Του Tariq Ali για το Sidecar του New Left Review (μετάφραση: Κωνσταντίνος Καββεζός)
Για μεγάλο μέρος της περασμένης εβδομάδας, το σπίτι του πρώην πρωθυπουργού του Πακιστάν Ιμράν Χαν στη Λαχόρη ήταν περικυκλωμένο από ένοπλες αστυνομικές δυνάμεις και οι Ρέιντζερς -μια κατασταλτική παραστρατιωτική δύναμη που ακροβατεί μεταξύ αστυνομίας και στρατού, αλλά υπό πολιτικό έλεγχο- βρίσκονταν σε ετοιμότητα. Ο πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου αποφάσισε ότι ο Χαν δεν πρέπει να συλληφθεί, αλλά ο Χαν αμφιβάλλει για το ότι θα μείνει ελεύθερος για πολύ. Ολόκληρη η ηγεσία του κόμματός του, του PTI (Pakistan Tehreek-e-Insaf), βρίσκεται αυτή τη στιγμή πίσω από τα κάγκελα. Μια κρατική επιχείρηση καταστολής βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη.
Τα παραπάνω αποτελούν ενδείξεις της σημαντικής κλιμάκωσης του πολιτικού πολέμου ανάμεσα στο PTI από τη μία και από την άλλη τον Στρατό, τους πολιτικούς που χαίρουν της εύνοιάς του και την κυβέρνηση που συγκρότησε μετά την απομάκρυνση του Χαν από την εξουσία τον περασμένο Απρίλιο. Η νέα κυβέρνηση είναι ουσιαστικά ένας συνασπισμός των δυναστικών κομμάτων του Πακιστάν, των οποίων ηγούνται οι Μπούτο-Ζαρντάρι και η οικογένεια Σαρίφ. Από την επαύριο της εγκατάστασης αυτής της κυβέρνησης, ο Χαν έχει επανειλημμένα κατηγορήσει τις ΗΠΑ ως ενορχηστρώτριες του κοινοβουλευτικού πραξικοπήματος σε βάρος του, το οποίο ήρθε μετά την άρνησή του να υποστηρίξει τις αμερικανικές παρεμβάσεις στο Αφγανιστάν και την Ουκρανία. Πλήθη αντι-αμερικανών διαδηλωτών βγήκαν στους δρόμους, απαιτώντας την επάνοδό του στην πρωθυπουργία.
Συνήθως, οι Πακιστανοί ηγέτες μπορούν να εξωθηθούν από την εξουσία, αφότου χάσουν σε ένα βαθμό τη λαϊκή υποστήριξη. Αν δεν τη χάνουν, οι επιλογές είναι περιορισμένες: εξόριστη εκτός της χώρας ή δικαστική δολοφονία. Ο Ζούλφικαρ Άλι Μπούτο εκτελέστηκε με τέσσερα υπέρ έναντι τριών κατά στο Ανώτατο Δικαστήριο. Ο Ναγουάζ Σαρίφ εξωθήθηκε σε εξορία στη Σαουδική Αραβία. Η Μπεναζίρ Μπούτο δολοφονήθηκε υπό μυστηριώδεις συνθήκες κατά την έναρξη μιας προεκλογικής εκστρατείας. Αλλά ο Χαν; Κάθε δημοσκόπηση τον θέλει να σαρώνει στις επόμενες γενικές εκλογές. Στις 8 Μαΐου μια αγχωμένη στρατιωτική ηγεσία -κατά κανένα τρόπο ενοποιημένη- και μια κυβέρνηση Σαρίφ φοβούμενη μια πολιτική πανωλεθρία, πήραν την απόφαση να συλλάβουν τον Χαν στέλνοντας μία ομάδα Ρέιντζερς, ενόσω αυτός βρισκόταν στο δικαστήριο, αντιμετωπίζοντας μια παλιά υπόθεση διαφθοράς. Σύρθηκε αμέσως σε μια βρώμικη φυλακή.
