Ισχύ νόμου του κράτους έχει πλέον, μετά την υπερψήφιση του στην Ολομέλεια της Βουλής μόνο από τους βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος και την δημοσίευσή του σε ΦΕΚ ως νόμος 5021/2023 (ΦΕΚ 31/Α/15-2-2023), το πολύκροτο κείμενο που μετατρέπει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας και το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης, καθώς και τα Αρχαιολογικά Μουσεία της Θεσσαλονίκης και του Ηρακλείου Κρήτης, από δημόσιες υπηρεσίες που ήταν έως τώρα σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ).
Παρά τις σφοδρές αντιδράσεις της αντιπολίτευσης και τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων στο υπουργείο Πολιτισμού, που κορυφώθηκαν με μεγάλη συγκέντρωση και πορεία προς την Βουλή την ημέρα ψήφισης του νομοσχεδίου, η κυβέρνηση επέμεινε μέχρι τέλους στην αλλαγή του νομικού καθεστώτος λειτουργίας των πέντε μεγαλύτερων κρατικών μουσείων και την παράδοσή τους σε διορισμένες από τον εκάστοτε υπουργό διοικήσεις.
Οι επόμενες κινήσεις και τα πρόσωπα
Η πρώτη κίνηση για την ενεργοποίηση του νόμου αναμένεται να είναι ο άμεσος διορισμός από την υπουργό Λίνα Μενδώνη των επταμελών Διοικητικών Συμβουλίων στα πέντε μουσεία, όπως και των Γενικών Διευθυντών τους.
Σύμφωνα με τις μεταβατικές διατάξεις του νέου νόμου, ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος ενός εκάστου εκ των πέντε μουσείων θα διοριστεί από την αρμόδια υπουργό χωρίς να τηρηθεί η διαδικασία που προβλέπει ο ν. 4735/2020, της προεπιλογής δηλαδή από την Επιτροπή Επιλογής Στελεχών του Δημοσίου, τα μέλη της οποίας ορίζονται με απόφαση του προέδρου του Ανωτάτου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ).
Έτσι, μέσα σε έναν μήνα από τη δημοσίευση του νόμου, δηλαδή το αργότερο μέχρι τις 15 Μαρτίου, η Λίνα Μενδώνη θα πρέπει να διορίσει τόσο τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο στο Δ.Σ. του κάθε μουσείου, επιλέγοντας «μεταξύ προσωπικοτήτων με συμβολή στον αντίστοιχο επαγγελματικό ή κοινωνικό χώρο αυτών», όσο και τα υπόλοιπα μέλη, τρία εκ των οποίων «επιλέγονται μεταξύ προσωπικοτήτων αναγνωρισμένου κύρους στον χώρο των τεχνών, των γραμμάτων και των επιστημών».
Η ευρύτητα των διατυπώσεων που έχουν επιλεγεί από τους συντάκτες του νόμου δείχνει και τις προθέσεις, για τις οποίες ουδείς έχει πλέον αμφιβολίες: η υπουργός Πολιτισμού έχει την ευχέρεια, λίγο πριν τις εκλογές, να διορίσει στις επίζηλες θέσεις πρακτικά όποιον επιθυμεί.
Οι εκτιμήσεις στελεχών των υπουργείου συγκλίνουν στο ότι ουσιαστικά ο κατάλογος των 35 προσώπων για τα Δ.Σ., αλλά και των πέντε γενικών διευθυντών, έχει μάλλον κλείσει και αναμένονται μικρές μόνον αλλαγές της τελευταίας στιγμής.
Εκτιμάται, ωστόσο, πως η έντονη σύγκρουση που αναπτύχθηκε το προηγούμενο διάστημα για το θέμα, καθώς και η προεκλογική επί της ουσίας περίοδος κατά την οποία επιχειρείται να εφαρμοστεί η κομβική αυτή αλλαγή καθεστώτος στα μουσεία, δημιουργεί ενδεχομένως μια δυστοκία στην τελική επιλογή των προσώπων που θα κληθούν να διαχειριστούν μια δύσκολη μετάβαση.
