Οι ταραχές που συγκλονίζουν τη Γαλλία μετά την εν ψυχρώ δολοφονία του 17χρονου Ναέλ Μ. από αστυνομικό πέρασαν τα σύνορα. Τη νύχτα του Σαββάτου περισσότεροι από εκατό νέοι διαδήλωσαν αυθόρμητα στη γαλλόφωνη πόλη της Λωζάνης στη δυτική Ελβετία, επιτέθηκαν στην αστυνομία με πέτρες, έριξαν μια βόμβα μολότοφ και έσπασαν βιτρίνες καταστημάτων. Η αστυνομία έθεσε γρήγορα υπό έλεγχο την κατάσταση και συνέλαβε επτά νέους. Οι έξι είναι ανήλικοι 15 έως 17 ετών και ένας 24 ετών. Ο τελευταίος είναι Ελβετός πολίτης, ενώ οι ανήλικοι είναι υπήκοοι Ελβετίας, Σερβίας, Γεωργίας, Βοσνίας, Πορτογαλίας και Σομαλίας. Πραγματικά, μια πολυεθνική ομάδα στο κέντρο του ευρωπαϊκού καπιταλισμού, δείγμα αφενός του μίγματος λαών και εθνών που συνθέτει το προλεταριάτο της Δυτικής Ευρώπης, αφετέρου της γενικευμένης απόγνωσης και έλλειψης διεξόδων που διακρίνει μεγάλο κομμάτι της νέας γενιάς σε όλη τη Δύση.
Είναι εκατό και πλέον νεαροί στη Λωζάνη δείγμα ενός τόσο εκτεταμένου κοινωνιολογικού συμπεράσματος; Η απάντηση είναι πως ναι, αν καθίσει κάποιος και δει τα δεδομένα για τη νεολαία των προλεταριακών τάξεων της Ελβετίας και τι είναι αυτό που τροφοδοτεί τον αντικαπιταλισμό στις όποιες του μορφές σε αυτή τη χώρα-πρότυπο για κάθε τι δυτικό.
Πρώτα-πρώτα είναι ο συμβολισμός των στόχων. Η κρατική αρχή δέχεται επίθεση μαζί με τη βιτρίνα των συμβόλων του καπιταλισμού. Οι βιτρίνες των ακριβών μαγαζιών της αγοράς της Λωζάνης συμβολίζουν τον καταναλωτισμό και την παραγωγή προϊόντων που δεν μπορεί ο καθένας να αποκτήσει. Ούτε καν στην Ελβετία.
Δεύτερον, η Ελβετία δεν είναι αυτό που θα νόμιζε κανείς: μια Γη της Επαγγελίας, όπου κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως εθνικότητας, φυλής, φύλου κλπ. μπορεί να επιτύχει επαγγελματικά και να εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή και άνετη ζωή.
Τρίτον, η Ελβετία έχει και εργατικό και αντικαπιταλιστικό κίνημα. Έχει και πιτσιρικάδες που κάνουν μπάχαλα, έχει και αναρχικούς, έχει και συνδικάτα.
Ενώ το πρώτο δεν χρειάζεται επεξήγησης καθώς οι στόχοι της οργής της ομάδας των νέων δίνουν το σαφές περιεχόμενο της σκέψης τους (δεν πήγαν να κάψουν κάποια δομή με πρόσφυγες, ούτε πλάκωσαν στο ξύλο τίποτε ΛΟΑΤΚΙ άτομα), το δεύτερο χρήζει παρουσίασης.
Έχει φτωχούς η Ελβετία;
Είναι κοινός τόπος να αποδίδονται οι κοινωνικές εκρήξεις τα τελευταία είκοσι χρόνια στη Γαλλία στον κοινωνικό αποκλεισμό, στη φτώχεια, στην ανεργία και στην έλλειψη προοπτικής για μια αξιοπρεπή και άνετη ζωή που χαρακτηρίζουν μεγάλα κομμάτια του προλεταριάτου που ζει κυρίως στα προάστια π.χ. του Παρισιού, αλλά και αλλού. Σε αυτή τη συνθήκη έρχονται στιγμές, όπου η αστυνομία οδηγεί στο θάνατο έναν νέο και επέρχεται η έκρηξη. Οι νέοι, με καταγωγή συνήθως από πρώην αποικίες της Γαλλίας, βγαίνουν στους δρόμους και χτυπιούνται με την αστυνομία, καταστρέφουν σύμβολα της εξουσίας, αλλά και της καπιταλιστικής ευημερίας. Σε μια συμβολική εκδήλωση της κοινωνικής τους κριτικής και της ίσως πρωτόλειας αντίδρασης σε αυτό που ζουν και ζούμε, τρέφουν μια προτίμηση στο να καίνε ιδιωτικά αυτοκίνητα.
