Εν μέσω του πολέμου του Ισραήλ στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, πολλές χώρες στον κόσμο πραγματοποιούν διαδηλώσεις, πορείες και εκδηλώσεις υπέρ του άμαχου πληθυσμού της Λωρίδας της Γάζας και των Παλαιστινίων, που βομβαρδίζονται καθημερινά από τα ισραηλινά πυρά, με αποτέλεσμα τον θάνατο παιδιών και ενηλίκων. Ανάμεσα σε αυτές τις χώρες συγκαταλέγεται το Πουέρτο Ρίκο. Γιατί το αναφέρουμε και για ποιο λόγο γράφουμε για αυτό συγκεκριμένα; Θα το εξετάσουμε στη συνέχεια.
Εκατοντάδες Πορτορικανοί ξεχύνονται στους δρόμους της χώρας τους τις τελευταίες μέρες, υποστηρίζοντας με φωνές και με πλακάτ τους Παλαιστίνιους, καθώς οι ίδιοι (όπως υποστηρίζουν) νιώθουν το ίδιο συναίσθημα της καταπίεσης, αφού αγωνίζονται πολλά χρόνια τώρα για την ανεξαρτησία τους από τις ΗΠΑ.
Από πού όμως πηγάζει αυτό το συναίσθημα της ταύτισης των δυο χωρών; Ίσως θα πρέπει να εξετάσουμε κάποια σημαντικά ιστορικά στοιχεία της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής πορείας του Πουέρτο Ρίκο, για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτό το συναίσθημα. Και θα ξεκινήσουμε την αναδρομή μας από την πρώτη φάση της αποικιοκρατίας.
Από τα ισπανικά αφεντικά στα… αμερικανικά
Το νησί Πουέρτο Ρίκο, ένα νησί με αρχαία ιστορία, γίνεται και επίσημα ισπανική αποικία το 1493, όταν το ανακαλύπτει ο Χριστόφορος Κολόμβος, ο οποίος αρχικά του δίνει το όνομα San Juan Bautista (Aγιος Iωάννης ο Bαπτιστής). Η ανάπτυξη του Πουέρτο Ρίκο σε αυτά τα πρώιμα χρόνια ήταν αργή και επίπονη. Μέχρι το 1521 κατοικούσαν περίπου 300 άνθρωποι με τον αριθμό να φτάνει μόλις 2.500 το 1590. Το όνομα Πουέρτο Ρίκο (=πλούσιο λιμάνι) το πήρε το το 1521. Σύντομα οι κάτοικοι του νησιού υποδουλώνονται στους Ισπανούς αποικιοκράτες, οι οποίοι εξορίζουν ασήμι και χρυσό, με σκοπό να χτίσουν οικισμούς.
Τα χρόνια της αποικίας του Πουέρτο Ρίκο από τους Ισπανούς δεν ήταν διόλου εύκολα για τον ντόπιο πληθυσμό, ο οποίος μετατρέπεται σε σκλάβους, καλλιεργώντας, στη δική τους γη αλλά για άλλο αφεντικό πλέον, ζαχαροκάλαμο, πιπερόριζα (τζίντζερ), καπνό και καφέ. Κάτω από την ισπανική αποικιοκρατική κυριαρχία, το Πουέρτο Ρίκο γνώρισε διάφορα επίπεδα οικονομικής και πολιτικής αυτονομίας κατά τη διάρκεια των αιώνων. Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα υπήρχαν 34 πόλεις στο νησί και μεταξύ των μεγαλύτερων ομάδων μεταναστών ήταν κάτοικοι των Καναρίων Νήσων, Γάλλοι άποικοι από τη Λουιζιάνα και την Αϊτή και Ισπανοί από τον Άγιο Δομίνικο (αργότερα Δομινικανή Δημοκρατία), που είχαν παραδοθεί στον Ναπολέοντα Α’ της Γαλλίας. Αξίζει να σημειωθεί, ότι από το 1765 έως το 1800 ο πληθυσμός των σκλάβων αυξήθηκε από περίπου 5.000 σε περισσότερους από 13.300.
