Το «κίνημα της πετσέτας» ήταν από τα λίγα ευχάριστα που συνέβησαν το φετινό «πύρινο» καλοκαίρι. Πρόλαβε μάλιστα να αποκτήσει και λήμμα στη Wikipedia:
«Ο όρος ‘κίνημα της πετσέτας’ ή ‘κίνημα για ελεύθερες παραλίες’, αναφέρεται σε ελληνικό ακτιβιστικό κίνημα που δημιουργήθηκε από Έλληνες τον Ιούλιο του 2023 με σκοπό να διαμαρτυρηθεί δημόσια για την καταχρηστική και παράνομη κατάληψη χώρων του αιγιαλού για ξαπλώστρες από επιχειρήσεις του τουριστικού κλάδου και να ζητήσει επιβολή του νόμου. Σε σύντομο χρονικό διάστημα το κίνημα έλαβε διαστάσεις σε όλη την ελληνική επικράτεια, ιδίως σε παραθαλάσσιες τουριστικές περιοχές».
Ξεκίνησε σε Ρόδο και Πάρο και εξαπλώθηκε στη συνέχεια και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων, σε Κρήτη, Χαλκιδική και Αττική. Σε αρκετές περιπτώσεις απέδωσε καρπούς -από επιβολή προστίμων, μέχρι αναστολή λειτουργίας επιχειρήσεων που είχαν προχωρήσει σε παράνομη κατάληψη αιγιαλού- χαρακτηριστικό είναι το ξήλωμα των ομπρελών στη Σάντα Μαρία της Πάρου.
Την ίδια στιγμή, στην ενδοχώρα, άλλες, όχι τόσο αγαπητές στα ΜΜΕ διαμαρτυρίες, έθεταν κι αυτές σημαντικά ζητήματα επί τάπητος.
Στην Κύμη της Εύβοιας οι κάτοικοι διαδήλωσαν αρκετές φορές φέτος το καλοκαίρι για το νερό, πρόβλημα το οποίο απασχολεί την περιοχή εδώ και κάποια χρόνια. Οι συχνότερες ή μεγαλύτερες σε διάρκεια διακοπές του νερού, ακόμα για ημέρες, μέσα στον Ιούλιο και τον Αύγουστο οδήγησαν τους κατοίκους στην απόγνωση και ευτυχώς και στη διαμαρτυρία.
Όπως σημείωναν οι ίδιοι στο ψήφισμα που έδωσαν στη Δημοτική Αρχή:
Για άλλη μια χρονιά δοκιμάζεται η αντοχή μας στην έλλειψη του βασικότερου αγαθού για τη ζωή, την καθημερινότητα και την ανάπτυξη των κυριότερων οικιακών και επαγγελματικών δραστηριοτήτων μας. Το πρόβλημα στην περιοχή μας και στα γύρω χωριά δεν είναι η ανεπάρκεια νερού ούτε η μη ορθολογική χρήση του από τους κατοίκους, αλλά, όπως μας λένε οι αρμόδιοι άλλοτε οφείλεται σε δολιοφθορά από αγνώστους, άλλοτε υπάρχει πρόβλημα στις αντλίες και άλλοτε οφείλεται σε διακοπές ηλεκτροδότησης. Κάθε τόσο τα τελευταία χρόνια, μέχρι και σήμερα, λαμβάνουμε παραινέσεις για την ορθολογική χρήση του νερού, μάς διαβεβαιώνουν για τη σωστή λειτουργία του δικτύου ύδρευσης, μάς ζητούν να δείξουμε κατανόηση στις συχνές διακοπές, αλλά η υπομονή μας εξαντλήθηκε με όσους, κατά καιρούς, έχουν αναλάβει τη θεσμική ευθύνη της σωστής λειτουργίας της παροχής νερού {…} Ζητάμε εκσυγχρονισμό και αντικατάσταση των σωλήνων αμιάντου του πεπαλαιωμένου υδροδοτικού δικτύου.
