Σε προηγούμενο μας άρθρο μας αναφερθήκαμε στον απολογισμό δύο ή τριών δεκαετιών «μονοπολισμού», δηλαδή της εξουσίας χωρίς κανένα αντίβαρο του παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου και των Ηνωμένων Πολιτειών, για να δείξουμε τη σημασία για όλη την ανθρωπότητα, της μεγάλης αλλαγής που τώρα σημειώνεται με την ανάδυση ενός «πολυπολικού» κόσμου.
Το (ακόμα κυρίαρχο) παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, το κέντρο του οποίου βρίσκεται πάντα στη Δύση, δεν μοιάζει πλέον ικανό να επιβάλλει τις θελήσεις του με τον τρόπο που το επεχείρησε μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και του συστήματος συμμαχιών της – χωρίς ασφαλώς αυτό να σημαίνει ότι θα παύσει να το επιδιώκει, όπως φαίνεται άλλωστε με σαφήνεια στα όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία, στα στενά της Ταϊβάν ή στη Μέση Ανατολή. Όμως έχει γνωρίσει ήττες, που μαρτυρούν για το ανέφικτο της επιδίωξής του να κυριαρχήσει στον πλανήτη, αλλά και έχει σπρώξει τους αντιπάλους του να αμφισβητήσουν ανοιχτά την κυριαρχία της Δύσης, η Ρωσία με την επέμβασή της στην Ουκρανία, οι περισσότερες χώρες του πλανήτη αρνούμενες να ακολουθήσουν την Ουάσιγκτον στον δρόμο των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, η Κίνα και οι αυξανόμενοι φίλοι της με τη δημιουργία οργανισμών, όπως αυτός της Σαγκάης και των BRICS+, με την αύξηση των μη δολαριακών διεθνών συναλλαγών και με την προσπάθεια δημιουργίας ενός νέου μέσου διεθνών πληρωμών.
Ανάγκη για ένα νέο πολιτισμό
Αυτά όλα είναι πολύ σημαντικά βήματα, απαραίτητη προϋπόθεση για τη μετάβαση σε μια κατάσταση «πολυπολικότητας», που φαίνεται τώρα ένα απαραίτητο μεταβατικό στάδιο, αν θέλουμε να πάμε προς την κατεύθυνση μιας δημοκρατικής νέας παγκόσμιας τάξης, ενός βαθιά δημοκρατικού κόσμου, ενός κόσμου που θα μειώσει τις ανισότητες, τόσο εντός των κρατών, όσο και μεταξύ τους, θα θέσει τις παραγωγικές δυνάμεις και την τεχνολογία στην υπηρεσία του ανθρώπου, αντιμετωπίζοντας τις υπαρξιακές οικολογικές προκλήσεις και θα μας οδηγήσει σε έναν πολιτισμό αρμονικής συνύπαρξης με τη φύση: αυτό που ο Ούγκο Τσάβες, για παράδειγμα, ονόμασε Σοσιαλισμό του 21ου αιώνα. Αλλά δεν είναι από μόνα τους και ικανά.
Αν δεν πάμε τελικά σε μια τέτοια κατάσταση, αν δεν οργανώσουμε τη μετάβαση σε ένα νέο πολιτισμό, ο κόσμος κινδυνεύει να καταστραφεί σε ένα περιβάλλον όλο και πιο έντονων γεωπολιτικών συγκρούσεων, κοινωνικού χάους και θανατηφόρας οικολογικής κρίσης. Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί η διαλεκτική σύνδεση μεταξύ του αγώνα ενάντια σε μια δυτική δικτατορία στον κόσμο, ενάντια στην μονοπολικότητα και για την πολυπολικότητα με τον αγώνα για έναν νέο ανώτερο ανθρώπινο πολιτισμό.
Πρώτον, επειδή δεν έχουμε μόνο με τη μονοπολικότητα (την προσπάθεια των ΗΠΑ και του μεγάλου κεφαλαίου να εξακολουθήσουν να κυριαρχούν στον κόσμο) να ασχοληθούμε. Χρειαζόμαστε επίσης μια νέα κουλτούρα, για να αντιμετωπίσουμε τα τεράστια προβλήματα του κόσμου μας. Χρειαζόμαστε έναν νέο πολιτισμό που θα αλλάξει τη δομή της κατανάλωσης από ατομική σε συλλογική, που θα θέσει υπό δημόσιο και διεθνή έλεγχο τις τρομερές τεχνολογίες που αναπτύσσονται τώρα, τεχνολογίες που θα καθορίσουν το ίδιο το μέλλον της ανθρωπότητας, ακόμη και την ίδια την επιβίωσή μας ως είδος. Τέτοιες τεχνολογίες δεν μπορούν να παραμείνουν υπό τον έλεγχο πολύ περιορισμένων μειονοτήτων πλούτου και εξουσίας χωρίς σημαντικούς κινδύνους.
Χρειαζόμαστε έναν σε βάθος εκδημοκρατισμό των κοινωνιών μας, όχι με την έννοια της εισαγωγής και μίμησης μιας δυτικής, σε μεγάλο βαθμό ψευδεπίγραφης, δημοκρατίας, αλλά με την έννοια της πραγματικής συμμετοχής των εργαζομένων και των πολιτών, αν είναι δυνατόν, σε όλες τις αποφάσεις που τους αφορούν, με ένα σύστημα γενικευμένης αυτοδιαχείρισης σε όλα τα επίπεδα και κοινωνικής ιδιοκτησίας και διαχείρισης τουλάχιστον των μεγαλύτερων παραγωγικών δυνάμεων. Στρατηγικά, δεν χρειαζόμαστε ένα σύστημα υπερσυγκεντρωμένης εξουσίας (μια δικτατορία των λίγων), αλλά μια κοινωνία διάχυτης νοημοσύνης, ικανή να προχωρήσει συλλογικά προς μια ανώτερη μορφή πολιτισμού και να επιτρέψει αυτό που ο Μαρξ ονόμασε μετάβαση από την προϊστορία στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Μερικοί άνθρωποι θα πουν ότι όλα αυτά φαίνονται πολύ ουτοπικά, όχι ρεαλιστικά, ως στόχοι, ειδικά υπό το φως της κατάρρευσης του σοβιετικού «σοσιαλισμού». Πρέπει εδώ να επισημάνω ότι αυτός ο «σοσιαλισμός» δεν ήταν τόσο σοσιαλισμός. Στην καλύτερη περίπτωση ήταν ένα πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση μιας τέτοιας κοινωνίας.