Μέχρι τη δεκαετία του 1890 ο πληθυσμός είχε φτάσει σχεδόν το 1 εκατομμύριο και η αξία του εξωτερικού εμπορίου είχε αυξηθεί σημαντικά. Οι εξαγωγές του καφέ παρείχαν την κύρια πηγή εισοδήματος και η έκταση, που αφιερώθηκε στο ζαχαροκάλαμο επεκτείνονταν σιγά σιγά. Ωστόσο, στα τέλη του 19ου αιώνα, ένα κύμα κινημάτων ανεξαρτησίας στις ισπανικές αποικίες της Νότιας Αμερικής είχε φτάσει και επίσημα στο Πουέρτο Ρίκο.
Έτσι, τον Ιούλιο του 1898, κατά τη διάρκεια του σύντομου ισπανοαμερικανικού πολέμου, οι δυνάμεις του αμερικανικού στρατού καταλαμβάνουν το Πουέρτο Ρίκο. Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Παρισιού (Δεκέμβριος του 1898 και επικυρώθηκε από τη Γερουσία των ΗΠΑ τον Φεβρουάριο του 1899), η οποία τερμάτισε επίσημα τον πόλεμο αργότερα εκείνο το έτος, η Ισπανία παραχώρησε το Πουέρτο Ρίκο, το Γκουάμ, τις Φιλιππίνες και την Κούβα στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούσαν το Πουέρτο Ρίκο ως μια κερδοφόρα τοποθεσία για τη γεωργία, αλλά ο κύριος σκοπός τους στην κατάληψη του νησιού, ήταν να κατέχουν έναν ασφαλή σταθμό άνθρακα για τα πολεμικά πλοία τους. Έτσι, αυτό θα εξασφάλιζε μια ισχυρή ναυτική παρουσία των ΗΠΑ στην Καραϊβική και θα δημιουργούσε ένα σκαλοπάτι προς τον Ισθμό του Παναμά, όπου σύντομα θα κατασκευάσουν ένα υπερωκεάνιο κανάλι.
Στις 18 Οκτωβρίου 1898 ο Τζον Ρ. Μπρουκ γίνεται ο πρώτος στρατιωτικός κυβερνήτης του Πουέρτο Ρίκο.
Η προσωρινή στρατιωτική κυβέρνηση των ΗΠΑ που ιδρύθηκε στο νησί έληξε το 1900, αφού το Κογκρέσο ψήφισε τον νόμο Foraker (Μάιος 1900), βάσει του οποίου οι Ηνωμένες Πολιτείες συνέχισαν να ασκούν την εξουσία ελέγχου, μια κατάσταση που αποδείχτηκε δυσάρεστη για πολλούς Πορτορικανούς. Ως αποτέλεσμα, ο νόμος τροποποιήθηκε στη συνέχεια, για να δώσει στους Πορτορικανούς έναν ευρύτερο ρόλο στην κυβέρνηση. Έπειτα το 1917, το Κογκρέσο ψηφίζει τον νόμο Jones-Shafroth (Μάρτιος 1917), ο οποίος χορηγούσε την αμερικανική υπηκοότητα σε όλους τους Πορτορικανούς και καθιστούσε τους Πορτορικανούς άνδρες επιλέξιμους για το στρατό (περίπου 18.000 από τους κατοίκους της περιοχής στρατολογήθηκαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο).
Λίγα μόλις χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, συγκεκριμένα το 1948, το Κογκρέσο ψηφίζει νόμο, ο οποίος επιτρέπει στους Πορτορικανούς να εκλέγουν τον δικό τους κυβερνήτη, ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα, το Πουέρτο Ρίκο γίνεται και επίσημα πολιτεία των ΗΠΑ.