Η υπουργός Πολιτισμού θα επιθυμούσε την αξιοποίηση των (λιγοστών εξάλλου) προσώπων από τον αρχαιολογικό χώρο που συντάχθηκαν δημόσια υπέρ των πολιτικών της επιλογών, όπως των ομότιμων καθηγητών αρχαιολογίας Βασίλειου Λαμπρινουδάκη και Πέτρου Θέμελη, αλλά και των αφυπηρετησάντων στελεχών της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας που συνταξιοδοτήθηκαν από τη θέση Διευθυντή σε ένα από τα πέντε Μουσεία, όπως της Μαρίας Λαγογιάννη (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο), της Αικατερίνης Δελλαπόρτα (Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο), η οποία, μάλιστα, αμέσως μετά την συνταξιοδότησή της διορίστηκε σύμβουλος της υπουργού, ή της Αναστασίας Τούρτα (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού). Στην χορεία των επίτιμων διευθυντών αρχαιοτήτων θα μπορούσαν, βέβαια, να προστεθούν και άλλα πρόσωπα, όπως του Χαράλαμπου Μπακιρτζή, πρώην εφόρου Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης και της Ευγενίας Γερούση-Μπεντερμάχερ, πρώην προϊσταμένης της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων.
Θα μπορούσε η παρουσία γνωστών αρχαιολόγων στα Δ.Σ. των νέας διοικητικά μορφής μουσείων να κατευνάσει τις αντιδράσεις των εργαζομένων σε αυτά και γενικότερα του υπουργείου Πολιτισμού; Παρότι εξαιρετικά αμφίβολο, η επιλογή τέτοιων προσώπων θα παρουσιαζόταν πάντως ως κάποιας μορφή απάντηση της υπουργού στις αιτιάσεις πως παραδίδει τα κρατικά μουσεία από δημόσιους λειτουργούς σε άσχετα με το αντικείμενο πρόσωπα.
Η Μαρέβα Γκραμπόφσκι και τα ιδρύματα πολιτισμού
Ακόμη πάντως και με την επιστράτευση προβεβλημένων αρχαιολόγων, τον τόνο στα Διοικητικά Συμβούλια των μουσείων θα δίνουν με βεβαιότητα πρόσωπα που προέρχονται από άλλους χώρους και έχουν στενή σχέση με την Νέα Δημοκρατία ή με ιδρύματα πολιτισμού που έχουν ιδρύσει οικογένειες της μεγαλοαστικής τάξης. Το επιβεβαιώνει ο διορισμός από την Λίνα Μενδώνη στο Δ.Σ. του Μουσείου Ακρόπολης τόσο του πρώην υφυπουργού Αντώνη Διαματάρη, που εξαναγκάστηκε σε παραίτηση από την κυβερνητική του θέση μετά τον θόρυβο που ξέσπασε για το ανύπαρκτό πτυχίο του, όσο και προσώπων όπως η Μαριάννα Βαρδινογιάννη.
Μάλιστα, πολλοί δεν αποκλείουν την παρουσία ακόμη και της ίδιας της συζύγου του πρωθυπουργού Μαρέβας Γκραμπόφσκι-Μητσοτάκη στο Δ.Σ. του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ). Οι αναφορές στο πρόσωπό της από την υπουργό Λίνα Μενδώνη, κατά την εναρκτήρια ομιλία της κατά της παρουσίαση του σχεδίου επέκτασης του ΕΑΜ, όπως και οι ευχαριστίες του ίδιου του πρωθυπουργό προς την σύζυγό του για την συμβολή της στον σχεδιασμό της επέκτασης, επιτείνουν την σχετική φημολογία και προσθέτουν νέα ερωτήματα σε αυτά που έθεσε για το θέμα της επέκτασης του μουσείου ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων
Το ενδιαφέρον τους για τα θέματα της πολιτιστικής κληρονομιάς και της διαχείρισης της δεν έχουν, άλλωστε, κρύψει τα ποικιλώνυμα ιδρύματα πολιτισμού, που αναμένεται να δουν πρόσωπα υποδεικνυόμενα από αυτά στα υπό διορισμό Δ.Σ.
