Σε εξαιρετικά μεγάλο κίνδυνο βρέθηκε το απόγευμα της Τετάρτης 23 Αυγούστου το σημαντικότερο ίσως βυζαντινό μνημείο της χώρας, η Μονή του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία. Ο Όσιος Λουκάς είναι το καλύτερα διατηρημένο μοναστηριακό συγκρότημα της μεσοβυζαντινής περιόδου στην Ελλάδα, ενταγμένος στον κατάλογο μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO από κοινού με τα άλλα δύο σωζόμενα μεσοβυζαντινά μοναστήρια, τη Νέα Μονή Χίου και τη Μονή Δαφνίου.
Οι μέχρι τώρα πληροφορίες κάνουν λόγο για παράδοση στις φλόγες και σχεδόν ολοσχερή καταστροφή ενός κτιρίου κελιών του 19ου αιώνα, του ονομαζόμενου κτιρίου Ιωάσαφ, ενώ γλίτωσαν οι δύο εκκλησίες που βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από αυτό, της Παναγίας και το Καθολικό με τα περίφημα ψηφιδωτά, καθώς και τα λοιπά βοηθητικά κτίρια.
Στο έλεος της φωτιά παραδόθηκε και εκτεταμένη έκταση πέριξ του συγκροτήματος, καταστρέφοντας τον περίφημο ελαιώνα που περιβάλλει τη Μονή. Ο Μητροπολίτης Θηβών, Λεβαδείας και Αυλίδος κ. Γεώργιος, που συμμετείχε ενεργά στην προσπάθεια κατάσβεσης της πυρκαγιάς δήλωσε, χαρακτηριστικά: «Βέβαια, αύριο το πρωί ξεκινάει μια νέα μέρα αλλά θα είναι διαφορετική. Το κτήριο που κάηκε ήταν ένα παλιό κτίριο που ήταν υπό ανακαίνιση, αλλά δυστυχώς τώρα καταστράφηκε, πιστεύω ότι θα πέσει. Έγινε μεγάλη συμφορά, έχουν καεί πολλά ελαιόδεντρα. Είμαι πολύ συγκινημένος γιατί είχα φυτέψει πάνω από 1200 και κάηκαν σχεδόν όλα, και τα παλιά ιστορικά και τα δένδρα που είχαν φυτέψει οι πατέρες πριν από 100 χρόνια, και ασφαλώς το μοναστήρι δεν θα είναι αυτό που ήταν».
Σύμφωνα με την σχετική ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού «το Καθολικό της Μονής, ο Ναός της Παναγίας, η Κρύπτη, το Φωτάναμα, το Βορδονάρειο και οι Βορειοανατολικές Στοές δεν υπέστησαν ουδεμία βλάβη. Η φωτιά έβλαψε τμήμα του περιβάλλοντος χώρου της Μονής, κατέκαψε τη στέγη του εγκαταλελειμμένου κελιού του μοναχού Ιωάσαφ, του 19ου αιώνα, στη νοτιοανατολική πτέρυγα της Μονής, με αποτέλεσμα την κατάρρευση του κτιρίου, ενώ προκάλεσε βλάβες στους χώρους υγιεινής των επισκεπτών».
Το πρώτο ερώτημα που προκύπτει είναι τι είδους μέτρα προστασίας από τη φωτιά υπάρχουν για τα μνημεία UNESCO και ειδικότερα για την Μονή Οσίου Λουκά. Υπάρχει για το συγκεκριμένο μοναστηριακό συγκρότημα εγκεκριμένη από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) μελέτη πυρασφάλειας και πυρόσβεσης που να εφαρμόζεται και να πληροί τις προϋποθέσεις που τίθενται και από την πλευρά της UNESCO; Ή μήπως τα όποια μέτρα έχουν ληφθεί περιορίζονται μόνο στο εσωτερικό των σημαντικότερων κτισμάτων και το συγκρότημα ως σύνολο, περιλαμβανομένου και του περιβάλλοντος χώρου έχουν αφεθεί στην τύχη τους; Ποιος είναι αρμόδιος για τα θέματα αυτά, που προφανώς εκφεύγουν των ορίων ευθύνης της εκάστοτε τοπικής Εφορείας Αρχαιοτήτων;