Οι πρώτοι κυβερνήτες των ΗΠΑ ασχολούνταν κυρίως με τον «αμερικανισμό» των θεσμών, της γλώσσας και των πολιτικών συνηθειών του Πουέρτο Ρίκο, όμως δεν είχαν σαφή πολιτική σχετικά με το ενδεχόμενο πολιτικό καθεστώς του νησιού. Αυτή η έλλειψη οράματος δημιούργησε ισχυρή αντίσταση από πολλούς ντόπιους ηγέτες με επικεφαλής τον Λούις Ριβέρα, ο οποίος είχε αγωνιστεί για την αυτονομία υπό την Ισπανία. Η οικονομία του νησιού αναπροσανατολίστηκε πλήρως, δημιουργώντας γρήγορες και βαθιές αλλαγές σε όλους τους τομείς της ζωής του νησιού. Τα αγροτικά προϊόντα του Πουέρτο Ρίκο, ιδιαίτερα το ζαχαροκάλαμο, εντάχθηκαν στο καθεστώς επιβολής δασμών των ΗΠΑ. Μέχρι το 1899 οι Ηνωμένες Πολιτείες αγόραζαν σχεδόν τα δύο τρίτα της παραγωγής ζάχαρης από το Πουέρτο Ρίκο. Τα τρία τέταρτα του πληθυσμού στράφηκαν άμεσα ή έμμεσα στο ζαχαροκάλαμο, καθώς η καλλιεργούμενη γη επταπλασιάστηκε μεταξύ του 1899 και 1939, ενώ εισήχθησαν νέα φυτά ανθεκτικά στις ασθένειες, εφαρμόστηκαν νέα στυλ εταιρικής διαχείρισης και μεταφοράς. Ο πληθυσμός αυξήθηκε από περίπου 950.000 το 1899 σε περισσότερους από 1.540.000 το 1930.
Τον Οκτώβριο του 1950 ο πρόεδρος Χάρι Τρούμαν υπέγραψε το νομοσχέδιο για την Πολιτεία του Πουέρτο Ρίκο, το οποίο επέτρεπε στους κατοίκους του νησιού να δημιουργήσουν το δικό τους σύνταγμα. Ένα χρόνο μετά, το 1951 οι Πορτορικανοί ενέκριναν με συντριπτική πλειοψηφία το πολιτειακό καθεστώς σε δημοψήφισμα και το σύνταγμα του νησιού ανακηρύχθηκε στις 25 Ιουλίου 1952, μια συμβολική ημερομηνία καθώς συμπίπτει με την 54η επέτειο από την εισβολή των Αμερικανών στο νησί.
Το σύνταγμα επιβεβαίωσε τη θέση του εκλεγμένου κυβερνήτη, δημιούργησε έναν νομοθετικό κλάδο, στον οποίο ήταν εγγυημένη η εκπροσώπηση της μειονότητας και δημιούργησε ένα νέο δικαστικό σύστημα βασισμένο στις πολιτικές ελευθερίες. Η δυσαρέσκεια συνεχίστηκε παρά την ευρεία λαϊκή υποστήριξη για την αυτονομία της πολιτειακής κυβέρνησης και την προοπτική βιομηχανικού εκσυγχρονισμού της πουερτορικανικής κοινωνίας.
Η κοινωνία του Πουέρτο Ρίκο υπέστη σαρωτικές αλλαγές κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του ’60 και του ’70. Η γεωργία έχασε τη παλιά της αξία, ενώ σημειώθηκε ταχεία ανάπτυξη στη μεταποίηση και στον αριθμό και το μέγεθος των αστικών και προαστιακών οικισμών.
Η συζήτηση για το πολιτικό καθεστώς
Το διφορούμενο καθεστώς του νησιού σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις όλα αυτά τα χρόνια μεταξύ εκείνων, που υποστηρίζουν το καθεστώς της ομοσπονδιακής ένωσης, εκείνων που υποστηρίζουν το ελεύθερο κράτος του Πουέρτο Ρίκο αλλά ενωμένο με τις ΗΠΑ και εκείνων που θέλουν το νησί να είναι ανεξάρτητο έθνος.
Μέχρι σήμερα ως πολίτες μιας αμερικανικής πολιτείας, οι Πορτορικανοί μπορούν να εκλέξουν έναν αντιπρόσωπο χωρίς όμως να έχουν δικαίωμα ψήφου στο Κογκρέσο, μπορούν επίσης να ψηφίσουν στις προεδρικές προκριματικές εκλογές, αλλά δεν μπορούν να ψηφίσουν για Πρόεδρο.