Το αυτοκίνητο έχει πολλαπλούς συμβολισμούς: στην παραγωγή του εφαρμόστηκε πρώτος ο φορντισμός, αποτέλεσε σύμβολο κοινωνικής ανέλιξης και ευημερίας για τα άτομα, θρέφει τον ατομισμό και εγωισμό, δημιουργεί την ψευδαίσθηση της συμμετοχής στα κέρδη του καπιταλισμού, ενώ ευθύνεται τα μάλα για την κλιματική κρίση και την κρίση υγείας που βιώνουν οι κοινωνίες μας. Για το αυτοκίνητο όμως θα μιλήσουμε σε άλλο άρθρο. Τώρα ας επανέλθουμε στους εκατό της Λωζάνης και ας δούμε αν υπάρχει φτώχεια στην Ελβετία και αν υπάρχει το υλικό των εκρήξεων που συναντούμε στη Γαλλία.
Η Γαλλία ανήκει στις χώρες με πολύ καλούς μισθούς, συγκριτικά με άλλες χώρες της Ε.Ε., αν και οι εργαζόμενοι δουλεύουν πέραν του οκταώρου κατά μέσο όρο. Για την Ελβετία τα πράγματα είναι ακόμα καλύτερα. Φαινομενικά.
«Πλούσια Ελβετία, φτωχοί άνθρωποι» είναι ο τίτλος του βιβλίου του Ελβετού συγγραφέα Μπρούνο Φουξ, που κυκλοφόρησε φέτος, και παρουσιάζει τη σκοτεινή πλευρά της ομοσπονδιακής χώρας, της μέχρι πρότινος ουδέτερης έδρας διεθνών οργανισμών και τραπεζών. «Από τα 40 μου μέχρι τα 65 μου θα ήθελα να διαβάζω την αριστερή στήλη στο μενού ενός εστιατορίου. Όχι μόνο τη δεξιά στήλη με τις τιμές, τις οποίες πρέπει να υπολογίσω για να δω τι θα παραγγείλω», λέει στον Φουξ ένας από τους ανθρώπους από τους οποίους ο συγγραφέας πήρε συνέντευξη. Με αυτή τη χαρακτηριστική περιγραφή δίνεται το στίγμα της φτώχειας στη χώρα για να ακολουθήσει η στατιστική.
Οι φτωχοί στη Ελβετία επίσημα είναι πάνω από 700 χιλιάδες, λιγότερο από το 10% του πληθυσμού. Φτωχός στην Ελβετία θεωρείται όποιος ζει μόνος και κερδίζει έως 2300 φράγκα το μήνα. Το όριο για μια τετραμελή οικογένεια είναι τα 4000 φράγκα μηνιαίως. Ο Φουξ επισημαίνει πως αν ανεβάσουμε το όριο κατά 500 φράγκα μηνιαίως τότε οι αριθμοί θα διπλασιάζονταν, θα φτάναμε κοντά στο 20% του πληθυσμού και προσθέτει πως οι αριθμοί δεν λένε τίποτε όμως, κάθε αριθμός κρύβει πίσω του ανθρώπους και οι άνθρωποι αυτοί έχουν, ο καθένας και η καθεμιά την ιστορία τους.
Στις συνεντεύξεις μιλάνε άνθρωποι που δεν έχουν να δώσουν στα παιδιά τους τα πέντε φράγκα για να πάνε σχολική εκδρομή και τη μέρα της εκδρομής παίρνουν τηλέφωνο στο σχολείο και λένε ψέματα πως το παιδί είναι άρρωστο. Ή δεν μπορούν να πιούν έναν καφέ στο καφενείο, γιατί δεν τους περισσεύει το τάλιρο («5 Stutz»). Και γυναίκες που μεγαλώνουν μόνες τους τα παιδιά τους. Όπως παντού στη Δύση, οι μονογονεϊκές οικογένειες με κεφαλή τη μητέρα είναι οι πιο επιρρεπείς στη φτώχεια. Και τότε δεν έχουν να δώσουν στο παιδί τα εισιτήρια για να πάει να αθληθεί και δεν τα βγάζουν πέρα και κάνουν δυο δουλειές και τα χρήματα πάλι δεν φτάνουν. Και έρχεται η εξάντληση. Και η ψυχική νόσος, η κατάθλιψη συνήθως. Μαζί τους συχνά και η κατάχρηση ουσιών, αλκοόλ κυρίως, αλλά και ναρκωτικών. Ο Φουξ τονίζει πως η φτώχεια ροκανίζει την αξιοπρέπεια, ενώ υπενθυμίζει πως ακόμα και άνθρωποι της μεσαίας τάξης μπορεί να ολισθήσουν στη φτώχεια. Πιο σταδιακά ίσως, σε πιο πολύ χρόνο, αλλά ο κίνδυνος, και μάλιστα εν μέσω ύφεσης της οικονομίας, είναι υπαρκτός.