Δυναμική κι ελπιδοφόρα ήταν στις 9 Αυγούστου και η απάντηση εκατοντάδων κατοίκων της Θήβας, οι οποίοι κατέβηκαν στον δρόμο για να εμποδίσουν τον πλειστηριασμό σπιτιού μιας εργατικής οικογένειας με δύο ανήλικα παιδιά.
Η οικογένεια ζει στη Θήβα και πήρε δάνειο το 2007,δάνειο το οποίο άρχισε να γίνεται δυσβάστακτο όταν ξεκίνησε να βαθαίνει η οικονομική κρίση. Μετά από διακανονισμούς και εφαρμογή του νόμου Κατσέλη για κάποια περίοδο, στο τέλος, χωρίς η οικογένεια να το γνωρίζει, το σπίτι πωλήθηκε από την τράπεζα σε fund.
Το fund για να μπει σε διαδικασία διακανονισμού ζήτησε από την οικογένεια προκαταβολή 20.000 ευρώ. «Αν δεν μπορείτε να μας τα δώσετε, δεν γίνεται κάτι αυτή τη στιγμή» τους είπαν.
Σε εκείνη τη φάση, εργατικά σωματεία, συλλογικότητες και πλήθος Θηβαίων, κατέστησαν σαφές, ότι «πλειστηριασμό λαϊκής κατοικίας στην πόλη της Θήβας και την γύρω περιοχή δεν πρόκειται να επιτρέψουμε».
Την περασμένη Τετάρτη, 30/8, εκπρόσωποι συνδικάτων, φορείς και σωματεία από τη Θήβα και την Αθήνα συγκεντρώθηκαν έξω από την εταιρεία DoValue στο Μοσχάτο, η οποία μεσολάβησε για τον πλειστηριασμό του σπιτιού. Σημαντική λεπτομέρεια: στο σπίτι αγόρασε σε πλειστηριασμό, ένας γείτονας της οικογένειας, oοποίος μένει στον ίδιο δρόμο. To ήθελε λέει για την κόρη του.
O Ορέστης Χριστοφής ο άνθρωπος στον οποίο ανήκει το σπίτι, λέει στο «Κοσμοδρόμιο» πως χωρίς τη βοήθεια των συμπολιτών του, ίσως να μην είχε καταφέρει σήμερα, να πειστεί ο γείτονας του να αποσυρθεί τελικά από την αγορά του σπιτιού, λέγοντας πως δεν θέλει το διαμέρισμα να περάσει στην κατοχή του.
«Η κοινωνική πίεση που ασκήθηκε ήταν πολύ μεγάλη» σημειώνει ο κ. Χριστοφής και υπογραμμίζει πως τα 1.000 άτομα που έδιναν το παρών σε κάθε διαμαρτυρία έξω από το σπίτι του και τα οποία ταξίδεψαν και μέχρι την Αθήνα για να δώσουν το παρών έξω από τη DoValue, έκαναν σαφές στην εταιρεία που αγοράζει τα κόκκινα funds, πως θα τα βρει πολύ σκούρα. Και παρότι την 1η Σεπτέμβρη ήταν να παραδώσουμε τα κλειδιά του σπιτιού, κανείς δεν εμφανίστηκε δεδομένης και της απόσυρσης του ενδιαφέροντος από τον γείτονα. Αυτό που ζητάμε τώρα είναι να συζητήσουμε με το fundανθρώπινους και εφικτούς όρους αποπληρωμής του δανείου».
Οι διαμαρτυρίες στις παραλίες μέσα από τα μάτια των κατοίκων
Ο Ιάκωβος Γρύλλης, πρώην πρόεδρος του ΤΕΕ Δωδεκανήσου και από τα βασικά μέλη του «κινήματος της Ομπρέλας»- όπως είναι το σωστό όνομα του κινήματος σύμφωνα με τον ίδιο- ,στη Ρόδο, λέει καταρχάς πως ο όρος «κίνημα της πετσέτας» είναι εσφαλμένος αφού…: «απαξιώνει τις συλλογικές προσπάθειες που γίνονται σε όλη την Ελλάδα. Η αντίδραση δεν γίνεται για να φύγουν οι ξαπλώστρες και μπουν στη θέση τους πετσέτες αλλά κάτι πολύ πιο ουσιαστικό. Αφορά στη διεκδίκηση του συνταγματικά καταχωρημένου δικαιώματός μας για ελεύθερη πρόσβαση και χρήση σε αιγιαλό και παραλίες».