Το 2012 πραγματοποιήθηκε δημοψήφισμα* για το καθεστώς του νησιού και τα αποτελέσματα, περίπου, ήταν 61% για ένταξη ως Πολιτεία των ΗΠΑ, 33% ως Ελεύθερο Συνδεδεμένο Κράτος και 6% για ανεξαρτησία. Ένα νέο δημοψήφισμα που έγινε τον Νοέμβριο του 2020 με την εξής ερώτηση προς τους πολίτες της νησιωτικής χώρας: «Επιθυμείτε το Πουέρτο Ρίκο να γίνει άμεσα Πολιτεία των ΗΠΑ». Το ΝΑΙ υπερίσχυσε οριακά με περίπου 52%.
Πορτορικανοί-Παλαιστίνιοι= Μια καρδιά, μια ιστορία
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τις τελευταίες μέρες εκατοντάδες Πορτορικανοί έχουν ξεχυθεί στους δρόμους της χώρας, διαδηλώνοντας υπέρ των Παλαιστινίων. Χαρακτηριστικό είναι, ότι κατά τη διάρκεια μιας αγρυπνίας για τους Παλαιστινίους στο Καπιτώλιο του Πουέρτο Ρίκο, οι διαδηλωτές αντικατέστησαν τη σημαία των ΗΠΑ με μια παλαιστινιακή, δίνοντας ένα ισχυρό μήνυμα ενάντια της «αποικιοκρατίας». Επιπλέον, σημαίες του Πουέρτο Ρίκο εμφανίστηκαν και κατά τη διάρκεια πρόσφατων πορειών υπέρ των Παλαιστινίων στην Ουάσιγκτον και τη Νέα Υόρκη.
- «Είμαστε άνθρωποι μεγαλωμένοι υπό την αποικιοκρατία ακριβώς όπως και αυτοί» θα δηλώσει η μεγαλωμένη στη Νέα Υόρκη Πορτορικανή ζωγράφος και φωτογράφος Ντάνιελ Ντε Τζίζους (Danielle DeJesus) και θα συνεχίσει: «Πολλοί από τους επαναστάτες μας έχουν δολοφονηθεί, πολεμώντας για την απελευθέρωση του Πουέρτο Ρίκο από τις ΗΠΑ».
- «Οι Παλαιστίνιοι προσπαθούν, επίσης όπως οι Πορτορικανοί, να συνεχίσουν να αγωνίζονται για να αναγνωριστούν ως έθνος και να προστατεύσουν τη γη τους» θα πει η Γιανίρα Άριας, εθελόντρια με έδρα το Σαν Χουάν στην κοινοτική ομάδα Jornada: Se Acabaron Las Promesas.
Ωστόσο, δεν είναι η πρώτη φορά που μεγάλο μέρος Πορτορικανών υποστηρίζουν τους Παλαιστίνιους:
Κατά τη διάρκεια των παλαιστινιακών εξεγέρσεων στις αρχές της δεκαετίας του 2000, καλλιτέχνες δημιούργησαν φιλοπαλαιστινιακές τοιχογραφίες από κιμωλία έξω από το φημισμένο Nuyorican Poets Cafe της Νέας Υόρκης. Επιπλέον, το 2001 ο Συνασπισμός για το Δικαίωμα της Παλαιστίνης στην Επιστροφή (The Palestine Right to Return Coalition) παρέλασε κατά τη διάρκεια της Εθνικής Ημέρας του Πουέρτο Ρίκο στο Μανχάταν.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί, ότι νωρίτερα φέτος οι φοιτητές για τη Δικαιοσύνη στην Παλαιστίνη του Κολεγίου του Μπρούκλιν και η Πουέρτο Ρίκο Συμμαχία συμμετείχαν σε δημόσια συζήτηση σχετικά με τους αλληλένδετους αγώνες τόσο της Παλαιστίνης όσο του Πουέρτο Ρίκο.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και εκείνοι οι Πορτορικανοί, που υποστηρίζουν πλήρως το Ισραήλ, όπως για παράδειγμα ο Ρίτσι Τόρες (μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ), ο οποίος έχει καταγωγή από το Πουέρτο Ρίκο, είναι ένθερμος υποστηρικτής του Ισραήλ και αυτοαποκαλείται Σιωνιστής. «Το Ισραήλ έχει κάθε δικαίωμα να κάνει στη Χαμάς ό,τι έκαναν οι ΗΠΑ στην ISIS και την Αλ Κάιντα», θα τονίσει στην Politico τον περασμένο μήνα.