Έχει αναρχικούς η Ελβετία;
Η αντιπαράθεση με την αστυνομία με τη μορφή της διαδήλωσης και της βίαιης εμπλοκής με πέτρες, μολότοφ καθώς και η καταστροφή οχημάτων και καταστημάτων στο κέντρο μιας πόλης είναι συστατικό στοιχείο της ευρωπαϊκής πολιτικής κουλτούρας. Συμβαίνει σε όλες τις χώρες. Η Ελβετία συγκεκριμένα έχει ιδιαίτερη παράδοση και στο εργατικό κίνημα, αλλά και τη δική της παράδοση στα αντικαπιταλιστικά κινήματα που αμφισβητούν βίαια την καθεστηκυία τάξη.
Η Ελβετία είναι μια βιομηχανική χώρα και η εργατιά της ήδη από τη δεκαετία του 1830 οργανωνόταν δειλά, όπως παντού, με ταμεία αλληλοβοήθειας. Με την επιτάχυνση της εκβιομηχάνισης μετά το 1870 εντάθηκε ο αγώνας για καλύτερες συνθήκες εργασίας και τα υπόλοιπά εργατικά δικαιώματα, ενώ ως μορφή αγώνα χρησιμοποιήθηκε η απεργία. Μια απεργία είχε σχεδόν πάντα ως αποτέλεσμα την βίαιη επέμβαση του στρατού και της αστυνομίας. Παρόλα αυτά, το 1877 θεσμοθετήθηκε η 11ωρη εργασία, το 1912 καθιερώθηκε η κοινωνική ασφάλιση, ενώ το 1918 με μεγάλη απεργία (Landesstreik), που αγκάλιασε όλη τη χώρα, καθιερώθηκε η εργάσιμη εβδομάδα των 48 ωρών.
Αιτία της απεργίας ήταν κοινωνική αναταραχή που προκλήθηκε κυρίως από την επισιτιστική κρίση. Η επισιτιστική κρίση ήταν αποτέλεσμα της συνέχισης στη Ευρώπη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίο η Ελβετία ήταν μεν ουδέτερη, κλεισμένη όμως ανάμεσα στις εμπόλεμες χώρες δυσκολευόταν να εξασφαλίσει πρώτες ύλες και γεωργικά προϊόντα. Η απεργία αυτή διήρκεσε τρεις μέρες, 12-14 Νοεμβρίου 1918, οι εργάτες θρήνησαν τρεις σκοτωμένους εργάτες ωρολογοποιούς από τον στρατό στο Γκρένχεν. Οι εργάτες είχαν καταστρέψει τις γραμμές του τρένου. Να προσθέσουμε δώ πως το 1918 και έπειτα ήταν χρονιές μεγάλων εργατικών αγώνων σε όλη την Ευρώπη, ενώ στη Ρωσία εγκαθιδρυόταν η σοβιετική εξουσία.
Οι Ελβετοί εργάτες ήταν παρόντες με τις οργανώσεις τους σε όλη τη μέχρι τότε εξέλιξή του εργατικού κινήματος. Ήταν στην ίδρυση της πρώτης Διεθνούς στο Λονδίνο το 1864, έχουν γενική συνομοσπονδία συνδικάτων από το 1880 και από το 1888 σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Ήδη από τη δεκαετία του 1860 υπήρχαν στην Ελβετία και αναρχικοί ως τμήμα του εργατικού κινήματος. Καθώς δε η Ελβετία ήταν χώρα που δέχονταν πολιτικούς πρόσφυγες, από κει πέρασαν και σημαντικότατες μορφές, αγωνιστές του αναρχισμού και διανοητές, όπως ο Ιταλός Ενρίκο Μαλατέστα, ο Ρώσος Πιοτρ Κροπότκιν, αλλά και Γερμανοί, Γάλλοι και άλλοι αναρχικοί. Η Γενεύη υπήρξε κέντρο του παγκόσμιου αναρχισμού στις δεκαετίες 1880 και 1890 και το κράτος πέρασε ειδική νομοθεσία για την καταστολή αυτής της ιδεολογίας και αυτού το κινήματος, ενώ συνεργαζόταν με άλλα κράτη, ακόμα και με αυταρχικές αυτοκρατορίες όπως αυτή του Τσάρου της Ρωσίας για την αποτελεσματική καταστολή. Μάλιστα, αρκετές φορές η αντι-αναρχική νομοθεσία χρησίμευσε για τη δίωξη συνδικαλιστών που ήταν σοσιαλδημοκράτες.
