Ξεκίνησαν οι επιπτώσεις των εξελίξεων στο Τελ Αβίβ σε διεθνές επίπεδο; Η απάντηση είναι ναι, και η Αφρική, η οποία έχει εμπειρία από αποικιοκρατία και πολίτες δεύτερης κατηγορίας, κάνει την αρχή. Το περασμένο Σάββατο, η Αφρικανική Ένωση, η οποία εκπροσωπεί έναν πληθυσμό άνω του ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων, είχε την 36η συνάντησή της, στην πρωτεύουσα της Αιθιοπίας, Αντίς Αμπέμπα.
Το κράτος του Ισραήλ, συμμετέχει υπό το καθεστώς του παρατηρητή στις εργασίες της Αφρικανικής Ένωσης από το 2021, ύστερα από κοπιαστικές διπλωματικές προσπάθειες είκοσι ετών, καθώς το μουσουλμανικό και αραβικό στοιχείο έχουν ισχυρή επιρροή στην αφρικανική ήπειρο. Οι χώρες της Αφρικής δεν εκτιμούν την πολιτική του Ισραήλ έναντι της Παλαιστίνης (η οποία είναι επίσης χώρα-παρατηρητής) και οι τελευταίες εξελίξεις, με το ακροδεξιό όργιο βίας ενάντια στον παλαιστινιακού πληθυσμού, δεν τους άφησαν πολλά περιθώρια. Ισραηλινή εκπρόσωπος όχι μόνο είδε την πόρτα της εξόδου αλλά μεταφέρθηκε προς τα εκεί με τη συνοδεία αστυνομίας.
Για την ιστορία, η διπλωμάτης η οποία έφαγε πόρτα δεν ήταν ο μόνιμος εκπρόσωπος του Ισραήλ, αλλά η Σάρον Μπαρ-Λιν (Sharon Bar-Lin), αναπληρώτρια διευθύντρια του Τμήματος Αφρικής του ισραηλινού υπουργείου Εξωτερικών, καθώς δεν είχε τα απαραίτητα διαπιστευτήρια. Αλλά υπήρξε και συνέχεια. Αμέσως, με προεξάρχοντες την Αλγερία και τη Νότιο Αφρική, τέθηκε ζήτημα συνολικής αποπομπής του Ισραήλ και η αφαίρεση του καθεστώτος παρατηρητή. Στην πραγματικότητα το ζήτημα είχε τεθεί και σε προηγούμενη συνδιάσκεψη, με το Ισραηλινό υπουργείο Εξωτερικών να είναι συγκρατημένα αισιόδοξο. Οι Ισραηλινοί δεν είναι τίποτα τρελοί. Η αισιοδοξία τους εδράζονταν στις αυξημένες επενδύσεις στον αφρικανικό χώρο, αλλά και τις αναβαθμισμένες εμπορικές σχέσεις τις οποίες σφυρηλάτησε το Ισραήλ με μια σειρά αφρικανικών χωρών, της περιοχής του Μάγκρεμπ συμπεριλαμβανομένης.
Πράγματι, η συζήτηση είχε αναβληθεί, αλλά τα πράγματα πήραν διαφορετική τροπή το περασμένο Σαββατοκύριακο. Η εκπρόσωπος της Νοτίου Αφρικής δηλώσε: «…η αντίρρηση μας (στο καθεστώς παρατηρητή του Ισραήλ) εκπορεύεται από το Σύνταγμά μας και τις αξίες του καθώς και από τη Χάρτα της Αφρικανικής Ένωσης, η οποία αντιμάχεται την αποικιοκρατία, τον ρατσισμό και την παράνομη κατοχή εδαφών.Οι ανησυχίες μας είναι αντικειμενικές και τις μοιραζόμαστε με τουλάχιστον 24 άλλα κράτη-μέλη…».
Η Αφρικανική Ένωση επίσημα αποφάσισε την αναστολή της ιδιότητας του Ισραήλ ως κράτους-παρατηρητή. Η διπλωματική ήττα για τη χώρα της Μέσης Ανατολής είναι εκκωφαντική. Τα δισεκατομμύρια των ισραηλινών επενδύσεων στη φτωχή ήπειρο δεν καρποφόρησαν και η ήττα στο εξωτερικό μέτωπο έρχεται να προστεθεί στην εκρηκτική κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας. Ταυτόχρονα, από πλευράς της Αφρικανικής Ένωσης, αρχίζει και παρατηρείται μια αυτονόμηση από τη στρατηγική των δυτικών δυνάμεων, οι οποίες έχουν ακόμη σημαντικό λόγο στις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις της ηπείρου.