Η «Ομπρέλα» της Ρόδου αποτέλεσε την πρώτη κίνηση που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα, ξεκινώντας τη δράση της τον περασμένο Μάιο. «Ουσιαστικά υπήρξε μία σύμπραξη συλλογικών φορέων και πολιτών με στόχο να ενώσουν δυνάμεις προκειμένου να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της αυθαίρετης κατάληψης δημόσιων χώρων στις παραλίες» λέει ο ίδιος και προσθέτει: «Στην πορεία φάνηκε ότι ήταν μία απολύτως επιβεβλημένη πρωτοβουλία γιατί στη Ρόδο αντιμετωπίζουμε κραυγαλέες περιπτώσεις παραβατικότητας».
Ο ίδιος σημειώνει πως οι συμμετέχοντες στην κίνηση της Ρόδου είναι ένα εξαιρετικά πολυσυλλεκτικό κοινό, το οποίο συσπειρώνει πολίτες από διαφορετικούς πολιτικούς χώρους και με διαφορετική επαγγελματική δραστηριοποίηση. «Ένα μειονέκτημα που υπάρχει, τουλάχιστον στην περιοχή μας, είναι ότι ηλικιακά υπάρχει μικρή συμμετοχή κάτω των 35 ετών», λέει.
Στην ερώτηση που απευθύναμε στον κ. Γρύλλη γατί φέτος και όχι πέρυσι ή κάποια χρόνια νωρίτερα, δεδομένου ότι οι παραβάσεις στο νησί έχουν εξαπλωθεί σε τρομαχτικό βαθμό, ο ίδιος απάντησε πως την περίοδο του covid και μέχρι τις αρχές του 2023 υπήρχαν απανωτές παρατάσεις για αναστολή κατεδαφίσεων, κάτι που γιγάντωσε την παραβατικότητα.
«Επίσης φέτος πραγματοποιήθηκαν εκ νέου οι διαγωνισμοί σε όλη την Ελλάδα για την παραχώρηση της χρήσης των παραλιών με χρονικό ορίζοντα έως το 2025. Τα πρόστιμα που επιβάλλονται συχνά αποτελούν ευτελή ποσά μπροστά στα κέρδη από την αυθαίρετη εκμετάλλευση του δημόσιου χώρου» τονίζει.
Σε αυτό το σημείο, αναφέρει πως οι φωτιές που έπληξαν με μεγάλη σφοδρότητα τη Ρόδο τον περασμένο Ιούλιο, ευαισθητοποίησαν περαιτέρω τον κόσμο, ο οποίος αντιλήφθηκε ότι η ενεργοποίηση των πολιτών είναι επιβεβλημένη σε πολλά θέματα που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και του τόπου γενικότερα.
Ρωτήσαμε επίσης τον κ. Γρύλλη αν η άνθηση των τοπικών κινημάτων σχετίζεται και με τις επερχόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές «Η ‘Ομπρέλα’ δεν σχετίζεται με κάποια αυτοδιοικητική παράταξη, ούτε εξυπηρετεί οποιουδήποτε τύπου σκοπιμότητες» λέει και συνεχίζει: «Μετά την οριστικοποίηση των παρατάξεων που θα διεκδικήσουν το Δήμο της Ρόδου, θα επιδιώξουμε την καταγραφή των θέσεων της κάθε παράταξης ώστε να υπάρξουν σαφείς δεσμεύσεις για το μέλλον και επιπλέον οι πολίτες να έχουν τη δυνατότητα κρίσης επί αυτών».
Και τώρα που τελείωσε το καλοκαίρι; Θα συνεχίσουν και τον χειμώνα οι διεκδικήσεις; «Φυσικά και θα υπάρξει συνέχεια, τον χειμώνα σχεδιάζουμε την υλοποίηση δράσεων στο χώρο της εκπαίδευσης για την ευαισθητοποίηση των μαθητών. Το ‘ραντεβού μας’ για τις παραλίες θα γίνει εκ νέου το νέο έτος , ακόμη και πριν την έναρξη της τουριστικής περιόδου».