Δεύτερον, είναι ακόμη λιγότερο ρεαλιστικό και περισσότερο ουτοπικό να πιστεύουμε ότι η ανθρωπότητα είναι βιώσιμη με τους σημερινούς τρόπους οργάνωσης και τις κυρίαρχες ιδέες της.
Ανάγκη ενός μεταβατικού προγράμματος
Χρειαζόμαστε και θα χρειαστούμε ακόμη ασφαλώς για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ένα σύστημα μηχανισμών της αγοράς, αλλά χρειαζόμαστε επίσης (και η ενεργειακή όπως και η κλιματική κρίση είναι ένα προφανές παράδειγμα αυτής της αναγκαιότητας) ένα σύστημα σχεδιασμού της οικονομίας σε εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο – επειδή το να αφήσουμε τη λειτουργία των εθνικών και των παγκόσμιων οικονομιών στις (όχι και τόσο) τυφλές «δυνάμεις της αγοράς» ισοδυναμεί με μετάβαση σε πολλαπλές παγκόσμιες καταστροφές. Μια κατάσταση όπου μια χούφτα άτομα, ιδιοκτήτες και διαχειριστές μερικών χρηματοδοτικών κεφαλαίων και πολυεθνικών θα αναπτύξουν όλο και περισσότερο τη δική τους προσωπική εξουσία, την ικανότητα δηλαδή να ελέγχουν το ανθρώπινο DNA, το γονιδίωμα των φυτών και των ζώων, το ανθρώπινο μυαλό και το σώμα, το χημικό περιβάλλον και το κλίμα της γης και να είναι σε θέση να αποφασίσουν το μέλλον της ανθρωπότητας και ακόμη και την επιβίωσή της ή όχι, δεν είναι αποδεκτή και θα οδηγήσει σχεδόν σίγουρα στην καταστροφή.
Όπως είπα και πριν, η μονοπολικότητα έχει ήδη ηττηθεί και συνεχίζει να ηττάται κάθε μέρα. Αλλά αυτή είναι η απαραίτητη, όχι η επαρκής προϋπόθεση για να προχωρήσουμε σε έναν καλύτερο κόσμο, δηλαδή σε ένα βιώσιμο κόσμο, γιατί ετούτος εδώ δεν είναι βιώσιμος.
Πρώτον, πρέπει να αντιμετωπίσουμε και τα προβλήματα που σκιαγραφήσαμε. Δεύτερο, η «συλλογική Δύση» μπορεί να μην έχει τα μέσα να επιβάλει τη δικτατορία της στον πλανήτη, αλλά έχει τα μέσα να καταστρέψει την ανθρωπότητα στην προσπάθειά της να μην χάσει την κυριαρχία της. Και είναι ανόητο να στοιχηματίζουμε στον ψευδο-ορθολογισμό του καπιταλισμού για να μας σώσει από αυτή την πιθανότητα.
Αναπτύσσοντας ένα γενικότερο όραμα, που θα καλύπτει τις ανάγκες όχι μόνο της Ανατολής και του Νότου, αλλά και των δυτικών κοινωνιών, μπορεί ο «πολυπολισμός» να ελπίσει ότι θα βρει συμμάχους μέσα στο ίδιο το δυτικό στρατόπεδο. Και η εμφάνιση τέτοιων συμμάχων είναι στρατηγικής σημασίας, αν θέλουμε να αποφύγουμε την ολίσθηση της συλλογικής Δύσης σε μια πιο ολοκληρωτική δομή, ικανή να οδηγηθεί σε παγκόσμια καταστροφή από το «Κόμμα του Πολέμου», την «Μαύρη Διεθνή» μέσα στην Δύση.
Δυστυχώς, το μυαλό μας παραμένει συχνά σε υστέρηση με την πραγματικότητα. Εξακολουθούμε να σκεφτόμαστε συχνά με όρους του ιστορικού μας παρελθόντος, περιλαμβανομένου του Α’ και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αλλά μετά το 1945 απλώς δεν υπάρχει πιθανότητα να κερδηθεί ένας παγκόσμιος πόλεμος, υπάρχει αντίθετα η δυνατότητα να εξαλείψουμε όλη τη ζωή από το πρόσωπο της Γης. Μετά το 1960, ένα νέο ερώτημα τίθεται επίσης αντικειμενικά μπροστά στην ανθρωπότητα. Η ανθρωπότητα πρέπει να συνεχίσει την ανάπτυξη των παραγωγικών της δυνάμεων και, αν ναι, ποιών, τι είδους παραγωγικών δυνάμεων;
———-
(*) Στο άρθρο αυτό έχουν ενσωματωθεί οι κύριες ιδέες που ανέπτυξε ο συγγραφέας τον περασμένο Απρίλιο σε ένα διεθνές συνέδριο για την πολυπολικότητα, που οργάνωσαν βραζιλιάνικες, κινέζικες, ρωσικές και τουρκικές κινήσεις. Στο συνέδριο μίλησε και ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας Σεργκέι Λαβρόφ.