«Ισραήλ: η μόνη δημοκρατία της Μέσης Ανατολής»
Έτσι αποκαλείται συχνά το Ισραήλ στα δυτικά μέσα ενημέρωσης, τίτλος ο οποίος πραγματικά μας φέρνει σε μια εξαιρετικά αμήχανη θέση, διότι μάτια έχουμε και διαβάζουμε και αυτιά φέρουμε και ακούμε. Και μνήμη διαθέτουμε. Η ιστορία της αποπομπής του Ισραήλ από την Αφρικανική Ένωση έφερε στη μνήμη του γράφοντος μιαν άλλη ιστορία, από συνειρμό με τον τόπο διεξαγωγής της 36ης Συνδιάσκεψης: την Αιθιοπία. Η ιστορία αυτή θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε τόσο τις σχέσεις του Ισραήλ με την αφρικανική ήπειρο όσο και τα τεκταινόμενα στο εσωτερικό της χώρας.
Στα βόρεια και βορειοδυτικά της Αιθιοπίας, περίπου 500 χωριά ήταν το κέντρο μιας εβραϊκής κοινότητας με ιστορία αιώνων, οι γνωστοί Αιθίοπες Εβραίοι ή αλλιώς Μπέτα Ισραέλ (Οίκος του Ισραήλ). Οι κοινότητες αυτές είχαν αποκοπεί από τον υπόλοιπο εβραϊκό κόσμο για τουλάχιστον μια χιλιετία, και ζώντας ειρηνικά ανάμεσα σε χριστιανικούς και μουσουλμανικούς πληθυσμούς, ανέπτυξαν μια διακριτή κουλτούρα, ενώ ακολουθούσαν θρησκευτικές πρακτικές οι οποίες θυμίζουν τους Καραΐτες Εβραίους. Με την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, οι κοινότητες αυτές δεν ενθαρρύνονται να μετακομίσουν στα ιστορικά εδάφη της θρησκείας τους, ούτε από την Αιθιοπία αλλά ούτε και από τους ομοθρήσκους τους. Αυτό αλλάζει τη δεκαετία του ‘80. Το Ισραήλ περικυκλωμένο από εχθρικά αραβικά κράτη και με τους Παλαιστίνιους στο εσωτερικό του να συνεχίζουν να αντιστέκονται, αντιμετωπίζει ανάμεσα σε άλλα και δημογραφικό πρόβλημα, χρειάζεται περισσότερα εργατικά χέρια με λίγα λόγια. Έτσι, οι Αιθίοπες Εβραίοι λαμβάνουν πρόσκληση από το Ισραήλ. Περίπου 160.000 ζουν σήμερα στη χώρα.
Η ενσωμάτωση δεν είναι απλή υπόθεση. Ενώ η κοινότητα προσέφερε τους πολυπόθητους στρατιώτες, οι Αιθίοπες Εβραίοι αποτελούν με κάθε τρόπο πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Αντιμέτωποι με τον ρατσισμό, τα μέλη της κοινότητας αυτής έχουν σοκαριστικές διαφοροποιήσεις στο μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο, σε σημείο μάλιστα να υπολείπονται και των Αράβων πολιτών.
Η βία από τις δυνάμεις καταστολής εναντίον των αφρικανικής καταγωγής Εβραίων οδηγεί συχνά σε διαμαρτυρίες στο εσωτερικό της χώρας, ενώ υπήρξαν και πολύ πιο ακραίες περιπτώσεις φυλετικού διαχωρισμού. Τη δεκαετία του ‘90 οι υγειονομικές αρχές του Ισραήλ πετούσαν στα σκουπίδια το αίμα το οποίο προσέφεραν οι Αιθίοπες Εβραίοι, θεωρώντας το προφανώς μολυσμένο. Με την αποκάλυψη του γεγονότος η πρακτική θεσμοθετήθηκε, με δικαιολογία τα ποσοστά ηπατίτιδας στον πληθυσμό. Το 2016 οι αρχές απέσυραν την οδηγία, η οποία όμως είχε ήδη ενισχύσει σημαντικά τον φυλετικό ρατσισμό εντός της ισραηλινής κοινωνίας. Το αποκορύφωμα όμως της ρατσιστικής αντιμετώπισης της κοινότητας αυτής είναι οι καταγγελίες στείρωσης των γυναικών οι οποίες έφταναν στη χώρα από την Αιθιοπία.
Χωρίς τη γνώση τους, οι γυναίκες αυτές λάμβαναν ενδοφλέβια αντισυλληπτικά από τις υγειονομικές αρχές τόσο κατά την άφιξή τους, όσο και για χρόνια μετά. Το γεγονός ήρθε στο φως από κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίοι διαπίστωσαν μια μεγάλη πτώση γεννήσεων στην αιθιοπική κοινότητα. Η απάντηση από το κράτος ήταν πως δεν είχε δοθεί τέτοια οδηγία, αλλά δεν υπήρξε ποτέ διάψευση για το γεγονός καθαυτό, το οποίο αποδόθηκε σε «κακές ιατρικές πρακτικές». Σε κάθε περίπτωση, τα διαφορετικά γεγονότα δεν μπορούν απλά να αποδοθούν σε συμπτώσεις, αλλά μάλλον σε μια κρατικά καθοδηγούμενη ρατσιστική πολιτική (ή ανοχή). Το Ισραήλ για να σιγουρευτεί πως δεν θα μπερδευτεί κανένας για το πως νιώθει αναφορικά με την ύπαρξη έγχρωμων Εβραίων, αυστηροποιεί τους ελέγχους «εβραϊκότητας» και δείχνει την πόρτα της εξόδου σε αυτούς τους οποίους είχε προσκαλέσει πριν από δεκαετίες.
