλαιο και τις αποδόσεις που αυτό υπόσχεται, αποδόσεις που μακροπρόθεσμα δεν γίνεται να υλοποιηθούν. Η προηγούμενη κρίση (που μας χαντάκωσε και ως χώρα συνολικώς) ήταν σύμπτωμα ενός προηγούμενου κύματος υπερβολικού δανεισμού βασισμένου σε ψευδείς προσδοκίες κέρδους. Η κρίση αυτή δεν έφερε επαρκή εκκαθάριση μη παραγωγικών και φανταστικών κεφαλαίων. Έτσι, διάφορα αδέσποτα κεφάλαια που έχουν την καταραμένη (ή ιερή) δίψα του χρυσού, ανταγωνίζονται λυσσασμένα το ένα το άλλο για το ποιο θα αγοράσει την μεγαλύτερη φούσκα, πιστεύοντας ότι θα προλάβει να πουλήσει στα ψηλά. Τα κρύπτο ήταν φούσκες μεν, αλλά δεν ήταν οι μεγαλύτερες φούσκες του τρέχοντος (μη) παραγωγικού μοντέλου. Οι «νέες» τεχνολογίες είναι τα επικίνδυνα φετίχ των επενδυτών. Νέο να είναι και ό,τι νάναι – με μόνο πρόβλημα ότι οι «νέες» αυτές τεχνολογίες βρίσκονται τόσο καιρό στο κουρμπέτι που έχουν πια γεράσει.
- Έχουμε εταιρείες της gig economy, όπως η Uber, που υποστηρίζουν ότι είναι «νέες», για να μπορούν να μαζεύουν ρευστό από δάνεια και το χρηματιστήριο, δισεκατομμύρια που τα καίνε εδώ και χρόνια χωρίς ποτέ να κερδοφορούν – και όπως έχει αποδειχτεί χωρίς να έχουν ελπίδα ποτέ να κερδοφορήσουν.
- Στη χώρα μας είχαμε ένα συγγενικό παράδειγμα, την πρώην εγχώρια Beat, που μια «σοβαρή» εφημερίδα της δεξιάς για χρόνια προσπαθούσε (με ιδιαίτερα ενοχλητικό τρόπο) να μας πείσει ότι είναι το μέλλον της τεχνολογίας της Ελλάδας. Τουλάχιστον η Beat σταμάτησε να υπάρχει, την έκλεισε άδοξα τον Οκτώβριο η μητρική Daimler επειδή έμπαινε μέσα.
- Έχουμε τον Ίλον Μασκ που προσπαθεί να πείσει στα σοβαρά τον κόσμο ότι τα αυτοκίνητά του είναι πλέον πλήρως αυτόματα και αυτοοδηγούμενα, με επικίνδυνα αποτελέσματα – τη στιγμή μάλιστα που οι υπόλοιπες εταιρίες που εξέλισσαν τέτοιες τεχνολογίες με σχετικά σοβαρό τρόπο, όπως η Waymo της Google, εχουν παραδεχτεί ότι τα αυτο-οδηγούμενα οχήματα δεν είναι «δύο χρόνια μακριά», όπως έλεγαν κάθε χρόνο τουλάχιστον εδώ και είκοσι χρόνια, αλλά μάλλον μερικές δεκαετίες.
- Έχουμε «κβαντικούς υπολογιστές», μια ακόμα, μικρή ευτυχώς, φούσκα, όπου υποσχέσεις και πραγματικότητα βρίσκονται πολύ πολύ μακριά η μία από την άλλη. Υπάρχουν πολλές «κβαντικές» τεχνολογίες «έτοιμες» για την παραγωγή, αλλά ως γενική αρχή, όσο πιο πολύ ακούτε για κάτι «κβαντικό» τόσο περισσότερο μπορείτε με ασφάλεια να αδιαφορήσετε. Τα μόνα «κβαντικά» τα οποία δίνουν ήδη αποτελέσματα είναι αυτά τα οποία δεν τα έχετε ακούσει, όπως η «κβαντική μέτρηση» μια μέθοδος που χρησιμοποιείται ήδη. Είναι προφανές ότι το δυναμικό για τιτλοποίηση της μεθόδου αυτής είναι μικρό.
- Ίσως όμως η πιο επικίνδυνη από όλες τις νέες επαναστατικές τεχνολογίες να είναι οι διάφορες «πράσινες τεχνολογίες» που έχουν κατά καιρούς προταθεί για να λύσουν το πρόβλημα της κλιματικής καταστροφής. Από μίνι πυρηνικούς αντιδραστήρες μέχρι γεωμηχανικές μεθοδους, από «τεχνητά δέντρα» που θα απορροφούν το έξτρα διοξείδιο μέχρι παγίδευση διοξειδίου σε σταθμούς άνθρακα, από αεροπλάνα υδρογόνου μέχρι ηλεκτρικά αυτοκίνητα σαν της Tesla.