Η ουσία και το μέλλον των τοπικών κινημάτων
Ο Κωστής Παπαϊωάννου, πρώην πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, παρατηρεί πως το τελευταίο διάστημα, παρατηρείται μια πύκνωση των φαινομένων τοπικής διαμαρτυρίας με πιο εμβληματικό αυτό για την ελεύθερη πρόσβαση στις παραλίες. Εκεί δηλαδή όπου κατά τον ίδιο, η κατάσταση ήταν αδιανόητη και την οποία μερίδα πολιτών επεσήμαινε εδώ και χρόνια.
Ο ίδιος επιχειρεί να συμπυκνώσει την ταυτότητα αυτών των κινημάτων: «Το βασικό στοιχείο είναι ο τοπικός χαρακτήρας. Αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία κοντά στις επικείμενες αυτοδιοικητικές εκλογές. Υπάρχει μια ισχυρή αίσθηση πως σε πολλούς δήμους της χώρας και ειδικά σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, δεν υπάρχουν ικανοποιητικές υποψηφιότητες οι οποίες να μπορούν να ‘σηκώσουν’ τα μεγάλα τοπικά ζητήματα, υπάρχουν δήμαρχοι οι οποίοι καταφανώς δεν ανταποκρίνονται στις προτεραιότητες που θέτουν οι πολίτες».
Εξίσου βασικό στοιχείο των διαμαρτυριών είναι και ο ακηδεμόνευτος χαρακτήρας και η αυτονομία τους. Υπάρχει μάλιστα ιδιαίτερη μέριμνα στο να διαφυλαχθεί η πρωτοβουλία από κομματικά «καπέλα». «Επιπλέον, δεν πρόκειται απλώς για ενστικτώδεις αντιδράσεις- υπάρχει συστηματική δουλειά και τεκμηρίωση των παραβιάσεων τις οποίες καταγγέλλουν. Άνθρωποι με γνώσεις που διαβιούν σε αυτούς τους τόπους στοιχειοθέτησαν το περιεχόμενο των διεκδικήσεων» περιγράφει ο ίδιος.
Βασικός παράγοντας για την άνθηση αυτών των «θεματικών» διεκδικήσεων είναι ότι καλλιεργήθηκε το έδαφος τα προηγούμενα τρία χρόνια.Kαταρχάς το κίνημα του MeToo, έπειτα οι περσινές διεκδικήσεις των καλλιτεχνών αλλά και αυτές- αν και πιο περιορισμένες- για σεβασμό του δικαιώματος στη συνάθροιση, τις περιόδους των lockdown λόγω κορονοϊού.
Οι «θεματικές» αλλά και τοπικές διεκδικήσεις ενδεχομένως δειλά, προοιωνίζονται κατά τον κ. Παπαϊωάννου, την επαναδραστηριοποίηση των κοινωνικών κινημάτων, μετά από τη μεγάλη ρήξη που έγινε μετά το δημοψήφισμα του 2015 και η οποία οδήγησε σε πενταετή σιωπή των διεκδικήσεων.
Όπως σημειώνει: «Ίσως δειλά, βλέπουμε αυτά τα κινήματα να εξαπλώνονται και στις πόλεις με κυρίαρχο αίτημα την πρόσβαση στον δημόσιο χώρο η οποία απειλείται από τα τραπεζοκαθίσματα και τα νέα ξενοδοχεία. Η τουριστική αποικιοποίηση της Αθήνας αλλά και άλλων πόλεων από δυσανάλογα μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες αλλάζει βίαια το αστικό πεδίο και οξύνει το πρόβλημα της στέγης. Παρεμφερές και το τεράστιο θέμα των εξώσεων και των πλειστηριασμών που παραμένει εστία κοινωνικών αντιδράσεων σε επίπεδο τοπικής κοινότητας».
