Ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών του Μαυροβουνίου επέφερε μια μείζονα ανατροπή. Σύμφωνα με τα έως τώρα αποτελέσματα της Κρατικής Εκλογικής Επιτροπής, ο 36χρονος οικονομολόγος, υποψήφιος με το Κίνημα Ευρώπη Τώρα, Γιάκοβ Μιλάτοβιτς συγκεντρώνει ποσοστό 58,88% με 221.592 ψήφους, ενώ ο ηττημένος απερχόμενος πρόεδρος Μίλο Τζουκάνοβιτς με το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (DPS: Demokratska partija socijalista Crne Gore) το 41,12% με 154.769 ψήφους. Ψήφισαν 380.281 μεταξύ 542.154 πολιτών με έγκυρες ψήφους τις 376.361.
Ο Μίλο Τζουκάνοβιτς ύστερα από 32 ολόκληρα χρόνια ηγεσίας, είτε ως πρωθυπουργός (1991-1998, 2003-2006, 2008-2010, 2012-2016), είτε ως πρόεδρος, απέρχεται από τον ύψιστο πολιτειακό θεσμό, κατέχοντας το ρεκόρ του μακροβιότερου αρχηγού κράτους στην Ευρώπη. Αναγνώρισε με αξιοπρέπεια την ήττα του και συνεχάρη τον Μιλάτοβιτς, ευχόμενος επιτυχία στο έργο του: «Θέλω ο Μιλάτοβιτς να είναι ένας επιτυχημένος πρόεδρος, επειδή αυτό θα σημάνει πως το Μαυροβούνιο θα είναι μια επιτυχημένη χώρα», ήταν η κυριότερη δήλωσή του. Σημειωτέον ότι στον πρώτο γύρο των εκλογών, που είχαν λάβει χώρα δύο εβδομάδες νωρίτερα, είχε βγει αντιθέτως πρώτος ο Μίλο Τζουκάνοβιτς με 35,4% των ψήφων έναντι 28,9% για τον Γιάκοβ Μιλάτοβιτς. Ο τελευταίος, όμως, κατόρθωσε να συσπειρώσει όλες τις πολιτικές δυνάμεις που επιθυμούσαν επιτέλους αλλαγή σκηνικού. Επί των ημερών της ηγεσίας Τζουκάνοβιτς, το Μαυροβούνιο είχε καταστεί ανεξάρτητο κράτος και είχε ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, ενώ οι κυβερνήσεις ήταν κανόνα εχθρικές προς τη Ρωσία και προς τη Σερβική Εκκλησία.
Από τη μεριά του ο Γιάκοβ Μιλάτοβιτς έχει ένα συμφιλιωτικό κεντρώο προφίλ. Είχε προηγουμένως υπηρετήσει ως υπουργός Οικονομικών και Ανάπτυξης στην κυβέρνηση υπό τον Ζντράβκο Κριβοκάπιτς (αντίπαλο του Τζουκάνοβιτς) κατά την περίοδο 2020-2022 και κατόρθωσε να κερδίσει στον δεύτερο γύρο επιτυγχάνοντας μία συσπείρωση εναντίον του προέδρου με σύνθημα τη μάχη εναντίον της διαφθοράς. Στις πρώτες δηλώσεις του μίλησε χαρακτηριστικά για «ήττα του παλαιού καθεστώτος» και για ένα «Μαυροβούνιο πιο συμφιλιωμένο, πιο πλούσιο και πιο δίκαιο» επί της δικής του προεδρίας.
