Η Ισπανία βιώνει την εβδομάδα πριν τα Χριστούγεννα πρωτοφανείς καταστάσεις θεσμικής εκτροπής ή στην καλύτερη περίπτωση ενός σαμποτάζ του κοινοβουλευτικού και κυβερνητικού έργου. Η απόφαση που έλαβε, για πρώτη φορά στην ιστορία, το Συνταγματικό Δικαστήριο να παγώσει ένα κρίσιμο νομοσχέδιο που εγκρίθηκε από την εθνική Βουλή (τη μεταρρύθμιση του Ποινικού Κώδικα, που επρόκειτο να ψηφισθεί στη Γερουσία την Πέμπτη) στέλνει τα πολιτικά πράγματα της χώρας σε αχαρτογράφητη περιοχή. Η ιστορικής σημασίας κρίση του Συνταγματικού Δικαστηρίου συνιστά μία απευθείας παρέμβαση στο κοινοβουλευτικό έργο και δευτερευόντως στο κυβερνητικό, ασκώντας άτυπα εκτελεστική εξουσία.
Και τούτο γιατί η απόφαση, που εδράζεται στην προσφυγή της αντιπολίτευσης (Λαϊκό Κόμμα και Vox) ενάντια στην τροπολογία των επίμαχων άρθρων για την κατάργηση του αδικήματος της ανταρσίας, έχει και άμεση σχέση με τον αυτοκαθορισμό της δικαστικής εξουσίας. Γιατί; Διότι με πρόσχημα τον Ποινικό Κώδικα το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε στην ίδια απόφαση την ίδια του την ανανέωση, καθώς η θητεία δύο μελών του έχει λήξει, η οποία είχε ψηφισθεί από τη Βουλή σε συνάρτηση με το επίμαχο νομοσχέδιο. Το δικαστήριο αιρόμενο πάνω από τον κοινοβουλευτικό έλεγχο, αρνήθηκε να αποκλείσει από την ψηφοφορία τα δύο συγκεκριμένα μέλη, όπως είχε ζητήσει η κυβέρνηση και η Γενική Εισαγγελία.
Το μακρό αδιέξοδο για μία συναινετική συμφωνία ανάμεσα στα δύο μεγάλα κόμματα (Σοσιαλιστές και Λαϊκό Κόμμα) όσον αφορά την ανανέωση των δικαστικών οργάνων (καθώς απαιτείται έγκριση από τα ⅔ της Βουλής) αποτυπώθηκε ανάγλυφα στην απόφαση. H σύνθεση του δικαστηρίου που έκρινε την προσφυγή των δύο δεξιών κομμάτων είναι παράγωγο του προηγούμενου κομματικού συμβιβασμού επί κυβερνήσεων Λαϊκού Κόμματος (έξι συντηρητικοί, πέντε προοδευτικοί). Η παρελκυστική πολιτική που ασκεί η αντιπολίτευση για την ανανέωση όλων των δικαστικών οργάνων, έχει βοηθήσει ώστε να παραμένουν στη θέση τους, ο αμφιλεγόμενος για πολλές αποφάσεις του και υπόλογος κατά πολλούς για την καταρράκωση του κύρους του, πρόεδρος του Συνταγματικού Δικαστηρίου Πέδρο Γκονθάλεθ Τρεβιχάνο και ο δικαστής Αντόνιο Ναρβάεθ, του οποίου η θητεία έχει λήξει από τον Ιούνιο. Το Συνταγματικό Δικαστήριο με την οριακή πλειοψηφία μίας ψήφου ενέκρινε την προσφυγή των δύο δεξιών κομμάτων, αλλά και απέρριψε το αίτημα της κυβέρνησης να αποκλεισθούν οι δύο δικαστές που έχει λήξει θητεία τους από μία κρίσιμη ψηφοφορία και να ανανεωθεί το σώμα των δικαστών. Αδιέξοδο που καταγράφηκε και στις προσπάθειες για ανανέωση του Συμβουλίου Δικαιοσύνης (CGPJ) που είναι αρμόδιο για τις κρίσεις των δικαστών.
Η απόφαση αποτελεί ένα θεσμικό πραξικόπημα, καθώς παρεμβάλλεται δραστικά ανάμεσα στον βολονταρισμό της αντιπολίτευσης και την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, καταργώντας τη δεύτερη και νομιμοποιώντας την πρώτη. Το νομικό και θεσμικό προηγούμενο που εγκαινιάζει η απόφαση ανησυχεί ακόμη και τις Βρυξέλλες, καθώς εγκαινιάζει μία πρωτόφαντη κατάσταση. Παράλληλα, αντιστρατεύεται την λαϊκή βούληση, μιας και η νομοθετική τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα, ιδίως του αδικήματος της ανταρσίας (που το κράτος επισείει ιδίως σε περιπτώσεις όπως αυτή της Καταλωνίας) βρίσκει σύμφωνο μεγάλο μέρος της κοινωνίας.