Πώς μπορούν όμως όλες αυτές οι διαμαρτυρίες να βρουν σταθερό βηματισμό μέσα στο υφιστάμενο γενικότερο πλαίσιο απαξίωσης στον συνδικαλισμό, ειδικά από τους πιο νέους ανθρώπους;
«Το ότι διανύουμε εδώ και χρόνια μία φάση κρίσης του συνδικαλισμού, είναι δεδομένο. Να πούμε βέβαια εδώ πως οι οργανωμένοι από τα κάτω, από συνδικάτα έξω από τις παραδοσιακές ομοσπονδίες, αγώνες των ντελιβεράδων τα τελευταία χρόνια, είναι το καλό παράδειγμα της ισχύος και της ανάγκης του συνδικαλισμού, αν και πολλοί διατείνονται το αντίθετο» απαντά ο. κ. Παπαϊωάννου και προσθέτει: «Προσωπικά, πιστεύω πολύ στις πολιτικές και παραδοσιακές εργασιακές διεκδικήσεις, ας δούμε και το άκρως επιτυχημένο τωρινό παράδειγμα με την πολύμηνη απεργία των Αμερικανών ηθοποιών.
Τα πολύ συγκεκριμένα και εμφανή αιτήματα των τοπικών κινημάτων είναι κάτι το ελπιδοφόρο σε μια περίοδο που λείπουν τα πολιτικά κινήματα και τα πρόσωπα τα οποία μπορούν να συνενώσουν τους ανθρώπους σε κάτι συλλογικό. Βρισκόμαστε άλλωστε σε μια περίοδο πολύ χαμηλών προσδοκιών, πολιτικά μιλώντας, και ο,τιδήποτε σπάει την ατομικότητα και συναρθρώνει στοιχεία δημόσιας διαμαρτυρίας με εστίαση στο δημόσιο χαρακτήρα βασικών αγαθών όπως είναι οι ελεύθεροι χώροι και το νερό- είναι αναμφίβολα θετικό. Όλα αυτά αφήνουν ένα παράθυρο ανοιχτό πως οδηγούμαστε σε μη προβλέψιμες μορφές διαμαρτυρίας, με τον τρόπο που τις γνωρίζαμε ως τώρα. Παρεμβάσεις δηλαδή ευφάνταστες που έρχονται από εκεί που δεν το περιμένουμε, δημιουργούν ένα ξάφνιασμα και μια προσδοκία και γεννούν ξανά την ανάγκη της συμμετοχής».
Αντίλογος πάντως υπάρχει απέναντι σε αυτά τα κινήματα. Ο σκεπτικισμός πολλών έχει να κάνει με την κατάτμηση της ατζέντας των δικαιωμάτων, όταν κάποιοι ασχολούνται μόνο με το προσφυγικό, άλλοι μόνο με τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα, άλλοι με το MeToo κ.ο.κ.
Ο κ. Παπαϊωάννου σημειώνει όμως το εξής γύρω από αυτόν τον σκεπτικισμό: «Αν αθροίσει κανείς όλες τις διαφορετικές ‘θεματικές’ διεκδικήσεις, θα δει ότι μάλλον συμβαίνει κάτι ενδιαφέρον: η ατζέντα διευρύνεται και περιλαμβάνει πολλά κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας. Κάθε μάχη που δίνεται από ένα σημείο, μια παραλία, ένα νησί, μια κοινότητα, μάς αφορά εντέλει όλους. Διεκδικείται ένα δικαίωμα για λογαριασμό όλων μας.
Αυτό που πρέπει να προσέξουμε είναι ο χαρακτήρας αυτών των κινημάτων να παραμένει διεκδικητικός. Ελλοχεύει ο κίνδυνος όλα αυτά να γίνουν mainstream και να αποκτήσουν μια pop διάσταση τύπου Atenistas ή να γίνουν εμπορικές φιέστες μεγάλων εταιριών όπως εσχάτως τείνει να γίνει το Pride.
Και κάτι ακόμα κομβικό που πρέπει να μας απασχολεί είναι η διάρκεια αυτών των κινημάτων. Του χρόνου που οι παραλίες θα έχουν καταληφθεί εκ νέου από παράνομες ξαπλώστρες θα χρειαστεί νέα πίεση, επίμονη και συστηματική».