Ο Μιλάτοβιτς με σπουδές οικονομικών στο Ιλινόι, τη Βιέννη, τη Ρώμη και την Οξφόρδη και με προϋπηρεσία στην Deutsche Bank στην Φρανκφούρτη, έχει εργαστεί για την Ευρωπαϊκή Αναπτυξιακή Τράπεζα (2019) με έδρα του το Βουκουρέστι και χώρες ευθύνης του τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, την Κροατία και τη Σλοβενία. Στο δημοψήφισμα του 2006 είχε υποστηρίξει την ανεξαρτησία του Μαυροβουνίου από τη Σερβία και αυτοπροσδιορίζεται ως Μαυροβούνιος. Ωστόσο έχει στενές σχέσεις με τη Σερβική Εκκλησία, έχοντας βαπτιστεί Ορθόδοξος στη Μονή του Όστρογκ. Ταυτόχρονα, επέλεξε ως κεντρικό σύνθημα του κόμματος που ίδρυσε μόλις το 2022 την άμεση ένταξη του Μαυροβουνίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το ίδιο το γεγονός ότι έλαβε χώρα μια δημοκρατική εναλλαγή στην εξουσία δείχνει ότι το Μαυροβούνιο έχει εγκαταλείψει τον χαρακτήρα μιας χώρας με προσωποπαγές καθεστώς και αυτό είναι σημαντικό και για την ευρωπαϊκή του ενσωμάτωση. Στις 11 Ιουνίου θα λάβουν χώρα οι κρίσιμες βουλευτικές εκλογές, οι οποίες ελπίζεται να θέσουν τέρμα σε μια θεσμική κρίση, η οποία κρατά από τον Αύγουστο του 2022 και έχει αναστείλει την υποψηφιότητα του Μαυροβουνίου για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ευρωπαϊκός προσανατολισμός και «σερβικός κόσμος»
Οι πρώτες χαρακτηριστικές δηλώσεις του Γιάκοβ Μιλάτοβιτς για την ευρωπαϊκή προοπτική ήταν: «Μαζί με όλους τους πολίτες του Μαυροβουνίου, είπαμε απόψε ένα κρίσιμο “όχι” στην εγκληματικότητα και τη διαφθορά. Είναι η βραδιά που περιμέναμε εδώ και περισσότερο από 30 χρόνια. Αυτή η νίκη ας φέρει ευτυχία σε όλους! Στη διάρκεια των πέντε προσεχών ετών θα προσδέσουμε το Μαυροβούνιο στην Ευρωπαϊκή Ένωση».
Ταυτόχρονα, όμως, μετά τη νίκη Μιλάτοβιτς, αναμένεται το Μαυροβούνιο να στραφεί περισσότερο και προς τη Σερβία. Ορισμένοι ακραιφνείς δυτικόφιλοι μάλιστα κάνουν λόγο για «σερβικό κόσμο» κατ’ αναλογία προς τον «ρωσικό κόσμο». Αυτή η περισσότερη δυτικόφιλη πλευρά του πολιτικού κόσμου φοβάται ότι στρεφόμενο προς τη Σερβία το Μαυροβούνιο θα απωλέσει μια ιδιάζουσα ταυτότητά του, που του επέτρεπε να είναι πολυεθνοτικό και πολυπολιτισμικό συμπεριλαμβάνοντας εθνοτικές μειονότητες. Χαρακτηριστικά ο Τζουκάνοβιτς περηφανεύτηκε ότι η υποψηφιότητά του πήγε καλά μεταξύ των μειονοτικών ομάδων, τονίζοντας τον συμπεριληπτικό χαρακτήρα της ηγεσίας του. Η σερβική πλευρά, από την άλλη, θεωρεί την εθνική ταυτότητα του Μαυροβουνίου ως μία πρόσφατη κατασκευή και χαιρετίζει το ότι θα πάψει κατ’ ελπίδα ένας ανταγωνισμός δεκαετιών, ενώ θα βελτιωθούν και οι σχέσεις με τη Σερβική Εκκλησία, καθώς ο Γιάκοβ Μιλάτοβιτς ήταν ο αγαπημένος υποψήφιος του εκκλησιαστικού θεσμού.
Ήταν χαρακτηριστικοί οι σχετικοί εορτασμοί στον καθεδρικό ναό της Αναστάσεως του Χριστού στην Πόντγκοριτσα. Αν και το κόμμα του Γιάκοβ Μιλάτοβιτς έχει σαφώς ευρωπαϊκό προσανατολισμό και η βασική του φιλοδοξία είναι η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αφήνοντας πίσω ένα παρελθόν διαφθοράς, ωστόσο η φιλοσερβική στάση του σημαίνει επίσης μια πιο ισόρροπη σχέση με τη Ρωσία και τις ευρασιατικές δυνάμεις. Παραμένει βεβαίως να φανεί αν η ισορροπία αυτή είναι δυνατή μέσα σε ένα εξαιρετικά πολωμένο διεθνές σκηνικό, τη στιγμή που και η ίδια η Σερβία εκβιάζεται να ευθυγραμμιστεί με τις δυτικές αντιρωσικές θέσεις, ενώ το Μαυροβούνιο είναι κομβικό για τη νατοϊκή αρχιτεκτονική στα Δυτικά Βαλκάνια.