Το Συνταγματικό Δικαστήριο έχει προκαλέσει και στο παρελθόν μεγάλες αναταράξεις με τις αποφάσεις του. Ιδιαίτερα για τον ρόλο που έπαιξε στην περίπτωση του δημοψηφίσματος στην Καταλωνία κηρύσσοντάς το παράνομο, ενεργοποιώντας αυταρχικά άρθρα κράτους εξαίρεσης και πυροδοτώντας τα αίσχη της αστυνομικής καταστολής και την σχεδόν στρατιωτική κατοχή της αυτόνομης επαρχίας. Και με αφορμή το «πραξικόπημα» αυτό, πολλοί θυμήθηκαν τον ρόλο της δεξιάς και του Συνταγματικού Δικαστηρίου και στο αποτυχημένο πραξικόπημα Τεχέρο της 23ης Φεβρουαρίου 1981, που ακόμη αποτελεί μία πληγή στην πολιτική ιστορία της Ισπανίας.
Φυσικά, ο ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος Αλβέρτο Νούνιεθ Φεϊχόο πλέει σε πελάγη ευτυχίας για την εξωκοινοβουλευτική νίκη του και πλέον προτείνει στην κυβέρνηση συναίνεση για την ανανέωση των δικαστικών οργάνων, αλλά πλέον με άλλους, δικούς του, όρους. Που φυσικά περιλαμβάνουν την διατήρηση του αδικήματος της ανταρσίας ως έχει. O συντηρητικός ηγέτης βλέπει στην απόφαση του δικαστηρίου μία χρυσή ευκαιρία για να «στιλβώσει» την πολιτική του, καθώς ναι μεν, προηγείται του πρωθυπουργού Πέδρο Σάντσεθ με ένα σταθερό 5%, όμως ένιωθε πως το φαινόμενο χιονοστιβάδας, που είχε δημιουργηθεί υπέρ του μετά τις εκλογές στην Ανδαλουσία, έχει φρενάρει και βαθμηδόν οι Σοσιαλιστές ανέκαμπταν. Η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου έρχεται σε μία κρίσιμη για το κόμμα του στιγμή, καθώς η επίτευξη πλειοψηφίας στις εκλογές του 2023 είναι αβέβαιη, μιας και εξαρτάται από τη διαφορά του με τους ανακάμπτοντες Σοσιαλιστές και την απόδοση του ακροδεξιού Vox, που μοιάζει να υποχωρεί.
Ο Φεϊχόο έχει προειδοποιήσει πως το Λαϊκό Κόμμα (ΡΡ) είναι έτοιμο «να το τραβήξει όσο χρειάζεται» και αναμφίβολα η παράλυση του νομοθετικού έργου από τα δικαστικά όργανα ήταν μέχρι σήμερα ένα όριο που δεν είχε ξεπεράσει ποτέ κανείς στη δημοκρατική ιστορία της Ισπανίας. Το PP έχει ασκήσει βέτο στην ανανέωση του CGPJ τα τελευταία τέσσερα χρόνια και αντιτίθεται σε αυτήν του Συνταγματικού Δικαστηρίου από τον Ιούνιο για «προστατεύσει» τη χώρα από τον «κόκκινο» Πέδρο Σάντσεθ. Το ΡΡ, με πρωτοστατήσασα την Περιφερειάρχη Μαδρίτης Ισάβελ Αγιούσο διακηρύσσει το δίλημμα της επιλογής μεταξύ «της Ισπανίας ή του Σάντσεθ» (και των Podemos). Σπέρνοντας την υπερβολή της ύπατης μισαλλοδοξίας διακηρύσσουν πως ο Σάντσεθ θέτει σε κίνδυνο τους πυλώνες της ισπανικής δημοκρατίας. Και φυσικά, οι «βαρόνοι» του κόμματος σιγοντάρουν την ηγεσία του: ο Μανιουέκο, περιφερειάρχης της Καστίλια υ Λεόν (που συγκυβερνά με το Vox) δηλώνει πως βαδίζουμε «σε μία Μπολιβαριανή Δημοκρατία», ενώ ο πρώην υπουργός Μαργάγιο δηλώνει πως «μετατοπιζόμαστε στον ολοκληρωτισμό». Έναν ολοκληρωτισμό του οποίου την έλευση διαπιστώνει και ο δήμαρχος της Μαδρίτης Αλμέιδα. Είναι φυσικό, πως το ΡΡ έχει φέρει την κατάσταση ακριβώς «όσο χρειάζεται», στα αμφισβητούμενα όρια της κατάργησης της νομοθετικής εξουσίας και την πολιτικοποίηση της δικαιοσύνης.