Ο εικοστός αιώνας σήμανε κάμψη του αναρχικού κινήματος, καθώς αυτό δεν γνώρισε την ανάπτυξη που γνώρισαν οι άλλες δύο τάσεις της πολιτικής έκφρασης του εργατικού κινήματος, δηλαδή της σοσιαλδημοκρατίας και του κομμουνισμού. Σε αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο το ερώτημα της στάσης απέναντι στον παγκόσμιο πόλεμο. Ενώ ο ιταλικής καταγωγής συνδικαλιστής τυπογράφος Λουίτζι Μπερτόνι, εκδότης της εφημερίδας Le revéil, ήταν κατά του πολέμου, άλλοι τάχθηκαν στο πλευρό της Αντάντ. Ταυτόχρονα το αναρχικό κίνημα τήρησε απόσταση από τους μπολσεβίκους. Αυτά οδήγησαν σε διάσπαση και σε μείωση της επιρροής, καθώς οι ριζοσπαστικές εργατικές δυνάμεις έτειναν πολύ προς τον κομμουνισμό, ενώ οι μετριοπαθείς ήταν ήδη με την σοσιαλδημοκρατία. Ήδη το 1920 το ελβετικό εργατικό κίνημα ήταν προσανατολισμένο σε αυτές τις δυο τάσεις, παρόλα αυτά παρέμενε ένα κομμάτι εργατών που εκφραζόταν από την αναρχική αντίληψη. Ο Μπερτόνι έπαιζε σημαντικό ρόλο, τόσο, που το 1940 απαγορεύτηκε εκ νέου οποιαδήποτε αναρχική δραστηριότητα. Το κίνημα όμως είχε μπει ούτως ή άλλως πια σε ιστορική κρίση, από την οποία δεν βγήκε ποτέ.
Οι ιδέες όμως δεν χάθηκαν, ούτε οι βίαιες πρακτικές. Έτσι, στη δεκαετία του 1965-1975 το φοιτητικό και νεολαιίστικο κίνημα ξαναείδε εν μέρει κομμάτια της αναρχικής θεώρησης και πρακτικής, χωρίς όμως και πάλι να καταστεί δυνατή μια σημαντική αναγέννηση. Τα τελευταία είκοσι χρόνια είναι η Ζυρίχη, στο γερμανόφωνο τμήμα της χώρας, που φιλοξενεί αντικαπιταλιστικές πολιτικές δράσεις με αναρχική αναφορά και βίαιες πρακτικές.
Η πόλη έγινε πεδίο βίαιης αντιπαράθεσης διαδηλωτών και αστυνομίας την Πρωτομαγιά του 2008, ενώ συμπλοκές σημειώνονται με αφορμή την μέρα αυτή γενικά συχνά. Χαρακτηριστικό είναι πως η ίδια η κρατική τηλεόραση, με χιουμοριστική διάθεση, θεωρεί τις συμπλοκές αναρχικών με την αστυνομία ένα είδος παράδοσης για την Πρωτομαγιά στη Ζυρίχη.
Χωρίς να θέλουμε να εγγράψουμε την κίνηση των νέων της Λωζάνης στο αναρχικό κίνημα (δεν τους γνωρίζουμε άλλωστε και δεν τους ρωτήσαμε), βλέπουμε κάποια πράγματα: πρώτον, οι όροι της πολιτικής αντικαπιταλιστικής βίας, καθώς και οι αιτίες της υπάρχουν ακόμα και στην Ελβετία. Παράλληλα, οι ιστορικές πρακτικές των εκάστοτε ρευμάτων του αντικαπιταλισμού δεν σβήνουν έτσι απλά από τις κοινωνικές και ιστορικές συνειδήσεις των δρώντων υποκειμένων. Συνειδητά ή ασυνείδητα, η αντιπαράθεση φτωχών και πλουσίων, προλεταριάτου και κεφαλαίου, έχει τους συμβολισμούς της, την ιστορία της, τις πρακτικές της, που μπορεί να είναι και αυτές της πολυεθνικής εκατοντάδας που θα έκανε τον Μπερτόνι, αν κοίταζε από ψηλά, να λέει: «Κάτι αφήσαμε πίσω μας!».
