Το έργο του Γιώργου Ξένου, την έκθεση του οποίου με τίτλο «Τόποι Περισυλλογής» φιλοξενεί το anneX του Μεγάρου Μουσικής σε επιμέλεια της διευθύντριάς του Άννας Καφέτση από τις 14 Δεκεμβρίου 2022 ως τις 5 Μαρτίου 2023, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της δημιουργίας που δεν στέκεται μόνον στην απόδοση της πραγματικότητας, αλλά παράλληλα επισκοπεί τη βαθιά κι εσωτερική οντολογία της ζωγραφικής.
Τα επιλεγμένα έργα του Ξένου που εκτίθενται στην έκθεση, στην πλειονότητά τους ζωγραφικά έργα με πολλαπλή απόδοση του θέματός τους σε χαρτί, φανερώνουν τις εσωτερικές ανησυχίες και τον απαράμιλλο τρόπο αντίληψης του κόσμου που έχει ο καλλιτέχνης. Ο τρόπος που εκείνος κατορθώνει να συγκλώθονται οι θεωρητικές αναζητήσεις και τα συναισθήματα που το εξωτερικό θέμα του γεννά, η εμμονή του στην αποτύπωση της νοητικής, περισσότερο, μέσα στην εξωτερική εικόνα, δίνει ακριβώς την ιδιαιτερότητα της τέχνης του Ξένου. Γιατί, ο Ξένος αντιλαμβάνεται σε μέγιστο βαθμό πως η επίγνωση της πραγματικότητας δεν σταματά στην εικόνα. Εκείνο που η διευρυμένη και διογκωμένη οπτική κουλτούρα της εποχής κι ιδίως η ταχύτητα κι η εναλλαγή των εικόνων της, έχει αφαιρέσει από τη δυνατότητά μας να συλλάβουμε και να αντιληφθούμε (κατόπιν να ερμηνεύσουμε και να αναπαράγουμε) την πραγματικότητα είναι το καθαρά βιωματικό και μεθεξιακό στοιχείο. Αυτό που εντυπώνουμε σωματικά και νοητικά και με το χώνεμά του καθορίζει σε κατοπινό βαθμό την αντίληψή μας για τα πράγματα και τη ζωή.
Ο Ξένος αντιλαμβάνεται τι ακριβώς σημαίνει η λεπτομέρεια για την πραγματικότητα, αυτό το qui pro toto, που στην ιδιαιτερότητά του συμπεριλαμβάνει και περικλείει το σύνολο του κόσμου. Τα αρίφνητα σχέδιά του στα μπλοκ, οι ηχητικές και φωτογραφικές καταγραφές μίας πολλαπλής πραγματικότητας μέσα στην απλότητά τους, η κατάδυση στη διαρκή κίνηση του έξω κόσμου, των φυσικών στοιχείων, που αν διαβαστούν σωστά αποκτούν μία εννοιολογική υπόσταση για τη σημασία τους και τις εγκλιτικές παραστάσεις του γύρω περιβάλλοντος -ανάλογα και με το υλικό που κάποιος επιλέγει- σηματοδοτούν μία στάση θεμελιακή για την ανασύσταση του αντικειμένου, που ο τονισμός του αποκαλύπτει αίφνης το πώς το καθετί αρμολογεί τον κόσμο μας.
Αρκεί κανείς να μπορεί να το παρατηρεί και να το στοχάζεται και παράλληλα με μία νέα διάπλασή του, όπως στη ζωγραφική που εμφιλοχωρεί και το τεχνικό, δημιουργικό στοιχείο, ταυτόχρονα αποσπάται από αυτό για να το επανασημασιολογήσει. Ο Ξένος ακριβώς γνωρίζει πώς να καταδύεται και να αποστασιοποιείται από τα πράγματα, ώστε να αποδώσει αυτό που ο Νέλσον Γκούντμαν έλεγε για τα έργα τέχνης «ότι μαθαίνουν νέα κόλπα στον παλιό κόσμο». Αντιλαμβάνεται ότι σε μία διαδικασία ανάλογη, όμως με αντίστροφη φορά από εκείνη που η ψυχανάλυση ορίζει για το σύμπτωμα και την αιτία του, το εξωτερικό πρέπει να εσωτερικευθεί ώστε μετά να επαναεξωτερικευθεί ως έκφραση της σύνθεσης του γύρω κόσμου με το μέσα μας σύμπαν και το αποτυπώνει στα έργα του.