Το Ίδρυμα Λαιμού έχει ήδη δείξει το ενδιαφέρον του για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, εμπλεκόμενο και στην σχεδιαζόμενη κτιριακή του επέκταση, το Ίδρυμα Ωνάση έχει ήδη εμπλακεί στα θέματα της Ακρόπολης, τα αντίστοιχα ιδρύματα των οικογενειών Λασκαρίδη και Μαρτίνου ανακατεύονται στις υποθέσεις του Τατοϊου και αλλού, το Ίδρυμα Νιάρχος δεν έχει σκοπό να παραμείνει μόνο στα θέματα σύγχρονου πολιτισμού – και ο κατάλογος τελειωμό δεν έχει…
Οι φίλα προσκείμενοι συνδικαλιστές
Ας σημειωθεί πως το έκτο μέλος εκάστου Δ.Σ. θα προέρχεται από την διοικητική ιεραρχία του υπουργείου Πολιτισμού (ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων ή της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών ή της Διεύθυνσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων ή της Διεύθυνσης Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων ή της Διεύθυνσης Μελετών και Εκτέλεσης Έργων Μουσείων και Πολιτιστικών Κτιρίων ή της Διεύθυνσης Προστασίας και Αναστήλωσης Νεωτέρων και Σύγχρονων Μνημείων ή της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων), ενώ το έβδομο θα είναι επίσης υπάλληλος του υπουργείου υποδεικνυόμενο όμως από την Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων του Υπουργείου Πολιτισμού (ΠΟΕ-ΥΠΠΟ).
Πρόκειται για μια «παραχώρηση» που έκανε προς τους εκλεκτούς της συνδικαλιστικούς συνομιλητές και φίλους η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη κατά την διαδικασία συζήτησης στη Βουλή.
Θυμίζουμε πως η ηγεσία της συγκεκριμένης συνδικαλιστικής οργάνωσης βρίσκεται αντιμέτωπη με την δικαιοσύνη για πολλαπλές υποθέσεις που σχετίζονται με τα πεπραγμένα του «αμαρτωλού» Ταμείου Αλληλοβοήθειας των εργαζομένων. Αυτήν την περίοδο εκδικάζεται σε δεύτερο βαθμό η «απώλεια» κρίσιμων βιβλίων πρακτικών και πρωτοκόλλων από το Ταμείο, με βασικούς κατηγορούμενους τον επί 15ετία (2002-2017) πρόεδρο του Δ.Σ. του Ταμείου και πρόεδρο της ΠΟΕ-ΥΠΠΟ Γιάννη Τσακοπιάκο και τον επίσης επί 15ετία διευθυντή του Ταμείου Γιώργο Βλαντή. Εναντίον τους, όπως και άλλων προσώπων (μεταξύ των οποίων και προβεβλημένων συνδικαλιστικών στελεχών της ΔΗΣΥΠ/ΠΑΣΚ, συνδικαλιστικής παράταξης του ΠΑΣΚΚ/ΚΙΝΑΛ και της ΔΑΚΕ, συνδικαλιστικής παράταξης της Νέας Δημοκρατίας) που εμπλέκονται στην διαχείριση τεράστιων χρηματικών ποσών εκκρεμεί ακόμη η εκδίκαση της υπόθεσης που ανέδειξε ο έλεγχος πεπραγμένων του Ταμείου από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, ενώ στις 24 Φεβρουαρίου ξεκινά και η εκδίκαση της υπόθεσης των πλαστών δανείων που φέρεται να έδινε το Ταμείο σε ανύποπτους εργαζόμενους…
Μάλιστα, όπως έχουμε αποκαλύψει σε προηγούμενο δημοσίευμά μας, για την τελευταία αυτή υπόθεση, μετά από μακρά περίοδο ουσιαστικής συγκάλυψης, η ίδια η υπουργός υποχρεώθηκε, όταν πια εκδόθηκε το αμετάκλητο βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Αθηνών που παραπέμπει στο Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων 14 εμπλεκόμενους για την υπόθεση των πλαστών και αγύριστων δανείων, να στείλει τους κατηγορούμενος στο Πειθαρχικό Συμβούλιο…
Αν η υπουργός Πολιτισμού θεωρεί πως αυτή της η κίνηση θα μπορούσε ενδεχομένως να θεωρηθεί «άνοιγμα» προς τους διαμαρτυρόμενους για την μουσειακή πολιτική της εργαζόμενους στα πέντε μουσεία και στο υπουργείο γενικότερα, μάλλον έχει κάνει μια εντελώς λανθασμένη εκτίμηση. Η ΠΟΕ-ΥΠΠΟ και η ηγεσία της έχουν γίνει προ πολλού «κόκκινο πανί» για τους εργαζόμενους. Ειδικά δε με την παντελή της απουσία από τις πρόσφατες κινητοποιήσεις για το θέμα των μουσείων, τις οποίες οργάνωσε και υλοποίησε ο Συντονισμός Πρωτοβάθμιων Σωματείων που συγκροτήθηκε για αυτόν ακριβώς τον λόγο.