Η κατάσταση αναμένεται να χειροτερέψει με τη νέα ακροδεξιά κυβέρνηση υπό τον Νετανιάχου. Προφανώς, στο στόχαστρο δεν βρίσκονται μόνο οι Αιθίοπες Εβραίοι αλλά και ο πρωταρχικός εχθρός του Ισραήλ, οι Παλαιστίνιοι. H ακροδεξιά σύμπραξη με τον Μπεν Γκβιρ, εξαρχής ανακοίνωσε την επέκταση των παράνομων οικισμών στη Δυτική Όχθη του Ιορδάνη, επέκταση την οποία έσπευσε να καταδικάσει η Ουάσινγκτον αλλά δεν βρίσκει λόγο να συζητηθεί στα Ηνωμένα Έθνη. Με την παλαιστινιακή οργάνωση «Φωλιά των Λιονταριών» να αντιστέκεται στην παράνομη κατοχή και έξωση των Παλαιστινίων, ο τελευταίος απολογισμός αναφέρει δέκα νεκρούς.
Ταυτόχρονα το Ισραήλ οπλίζεται περαιτέρω νομικά. Την περασμένη εβδομάδα, σε παραβίαση του διεθνούς δικαίου, η κυβέρνηση πέρασε νόμο ο οποίος αφαιρεί την υπηκοότητα σε αραβικής καταγωγής πολίτες του, οι οποίοι καταδικάστηκαν για τρομοκρατία, ενώ την ίδια στιγμή η χώρα σείεται από μαζικές διαδηλώσεις ενάντια στις προσπάθειες της κυβέρνησης να ελέγξει τη Δικαιοσύνη. Ακόμη και σε αυτές τις διαδηλώσεις κεντροαριστερού πολιτικού προσήμου, ο ρατσισμός έχει θέση. Παρά του γεγονότος ότι οι Άραβες πολίτες του Ισραήλ (δηλ. οι Παλαιστίνιοι που δεν πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς το 1948) αποτελούν το ένα πέμπτο του πληθυσμού, δεν είναι καλοδεχούμενοι στις διαμαρτυρίες, όπως παρατηρεί ο Guardian. Με τη Δυτική Όχθη να αιματοκυλείται καθημερινά από τις ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις, οι Άραβες πολίτες οι οποίοι βγήκαν στους δρόμους με τις παλαιστινιακές σημαίες συνελήφθησαν, σε μια υπενθύμιση πως ακόμη και σε συνθήκες αντίδρασης απέναντι στην ακροδεξιά εκτροπή, ο ρατσισμός είναι βαθιά ριζωμένος στην ισραηλινή κοινωνία.
Δεν μπορεί να μας κάνουν λοιπόν εντύπωση οι αντιδράσεις στο εσωτερικό της Αφρικανικής Ένωσης. Η Νότιος Αφρική, με το μεγάλο τραύμα του απαρτχάιντ (και τις μνήμες της στενής συνεργασίας του ρατσιστικού καθεστώτος με το εβραϊκόκράτος), είναι από τους πιο σφοδρούς επικριτές του Ισραήλ τη δεδομένη χρονική στιγμή και υποπτευόμαστε πως δεν θα αργήσει η στιγμή που και επίσημα θα αρχίσει να κάνει παραλληλισμούς της δικής της ιστορικής εμπειρίας με τα βιώματα των Αράβων στο Ισραήλ. Η απόφαση όμως της Αφρικανικής Ένωσης δεν εδράζεται μόνο στα κοινά βιώματα, αλλά και σε μια αλλαγή πλεύσης του αφρικανικού κόσμου.
Παρότι οι δυτικές δυνάμεις παίζουν ακόμη σημαντικό ρόλο στις παλιές αποικίες τους, το τελευταίο διάστημα η αφρικανική ήπειρος προσπαθεί να απομακρυνθεί από τις δυτικές στρατηγικές, αναζητώντας νέους εταίρους στο πρόσωπο της Ρωσίας και της Κίνας.
Οι χώρες αυτές αντιλαμβάνονται την ανικανότητα ή απροθυμία της Δύσης να συμβάλλει στην επίλυση των χρόνιων προβλημάτων τους και δεν συμμερίζονται όλες τη δυτική αφήγηση περί υπαιτιότητας της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Η ρήξη με το Ισραήλ είναι ταυτόχρονα και μια ρήξη με τη δυτική ηγεμονία στην περιοχή και αναμένουμε με ενδιαφέρον αν θα συνοδευτεί στο άμεσο μέλλον από πρωτοβουλίες, όπως αυτές οι οποίες λαμβάνουν χώρα στη Λατινική Αμερική.