Σύντομα το Ανώτατο Δικαστήριο διέταξε την απελευθέρωσή του και επέπληξε εκείνους που διέταξαν την επιχείρηση. Αλλά αυτό που συνέβη στις 9 Μαΐου ήταν συνταρακτικό. Χιλιάδες υποστηρικτών του PTI επιτέθηκαν κατά μέτωπο στον στρατό, εισβάλλοντας σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις στη Λαχόρη και το Ραβαλπίντι και καταστρέφοντας μια ρεπλίκα μαχητικού αεροπλάνου στο Μιανγουαλί. Η κατοικία του στρατιωτικού διοικητή της Λαχόρης πυρπολήθηκε. Σύμφωνα με την αστυνομία, της επίθεσης ηγήθηκε η 34χρονη Χαντίτζα Σαχ, μία από τις δημοφιλέστερες σχεδιάστριες ρούχων στη Λαχόρη (κόρη ενός πρώην υπουργού Οικονομικών και εγγονή του πρώην ανώτατου στρατιωτικού Ασίφ Ναγουάζ), η οποία έχει μετατραπεί σε ένα είδος συμβόλου για τις μάζες των γυναικών που συμμετείχαν στις πρόσφατες διαδηλώσεις.
Στο Μαρντάν, μια παλιά πόλη στην επαρχία Παστούνχουα, έλαβε χώρα ένα άλλο γεγονός που πάγωσε το Πακιστάν. Σε μία τεράστια συγκέντρωση υπέρ της άμεσης απελευθέρωσης του ηγέτη του PTI, ένας μουλάς ανέβηκε στην εξέδρα και περιέγραψε τον Χαν ως «προφήτη». Αυτό ήταν μια πρώτης τάξης βλασφημία. Κάθε πιστός, ανεξαρτήτος σέκτας, αναγνωρίζει τον Προφήτη Μωάμεθ ως τον τελευταίο αγγελιαφόρο του Θεού. Υπερνικήθηκε ο δύστυχος μουλάς από το συναίσθημα ή επρόκειτο για μια εσκεμμένη πρόκληση; Δε θα μάθουμε ποτέ. Το μικρόφωνο έκλεισε, το ανάστατο πλήθος άρχισε να φωνάζει «θάνατος, θάνατος, θάνατος». Οι υπόλοιποι πάνω στην εξέδρα τον άρπαξαν και ο μουλάς ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου. Το πρόβλημα λύθηκε;
Η κριτική του Χαν προς τον Στρατό και τη διαρκή του ανάμειξη στην πολιτική ζωή του Πακιστάν (από την οποία επωφελήθηκε και ο ίδιος πριν από όχι και τόσο πολύ καιρό) έχει πυροδοτήσει μια σοβαρή κρίση. Οι ένστολοι έχουν ταπεινωθεί. Το τελευταίο ταμπού έχει σπάσει. Ακόμα και σε προηγουμένως εξαιρετικά πειθήνιες περιοχές, όπως η επαρχία Παντζάμπ, εμφανίστηκαν διαδηλωτές σε οδοφράγματα. Ο Στρατός έχει απαντήσει με μαζικές συλλήψεις και ανακοίνωσε ότι πολιτικοί κρατούμενοι θα δικαστούν σε στρατιωτικά δικαστήρια. Αυτή η δρακόντεια κίνηση υποστηρίζεται από το μεγαλύτερο μέρος της κυβέρνησης, η οποία -ανόητη και κοντόθωρη όσο ποτέ- προσπάθησε να αποβάλλει τους βουλευτές του PTI, μια απόφαση που ανακλήθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο. Οι ποινές για τους αντιφρονούντες αναμένεται να είναι σκληρές. Πιθανώς να υπάρξουν μερικοί απαγχονισμοί εκείνων που δεν έχουν διασυνδέσεις με την ελίτ με την ελπίδα να αποθαρρυνθούν μελλοντικοί παραβάτες.