Ο Μιλάτοβιτς κέρδισε τις εκλογές χάρη σε ένα ενωτικό κάλεσμα συμφιλίωσης και υπέρβασης των διαιρέσεων ανάμεσα στη σερβική και τη μαυροβουνιακή ταυτότητα. Το γεγονός παραμένει ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες της ηγεσίας του Μίλο Τζουγκάνοβιτς το Μαυροβούνιο είχε επενδύσει σε μία εθνική ταυτότητα διακριτή ή και αντίπαλη προς τη σερβική και μένει να φανεί αν ο νέος πρόεδρος θα αποκαθηλώσει σταδιακά αυτήν την πρόσφατη ταυτότητα ή θα τη διατηρήσει με πιο φιλικούς ίσως όρους προς τη Σερβική Εκκλησία. Το γεγονός παραμένει ότι ο Μιλάτοβιτς κέρδισε τις εκλογές επειδή κατόρθωσε να συσπειρώσει εναντίον του απερχόμενου Τζουγκάνοβιτς ετερόκλητες πολιτικές δυνάμεις, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται από οπαδούς της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και του βορειατλαντισμού μέχρι Σέρβους πατριώτες. Βεβαίως αυτή η πολυσυλλεκτική πολιτική ταυτότητα ήταν αναγκαία, προκειμένου να φύγει από την εξουσία ο πρόεδρος που επί 32 συναπτά έτη είχε συνδέσει τον εαυτό του με την ανεξαρτησία του Μαυροβουνίου, την ένταξή του στο ΝΑΤΟ και την πλήρη εμπέδωση της μαυροβουνιακής εθνικής ταυτότητας ως διακριτής από τη σερβική. Μην ξεχνάμε ότι ο Τζουκάνοβιτς είναι ένας πολιτικός παλαιάς κοπής, της εποχής Μιλόσεβιτς, και κατά κανόνα για να ανατραπούν παρόμοια προσωποπαγή καθεστώτα χρειάζονται ουδέτεροι πολιτικοί με πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα, οι οποίοι δείχνουν κατ’ ανάγκη τις προτιμήσεις και τον χαρακτήρα τους μετά την ανάληψη της εξουσίας.
Τώρα είναι, λοιπόν, η ώρα για να φανεί τι θα κυριαρχήσει: Πιθανότατα μια παραμονή στον ευρωπαϊκό και νατοϊκό προσανατολισμό της χώρας, με σεβασμό, ωστόσο, προς τη Σερβική Εκκλησία και χωρίς τις αντισερβικές και αντιρωσικές εθνικιστικές ρητορικές εξάρσεις που είχαν σφραγίσει τις προεδρικές θητείες του Τζουκάνοβιτς. Ένα σημαντικό διακύβευμα είναι κατά πόσο θα επηρεάζει την πολιτική ζωή στο Μαυροβούνιο η Σερβική Εκκλησία, η οποία με τη Μητρόπολη Μαυροβουνίου έχει παραδοσιακά παίξει κομβικό ρόλο στην ιστορία του παλαιού βασιλείου του Μαυροβουνίου και είχε προσφάτως θεωρήσει εαυτήν ως διωκόμενη από το καθεστώς Τζουκάνοβιτς, με αποτέλεσμα την κάθοδο σε δυναμικές διαδηλώσεις κατά τα τελευταία τρία χρόνια. Οι επερχόμενες κρίσιμες βουλευτικές εκλογές της 11ης Ιουνίου 2023 θα δείξουν αν το νεαρό κόμμα Ευρώπη Τώρα έχει πετύχει τη σύνθεση που θα αντικαταστήσει το καθεστώς Τζουκάνοβιτς, το οποίο συνδύαζε παλαιά σοσιαλιστικά και λαϊκιστικά στοιχεία με μια προσήλωση στο ΝΑΤΟ και εναντίωση στη Σερβία και τη Ρωσία. Φαίνεται ότι ο μανιώδης αντισερβισμός των κυβερνήσεων Τζουκάνοβιτς είχε αποξενώσει ένα σημαντικό μέρος του εκλογικού σώματος.
Ο Γιάκοβ Μιλάτοβιτς επικέντρωσε τον προεκλογικό του αγώνα στην κριτική εναντίον της διαφθοράς του καθεστώτος και απέφυγε τα επικίνδυνα εθνοτικά ζητήματα, τα οποία θα πρέπει τώρα να αντιμετωπίσει. Ο νικητής των εκλογών έθεσε ως κύριο σύνθημα την άμεση και πάση θυσία ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, απέφυγε πάντως να λάβει σαφή θέση ως προς το επικίνδυνο ουκρανικό ζήτημα. Ως υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης είχε βεβαίως δηλώσει την αφοσίωσή του στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, κάνοντας λόγο για τις αρνητικές επιπτώσεις του πολέμου, ενώ ως κυβερνητικό μέλος ευθυγραμμίστηκε με τις κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας. Οι πιο ακραιφνείς δυτικόφιλοι, ωστόσο, στοχοποιούν τις κατά τα φαινόμενα καλές σχέσεις του νέου προέδρου με τη Σερβική Εκκλησία, η οποία ως προς τα εκκλησιαστικά ζητήματα ευθυγραμμίζεται με το Πατριαρχείο Μόσχας.