Από την πλευρά της η κυβέρνηση απαντά με την κατάθεση τροποποιημένου νομοσχεδίου, αμβλύνοντας τα αιχμηρά σημεία. Μάλιστα την ανακοίνωση την έκανε ο ίδιος ο πρωθυπουργός Σάντσεθ, που ξιφούλκησε κατά της «ανήκουστης» απόφασης και των έωλων δικαιολογιών που προέβαλε το Συνταγματικό Δικαστήριο για την απόφασή του, αλλά κυρίως κατά της άρνησής του να αυτοανανεωθεί. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα θα καταθέσει το νομοσχέδιο για ανανέωση του Συνταγματικού Δικσαστηρίου αυτούσιο και όχι ως παράρτημα στις δύο τροπολογίες που αμφισβητήθηκαν από το όργανο και του έδωσαν τη δυνατότητα να μην εγκρίνει και τη δική του ανανέωση. Οι σύμμαχοι του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ιδίως η Ενωμένη Αριστερά πιέζει την κυβέρνηση να προχωρήσει στην κατάθεση του νόμου ασχέτως από την απόφαση του δικαστηρίου και να μην κάνει υποχωρήσεις απέναντι στο «πραξικόπημα». Ήδη έχει ξεκινήσει ένας αγώνας δρόμου για να ανασυσπειρωθούν γύρω από την κυβέρνηση και να ανασυνταχθούν οι κοινοβουλευτικές ομάδες των κομμάτων που είχαν υπερψηφίσει το αρχικό νομοσχέδιο. Ο στόχος είναι μέσα στον Ιανουάριο να ολοκληρωθεί η ψήφιση και η κυβέρνηση αναμένει να εξασφαλίσει τη συνήθη υποστήριξη απ;o πολιτικές δυνάμεις όπως το ERC, το EH Bildu, το PNV ή το Más País, που είχαν μάλιστα ψηφίσει όλοι «ναι» στην πρώτη κατάθεση του νομοσχεδίου την περασμένη εβδομάδα.
Επιπλέον, η κίνηση του PP και του Vox, έχει προκαλέσει μία συσπείρωση γύρω από την κυβέρνηση και τον Σάντσεθ, όχι μόνον εσωκομματικά, αλλά και κοινοβουλευτικά: ιδίως τα αυτονομιστικά κόμματα (Καταλανοί, Βάσκοι κλπ.) διαβλέπουν στην τακτική της Δεξιάς έναν μελλοντικό κίνδυνο για την αυτονομία των περιοχών τους. Η δαμόκλειος σπάθη της ανάθεσης στο Συνταγματικό Δικαστήριο να λύνει πολιτικές διαφορές, θα επισείει διαρκώς την απειλή ενός κράτους εξαίρεσης που καμία κοινοβουλευτική πλειοψηφία δεν θα μπορεί να αποτρέψει. Φαινόμενα όπως της Καταλονίας το 2017 είναι πολύ πιθανό να επαναληφθούν, ηγεμονικές και αυταρχικές τάσεις είναι εύκολο να θεμελιωθούν και θεσμικά ή νομικά, με όποιες συνέπειες αυτό μπορεί να έχει.
Επιπλέον, οι διαφορές, που έχουν αρχίσει να γίνονται εμφανείς και συγκρουσιακές, ανάμεσα στους δύο εταίρους της κυβέρνησης ενδεχομένως να στοιχίσουν ακριβά στις επερχόμενες εκλογές, διευκολύνοντας τις ηγεμονικές βλέψεις των δύο υπερσυντηρητικών κομμάτων. Επιπλέον, με νομοσχέδια για επίκαιρα κοινωνικά ζητήματα, όπως ο νόμος για τους trans, ο νόμος για την προστασία των ζώων ή η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος, να είναι ακόμη ανοικτά, το προηγούμενο της τωρινής απόφασης συνιστά δυσοίωνη προοπτική. Η δεδομένη οπισθοδρομική και σκοταδιστική πολιτική του Vox και του ΡΡ για τέτοιου είδους μεταρρυθμίσεις αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο για νέες παρεμβάσεις στο Συνταγματικό Δικαστήριο για αναίρεσή τους ακόμη και όταν ψηφισθούν από το Κοινοβούλιο.
Η κυβέρνηση έχει επίσης μπροστά της επίσης και το κρίσιμο νομοσχέδιο για την οικονομική κρίση (κατά της ακρίβειας στα καύσιμα, τα τρόφιμα, τις μεταφορές, τη μείωση των ενοικίων και των στεγαστικών κλπ.), που κινδυνεύει να ναυαγήσει εάν η δεξιά παράταξη προσφύγει στα δικαστικά όργανα. Η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου ανοίγει μία επικίνδυνη ατραπό, που παρακάμπτει την κοινοβουλευτική άσκηση της δημοκρατίας και ωθεί στα άκρα τη «νομιμότητα».
Με αυτή την επίδειξη πολιτικοποίησης της δικαιοσύνης, το ΡΡ έστειλε ένα σαφές μήνυμα, ότι διαθέτει τα ερείσματα μέσα στα όργανα που μπορούν κατά το δοκούν να ανατρέψουν την κοινοβουλευτική άσκηση της εξουσίας. Η απάντηση των προοδευτικών, αλλά και των άλλων δημοκρατικών δυνάμεων πρέπει να είναι άμεση, γιατί καθώς αποδείχθηκε το ΡΡ και το Vox καραδοκούν.