Ό,τι και αν θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς για αυτόν, ο Χαν είναι ο πρώτος πολιτικός ηγέτης στη χώρα που να έχει δημοσίως καταγγείλει τον Στρατό και προσβάλλει τους στρατηγούς του, φτάνοντας ακόμα και στο να ονοματίσει τον αξιωματικό της ISI [της μεγαλύτερης υπηρεσίας πληροφοριών του Πακιστάν] που φέρεται να διοργάνωσε την απόπειρα δολοφονίας του. Πώς θα απαντήσει ο Στρατός σε αυτή την άνευ προηγουμένου πρόκληση; Ο στρατηγός Ζία προσέφερε στον Μπούτο την επιλογή της εξορίας, την οποία εκείνος απέρριψε περιφρονητικά, πριν οι δικαστές του Ανώτατου Δικαστηρίου διατάξουν τον απαγχονισμό του. Μπορεί, επίσης, και στον Χαν να προσφερθεί η επιλογή της εξορίας ή ενός στρατοδικείου. Ο πειρασμός του να συμβιβαστεί με το πρώτο θα είναι μεγάλος (οι δυο του γιοι ζουν ήδη στο Λονδίνο με τη μητέρα τους), αλλά πολλά θα εξαρτηθούν από τη συμβουλή της νυν συζύγου του, της Μπούσρα Μπίμπι, η οποία προβάλλεται ως πνευματική ηγέτιδα του σουφισμού, αλλά είναι εξίσου επιδέξια με κάθε άλλο πολιτικό στο να δέχεται «δώρα» από δισεκατομμυριούχους. Ο πλέον διαβόητος από αυτούς μοιάζει με χαρακτήρα βγαλμένο από μυθιστόρημα του Μοχσίν Χαμίντ: Ο Ριάζ Μαλίκ, ένας αυτοδημιούργητος άνδρας που έχει δωροδοκήσει κάθε σημαίνοντα πολιτικό και στρατηγό στη χώρα. Αυτό δεν αποτελεί ακριβώς μυστικό, και η συνδιαλλαγή του με τον Χαν αποτελεί το αντικείμενο μιας δίκης στο Ανώτατο Δικαστήριο, η οποία έχει προς το παρόν ανασταλεί. Η υπόθεση εμπλέκει το Qadir Trust, του οποίου ο Ιμράν και η Μπούσρα είναι οι βασικοί διαχειριστές, και το οποίο φέρεται να συγκροτήθηκε με ξεπλυμένο χρήμα του Μαλίκ: εκατομμύρια λίρες αποκαλύφθηκαν από τη Βρετανική Εθνική Υπηρεσία Δίωξης του Εγκλήματος και επιστράφηκαν στο Πακιστάν. Ορισμένοι λένε ότι τα χρήματα ελήφθησαν από τον Μαλίκ, ο οποίος παρείχε ένα πολύ μεγαλύτερο ποσό, μεγάλο μέρος του οποίου προοριζόταν για ένα «πνευματικό» σουφιστικό πανεπιστήμιο στο Λονδίνο και μόνο ο Αλλάχ ξέρει για τι άλλο. Υπέγραψε ολόκληρο το υπουργικό συμβούλιο του PTI το έργο χωρίς να του επιτραπεί να ανοίξει «τον σφραγισμένο φάκελο» που περιείχε τις λεπτομέρειες; Ειλικρινά δεν γνωρίζω. (Για πόσο θα πρέπει να περιμένουμε για μια σειρά του Netflix;)
Ένα στρατοδικείο, εντωμεταξύ, θα σήμαινε τον δια παντός αποκλεισμό του Χαν από την πολιτική. Οι δικαστές πιθανότατα θα απείχαν από το να τον εκτελέσουν. Όχι για ηθικούς λόγους, αλλά γιατί θα διακινδυνευόταν η έναρξη ενός οιονεί εμφυλίου. Ο Χαν παραμένει δημοφιλής ανάμεσα σε ένα στρώμα αξιωματικών, κατώτερων και ανώτερων, κάτι που, σε συνδυασμό με τη μαζική υποστήριξη προς το πρόσωπό του, σημαίνει ότι οι αντίπαλοί του θα πρέπει να κινηθούν προσεκτικά. Σε αυτή τη φάση, η στρατιωτική ηγεσία δεν μπορεί να αποκαταστήσει την τάξη προσφεύγοντας στις παραδοσιακές τελετουργίες του στρατού. Η κρίση νομιμοποίησής της είναι πολύ βαθιά.