Την απάντηση δίνει η ίδια ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού: Όχι, δεν υπάρχουν μέτρα πυρόσβεσης για τον Όσιο Λουκά! Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού: «Η Μονή του Οσίου Λουκά έχει συμπεριληφθεί στα μνημεία που μελετά η κοινή ομάδα εργασίας του Υπουργείου Πολιτισμού και του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας με την επιστημονική συνεργασία του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στο πλαίσιο αυτό εκπονήθηκε μελέτη πυρόσβεσης από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας, ελέγχθηκε αρμοδίως από την Πυροσβεστική Υπηρεσία, επικαιροποιήθηκε και επίκειται η εισαγωγή της στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, προκειμένου αμέσως μετά να ξεκινήσει η διαδικασία δημοπράτησης του έργου». Μάλιστα. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων έχει κάνει λοιπόν τη δουλειά της, αλλά ακόμη η μελέτη της δεν έχει καν περάσει από το ΚΑΣ. Η ομάδα εργασίας μελετά…
Προκύπτουν όμως και άλλα ερωτήματα. Η φωτιά στη Βοιωτία καίει εδώ και περίπου μία εβδομάδα. Υπήρξε πρόνοια έστω για έκτακτα μέτρα προστασίας της Μονής του Οσίου Λουκά υπό αυτές τις συνθήκες; Ή οι αρμόδιοι περίμεναν να φτάσουν οι φλόγες μέσα στο μοναστηριακό συγκρότημα, για να ευαισθητοποιηθούν και να περιμένουν τις τρεις ρίψεις νερού από εναέρια μέσα, ώστε να σωθεί το μνημείο; Και, επιπλέον, τι άλλες καταστροφές έχουν γίνει όλες αυτές τις ημέρες σε άλλα μνημεία της περιοχής;
Τα ερωτήματα για τα μέτρα προστασίας των μνημείων από τη φωτιά πυκνώνουν, καθώς μόλις την ίδια ημέρα με την φωτιά στη Μονή Οσίου Λουκά το υπουργείο Πολιτισμού έδωσε στην δημοσιότητα ενημερωτικό σημείωμα για την φωτιά της 22ας Αυγούστου στον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Ζώνης, στον Έβρο. Σύμφωνα με αυτήν, η φωτιά πέρασε μέσα από τον αρχαιολογικό χώρο και κατέστρεψε υποδομές του χώρου (τους ξύλινους διαδρόμους ΑμεΑ, αποθηκευτικό χώρο στον οποίον ήταν αποθηκευμένα ξύλινα κιβώτια με κεραμική, όστρεα και οστά, κτίσμα που φιλοξενεί αποθήκες υλικού, αρχείο ανασκαφής, εξοπλισμό εκδηλώσεων, πωλητέα και χώρους εργασίας με τον ηλεκτρονικό και λοιπό εξοπλισμό τους).
Θυμίζοντας το αλήστου μνήμης «πούσι» που κάηκε στις Μυκήνες, ενώ οι αρχαιότητες έμειναν «αλώβητες», το ίδιο δελτίο τύπου κάνει λόγο αντίστοιχα για καμένη… «χαμερπή βλάστηση». Το σχετικό χωρίο αναφέρει κατά λέξη «τα αρχαία αρχιτεκτονικά κατάλοιπα δεν έχουν υποστεί εμφανή ζημιά, καθώς ο χώρος ήταν πολύ προσεκτικά αποψιλωμένος. Σε δύο σημεία του χώρου, και στο ρέμα που διέρχεται το ανατολικό τμήμα του χώρου, όπου δεν υπάρχουν αρχαιολογικά κατάλοιπα, κάηκε η χαμερπής βλάστηση, όπως και ορισμένα δέντρα και η βλάστηση στην ακρόπολη του αρχαίου οικισμού. Δεν επιχειρήθηκε προσέγγιση στην ακρόπολη, λόγω του φόβου αναζωπυρώσεων».
Αυτή είναι λοιπόν η ασφάλεια από τη φωτιά που υπόσχεται για τα μνημεία της χώρας η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού; Μελέτες κατόπιν εορτής; Καμένοι αρχαιολογικοί χώροι με «αλώβητα» τα πέτρινα ερείπια και καμένο το πούσι ή τη χαμερπή βλάστηση;
Αλλά, ας μην μεμψιμοιρούμε. Η Λίνα Μενδώνη βρέθηκε η ίδια στη φωτιά του Οσίου Λουκά αυθημερόν και έκανε ό,τι μπορούσε επιτόπου. Άλλωστε, λίγες μέρες πριν είχε εκδώσει και την υπουργική απόφαση έξωσης του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων από το κτίριο της Ερμού 136, με «κατεπείγοντα χαρακτήρα, προκειμένου για την ασφάλεια του ακινήτου μνημείου». Πόσα ακίνητα να προλάβει να σώσει πια;