Η επόμενη μέρα
Σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου που ψηφίστηκε, τα νεοδιορισμένα Δ.Σ. των μουσείων θα πρέπει, εντός δέκα ημερών από τον διορισμό τους να συνεδριάσουν και να συγκροτηθούν σε σώμα.
Είναι εξαιρετικά αμφίβολο, ωστόσο, αν (υπό τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί) οι εργαζόμενοι στα πέντε μουσεία θα υποδεχθούν με διάθεση συνεργασίας τα Δ.Σ. και τους γενικούς διευθυντές, με τις συνθέσεις στις οποίες έχουμε αναφερθεί και με τον τρόπο που θα έχουν διοριστεί.
Στην πραγματικότητα, άλλωστε, οι επί της ουσίας διαδικασίες για τη λειτουργία των μουσείων υπό το νέο καθεστώς θα ενεργοποιηθούν αργότερα.
Σε έναν μήνα από τον διορισμό γενικού διευθυντή θα πρέπει να συγκροτηθεί, και πάλι από τον υπουργό, πενταμελής επιτροπή για τη διενέργεια απογραφής των συλλογών και των αντικειμένων εκάστου Μουσείου. Η έκθεση απογραφής συντάσσεται εντός εξαμήνου από τη συγκρότηση της επιτροπής του και υποβάλλεται προς τον Γενικό Γραμματέα Πολιτισμού του υπουργείου Πολιτισμού (άρθρο 19).
Τα ακίνητα και ο κινητός εξοπλισμός του ελληνικού δημοσίου που έχουν διατεθεί προς στέγαση, χρήση ή εξυπηρέτηση των λειτουργικών αναγκών των πέντε μουσείων περιέρχονται στην διαχείριση των νέων μουσείων-ΝΠΔΔ. Για τη διάθεση, όμως, των κινητών στοιχείων συντάσσεται, εντός τετραμήνου από τον διορισμό του γενικού διευθυντή, πρωτόκολλο παράδοσης και παραλαβής, ενώ απαιτούμενες καταχωρίσεις στα οικεία βιβλία υποθηκοφυλακείων ή άλλων αρμόδιων αρχών σχετικά με την παραχώρηση ακινήτων διενεργούνται με μέριμνα του γενικού διευθυντή εκάστου Μουσείου (άρθρο 20).
Με προεδρικό διάταγμα, το οποίο εκδίδεται εντός οκτώ μηνών από τη συγκρότηση του πρώτου Δ.Σ. εκάστου Μουσείου, κατόπιν εισήγησης του Δ.Σ. αυτού και πρότασης των υπουργών Πολιτισμού και Αθλητισμού, Οικονομικών και Εσωτερικών, καταρτίζεται ο Οργανισμός Λειτουργίας του Μουσείου, με τον οποίο καθορίζεται η οργανωτική διάρθρωση αυτού σε τμήματα και γραφεία (άρθρο 33).
Εντός τριάντα ημερολογιακών ημερών από την έναρξη ισχύος του Οργανισμού εκάστου Μουσείου, το μόνιμο προσωπικό και το προσωπικό με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου που υπηρετεί σε αυτό δηλώνει, αν επιθυμεί να στελεχώσει υπηρεσιακά το Μουσείο και ολοκληρώνεται, καταρχήν, το θέμα της στελέχωσης.
Όπως γίνεται φανερό, οι πολύμηνες αυτές διαδικασίες παραπέμπουν σε χρόνο μεταγενέστερο των επικείμενων εκλογών, ενώ δεν είναι χωρίς σημασία η τοποθέτηση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης Αλέξη Τσίπρα, που παρεμβαίνοντας στη συζήτησης της Βουλής για τον νόμο αυτόν, δεσμεύτηκε πως ο ΣΥΡΙΖΑ θα καταργήσει τα μουσεία-ΝΠΔΔ με τις διορισμένες διοικήσεις.
Δεδομένης, λοιπόν, της πολιτικής ρευστότητας της περιόδου και της απροθυμίας συνεργασίας του προσωπικού, που εκδηλώνεται ήδη με την απόφαση αποχής από συγκεκριμένα καθήκοντα των μελών του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, εκφράζονται σοβαρές αμφιβολίες για το αν πράγματι μπορεί ο νόμος να εφαρμοστεί ή αν θα μείνει «στα χαρτιά», όπως φώναζαν διαδηλώνοντας την αντίθεσή τους οι απεργοί εργαζόμενοι σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Ηράκλειο.