Τα τελευταία για παράδειγμα, μπορεί να είναι πλέον εξαιρετικά, άνετα, καλύτερα από τα συμβατικά, αλλά λύση για τα αέρια θερμοκηπίου δεν είναι. Όλες οι παραπάνω νέες τεχνολογίες δεν είναι εκεί για να λύσουν προβλήματα, αλλά για να δημιουργήσουν νέα. Αν υπάρχει κάποια ελπίδα κερδοφορίας για όλες αυτές στο άμεσο μέλλον, αυτή δεν βρίσκεται στο ίδιο το προϊόν που προσφέρουν, αλλά στην τιτλοποίηση των προσδοκόμενων μελλοντικών κερδών, στο δρόμο που δείχνει ο Μασκ, με την Tesla να έχει μεγαλύτερη φανταστική κεφαλαιοποίηση στο χρηματιστήριο από τις τέσσερις μεγαλύτερες αυτοκινητοβιομηχανίες του κόσμου μαζί. Ειδικά για τις πράσινες τεχνολογίες, ένα έξτρα κέρδος μπορεί να προκύψει από την τιτλοποίηση των λίγων τμημάτων του περιβάλλοντος που έχουν μείνει ζωντανά.
Όλες αυτές οι τεχνολογίες ζητούν να δεσμεύσουν παραγωγικούς πόρους, εργασία και επενδύσεις, μαζί φυσικά με τα άδηλα παράπλευρα κόστη που έχουν για το περιβάλλον, και τις απρόσμενες πλευρές που μπορεί να εμφανίσουν. Για παράδειγμα, πού θα βρεθεί όλο αυτό το λίθιο που απαιτούν οι μπαταρίες των ηλεκτρικών αυτοκινήτων; Η είσοδος στην παραγωγή αυτών των λίγων νέων τεχνολογιών που είναι περίπου ώριμες, θα απορροφήσει πολύτιμους πόρους, αντί αυτοί να κατευθυνθούν σε πραγματικές λύσεις. Οι δραματικά λίγες πιθανότητες που έχουμε να αποτρέψουμε τα χειρότερα θα μηδενιστούν γρήγορα και αυτές.
Βρισκόμαστε σε μια περίοδο που ο καπιταλισμός έχει χάσει τον δυναμισμό προηγούμενων εποχών, έχει εισέλθει σε ένα παρακμιακό σπιράλ, ένδειξη του οποίου είναι η εκπληκτική γελοιότητα των ηγετών που τοποθετεί στις κορυφαίες θέσεις των μεγάλων χωρών. Αλλά και στο επίπεδο της παραγωγής, παρατηρούμε παρόμοιες δυναμικές. Οι τεχνολογικές πρόοδοι πάντα ήταν αποτέλεσμα της αντίδρασης του κεφαλαίου στις αντιστάσεις των «από κάτω». Κάθε φορά που ένα κύμα διεκδικήσεων από τα κάτω φούντωνε σε επικίνδυνο βαθμό, νέες τεχνολογίες ξεπηδούσαν, τεχνολογίες που επέτρεπαν την καλύτερη εκμετάλλευση της εργασίας. Οι επαναστάσεις των μέσων του 19ου αιώνα έφεραν την διάδοση του τρένου. Η εκρηκτική ανάπτυξη του καπιταλισμού στις αρχές του 20ου αιώνα, ανάπτυξη που συνοδεύτηκε από άλματα στις επιστήμες και τις τέχνες, «συνέπεσε» με μια περίοδο διεκδικήσεων και επαναστατικών ανατροπών. Ήταν η εποχή που έφερε τον εξηλεκτρισμό, το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο, το τηλέφωνο, εφευρέσεις που εκτίναξαν την παραγωγικότητα της εργασίας.
Η αναταραχή της δεκαετίας του ’60 είχε ως αποτέλεσμα την είσοδο της πληροφορικής και την γένεση της βιοτεχνολογίας, που είναι η καθαυτό τεχνολογία του νεοφιλελευθερισμού. Στην περίοδο από τη δεκαετία του ’90 και μετά, η μόνη πραγματικά μεγάλη νέα τεχνολογία ήταν το Διαδίκτυο και, σε πολύ μικρότερο βαθμό, τα κινητά που σε δεύτερο χρόνο, έγιναν «έξυπνα» κινητά, επιτρέποντας την περαιτέρω διάδοση του ίντερνετ και την ψηφιοποίηση των τεχνολογιών ελεύθερου χρόνου.
Πέρα από αυτό, η μοναδική άλλη τεχνολογία των πρόσφατων δεκαετιών με αξιοπρόσεκτη επίδραση ήταν αυτή των κοινωνικών δικτύων. Τα τελευταία μάλιστα, όχι μόνο δεν σημαίνουν αύξηση της παραγωγικότητας, αλλά μάλλον μείωση. Ο καπιταλισμός σε αυτή τη φάση φαντάζει ανίκανος για τα μεγάλα εκρηκτικά σπριντ που έκανε στις αρχές του 20ο αιώνα, κατά τη διάρκεια των παγκόσμιων πολέμων (π.χ. με την ατομική βόμβα) ή αργότερα με το ταξίδι στη Σελήνη – και αυτό μάλιστα τη στιγμή ακριβώς που είμαστε πάνω στην κόψη του κλιματικού ξυραφιού.
Η πραγματικότητα είναι ότι αυτό το παιχνίδι των ψευδών υποσχέσεων φτάνει στο τέλος του κύκλου του. Αλλά το πώς ακριβώς θα εκτυλιχτεί αυτό το τέλος είναι άδηλο. Το μόνο που ξέρουμε για αυτό είναι ότι αν αφεθεί στα χέρια αυτών που έχουν καταληφθεί από την καταραμένη δίψα, οι υπόλοιποι όλοι θα πληρώσουμε τον λογαριασμό…