Γι’ αυτό και τα έργα που δείχνει η έκθεση μοιάζουν στην πολλαπλότητα της επανάληψης και την εμμονή του θέματος σαν μία προσπάθεια να πλασθεί ένας μετακώδικας, με δικά του σημεία (signs) και δικές του εγκλείσεις. Η διάταξή τους, ως σημεία και ως εικόνες περιγραφικές, δημιουργούν έναν «περιοδικό πίνακα» των στοιχείων της ζωγραφικής αποτύπωσης ενός θέματος, που η εμμονή και η επανάληψή τους (όπως στα έργα το «Βουνό» και η «Ξερή Γη», ή στους «Λαβύρινθους» και το κεντρικό εν κύκλω έργο της έκθεσης) δημιουργούν αρχετυπικές εικόνες που επανερμηνεύονται. Η εμφάνιση του θέματος μέσα από την πυκνότητα και τη διάταξή του (όπως στην περίπτωση της ψυχαναλυτικής ανάλυσης του ονείρου) στοιχειοθετεί μία μεταγλώσσα, ίσως ίσως και μία μεταεικόνα. Την έννοια της μεταγλώσσας την αντιλαμβανόμαστε ιδιαίτερα σε έργα όπως τα «Κυπαρίσσια» στο πεντάγραμμο, με τις μεταγλωσσικές παραδηλώσεις και σημειώσεις του ήχου και της εικόνας, στα «Καταφύγια» και τον «Σκεπτόμενο», όπου οι παραλλαγές των θεμάτων δημιουργούν κλειστά-ανοικτά συστήματα έκφρασης.
Τη σήμανση τούτη και τη σημειολογία μελετά ο Ξένος ακόμη και στην αρνητική διάστασή της. Αυτήν της ομογενοποίησης και της αφαίρεσης της προσωπικότητας και της υποκατάστασής της με «ποσοτικοποιητές» (quantifiers), που διαλύει την ατομικότητα μέσα στην τυποποίηση της μάζας. Τότε, όπως γίνεται στο «Άνθρωποι-Αριθμοί», αυτή η υποκατάσταση της ανθρώπινης ελευθερίας και προσωπικότητας στη μαζική κουλτούρα και συμπεριφορά, η μαυλιστική υποδούλωση στα τεχνικά μέσα που υποβιβάζουν την ανθρώπινη ύπαρξη σε στατιστικό ή εμπορευματικό στοιχείο, αποκτά και πολιτική διάσταση.
Αλλά και η αδιάκοπη υπενθύμιση του έργου και της δημιουργικής διαδικασίας ως αρχείο, τόσο με την έννοια της ανάμνησης και του ίμερου για το παρελθόν, της ασίγαστης προσδοκίας για την επανάληψη της αρχικής χαράς, αλλά και ταυτόχρονα εκείνο της οδύνης, του πόνου για την ανολοκλήρωτη απόλαυσή του. Η ζωγραφική, κι ιδιαίτερα η εσωτερική της διάσταση, είναι ακριβώς η αστείρευτη τούτη προσπάθεια να αναβιωθεί, να αναπαρασταθεί και να ανακυκλωθεί η έκσταση της πρώτης εικόνας, της αρχικής εντύπωσης, της πηγαίας έμπνευσης. Όλο το έργο του Ξένου, θαρρείς ότι επικαλείται και επεξεργάζεται ένα τέτοιο αρχείο εικόνων και σημασιών: την ανάγκη της μνήμης και του υλικού και τον πόνο της τρωτότητας, της παροδικότητας και του χρόνου.
_________________
Έκθεση: Γιώργος Ξένος, «Τόποι Περισυλλογής» , Μέγαρο Μουσικής, 14.12.2022-5.3.2022 (ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή 12.00-22.00, Πέμπτη 12.00-22.00 [είσοδος ελεύθερη], Δευτέρα κλειστά). Είσοδος από Κόκκαλη.