Σε όλη τη διάρκεια αυτού του αιώνα και κατά το μισό μέρος του προηγούμενου, η πολιτική ζωή του Πακιστάν έχει δείξει όλα τα συμπτώματα ενός βαθιά νοσούντος οργανισμού. Εμπορικός καπιταλισμός, ξένη βοήθεια, υποστηριζόμενα από το κράτος βιομηχανικά μονοπώλια, παράνομες συμφωνίες εισαγωγών-εξαγωγών και κυκλώματα ξεπλύματος χρήματος: συνδυαστικά, έχουν δημιουργήσει μια διαρκή κρίση. Αρπακτικά αντιμάχονται για τη λεία της εξουσίας και αρνούνται να δεχθούν γραφειοκρατικές τυπικότητες όπως η πληρωμή φόρων. Κάθε μέινστριμ πολιτικός δουλεύει σκληρά για να καλλιεργήσει την τέχνη της πελατειακότητας, συγκεντρώνοντας γύρω του πιστούς εξαρτώμενους. Οι τελευταίοι μπορούν να κάνουν διάφορες προσφορές στους βρισκόμενους χαμηλότερα στην πυραμίδα, συχνά διαθέτοντας γι αυτόν τον σκοπό χρήματα από τους πελώριους στρατιωτικούς προϋπολογισμούς. Οι ποσοστιαίες προμήθειες εξακολουθούν να είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στους κόλπους της άρχουσας ελίτ.
Η παραδοσιακού τύπου διαφθορά συνεχίζει να κυριαρχεί, αλλά η ανάδυση του διαδικτύου έχει κάνει τη ζωή πολύ ευκολότερη με το να εξαλείφει τις έντυπες συναλλαγές και να επιτρέπει στους πλούσιους να κρύβουν το πλιάτσικο. Οι άνθρωποι μπορούν να δουν τι συμβαίνει και έχουν χάσει κάθε ελπίδα στους πολιτικούς και τους κολλητούς τους. Ο Χαν αποτελεί εξαίρεση για τρεις λόγους: Δεν είναι πλέον εν ενεργεία πρωθυπουργός, έχει μια προσέγγιση της εξωτερικής πολιτικής αρκετά ανορθόδοξη ώστε να αρνηθεί στις ΗΠΑ την πλήρη καθυπόταξη στις απαιτήσεις τους και έχει κερδίσει πολιτικό κεφάλαιο λόγω της άθλιας οικονομικής κατάστασης της χώρας. Το Πακιστάν είναι τώρα σε απελπιστικό βαθμό εξαρτημένο από το ΔΝΤ, έχει έναν ασταμάτητο πληθωρισμό και υποφέρει από ένα άχρηστο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο χρησιμοποιεί τη θρησκεία για να εμποδίσει τα παιδιά από το να μάθουν οτιδήποτε χρήσιμο (το ακριβώς αντίθετο από το μεσαιωνικό Ισλάμ, το οποίο παρήγαγε αμέτρητους μελετητές, αστρονόμους, μαθηματικούς και επιστήμονες).
Το PTI είναι συνένοχο σε όλες αυτές τις αποτυχίες, αλλά έχει το πλεονέκτημα να μη βρίσκεται πλέον στην εξουσία. Προς το παρόν, δύο από τις φράξιες του προετοιμάζονται για την αποχώρηση του Χαν από το πολιτικό προσκήνιο. Της μίας φράξιας ηγείται ο Σαχ Μαχμούντ Κουρέσι, ο οποίος έχει συμμετάσχει σε σχεδόν κάθε κυβέρνηση των τελευταίων δεκαετιών και ο οποίος θα συνιστούσε το ασφαλέστερο σενάριο για τον Στρατό. Της άλλης φράξιας ηγείται ο Τζαχανγκίρ Ταρίν, ο οποίος υπήρξε κάποτε μια οριακά λίγο πιο ριζοσπαστική φιγούρα και διατηρεί μια ισχυρή βάση στη μεσαία τάξη. Το εάν το PTI μπορεί να υπάρξει χωρίς τον Χαν παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα. Ο Στρατός ελπίζει ότι τα πράγματα θα επανέλθουν στο business-as-usual μόλις ξεμπερδέψει με τον Χαν και τα κόμματα εξουσίας αναμφίβολα θα ανοίξουν τις πόρτες τους σε αποστάτες. Θα πρέπει να τονιστεί ότι κανένα από τα κοστούμια της πολιτικής ζωής του Πακιστάν, πόσο μάλλον το στρατιωτικό, δεν στοχεύει έστω και σε μια μετριοπαθή αλλαγή στις κοινωνικές σχέσεις. Δεν αποσκοπούν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας. Όταν οι άνθρωποι βγαίνουν στους δρόμους για να την απαιτήσουν, η μόνη απάντηση που τους επιφυλλάσσεται είναι η καταστολή.