——–
Το μετέωρο Πουέρτο Ρίκο από το 1952 έως σήμερα
Το 1952, αφού το Πουέρτο Ρίκο έγινε Πολιτεία των ΗΠΑ, ο Λευκός Οίκος ενημέρωσε τα Ηνωμένα Έθνη, ότι το νησί ήταν μια αυτοδιοικούμενη περιοχή. Ωστόσο, οι ενστάσεις για το πολιτικό καθεστώς του νησιού συνεχίστηκε. Μια επιτροπή που διορίστηκε από το Κογκρέσο κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι οι τρεις επιλογές Πολιτεία ή Συνδεδεμένου Κράτους ή Ανεξαρτησία θα έπρεπε να κριθούν σε δημοψήφισμα, το οποίο και τελικά διεξήχθη τον Ιούλιο του 1967. Το αποτέλεσμα έδειξε, ότι το 60,4% του εκλογικού σώματος υποστήριξε το καθεστώς της Πολιτείας, το 38,9% του κράτους και το 0,6% της ανεξαρτησίας. Τόσο οι ηγέτες του Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος (PPD) όσο και τα μέλη της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ συμφώνησαν, ότι η σχέση τους έπρεπε να βελτιωθεί και να διευρυνθεί ο βαθμός αυτοδιοίκησης. Ωστόσο, δεν έγινε καμία άλλη ενέργεια, εν μέρει επειδή η πολιτική εξουσία στο νησί άρχισε να εναλλάσσεται μεταξύ κομμάτων υπέρ της πολιτειακής σύνδεσης και υπέρ του συνδεδεμένου κράτους.
Μετά τη νίκη του στις εκλογές του 1992, το φιλοκρατικό Νέο Προοδευτικό Κόμμα (PNP) επιδίωξε ένα δεύτερο δημοψήφισμα, το οποίο τελικά πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 1993. Η επιλογή υπέρ της Πολιτείας των ΗΠΑ Πουέρτο Ρίκο επικράτησε με 48,6%, ακολουθούμενη από ένα 46,3% για το συνδεδεμένο κράτος και μόλις το 4% των ψηφοφόρων τάχθηκε υπέρ της ανεξαρτησίας.
Τον Ιούλιο του 1999, ο κυβερνήτης Πέντρο Ροσέλο προέτρεψε την επιτροπή αποαποικιοποίησης του ΟΗΕ να παρέμβει, βάζοντας το Πουέρτο Ρίκο ξανά στον κατάλογο των μη αυτοδιοικούμενων εδαφών. Μέχρι εκείνη την εποχή, μόνο ομάδες υπέρ της ανεξαρτησίας ασκούσαν ενεργά πιέσεις στον ΟΗΕ, καταγγέλλοντας το «αποικιακό» καθεστώς του Πουέρτο Ρίκο.
Τα τελευταία χρόνια, πολλοί ακτιβιστές υπέρ του κράτους συμμετείχαν στην προσπάθεια, λόγω της απογοήτευσης με την προφανή απροθυμία της Ουάσιγκτον είτε να ασπαστεί την πολιτεία, είτε να επεκτείνει τις αυτόνομες εξουσίες του Πουέρτο Ρίκο. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της Ουάσιγκτον, με τη σειρά τους, έχουν επισημάνει την αδυναμία των Πορτορικανών να καταλήξουν σε συναίνεση για το πολιτικό καθεστώς. Αρκετά μέλη του Κογκρέσου εκφράζουν αμφιβολίες για την ικανότητα των Ηνωμένων Πολιτειών να απορροφήσουν ένα ισπανόφωνο κράτος, ενώ άλλα αντιτίθενται στη ήδη μεγαλή ροή κεφαλαίων στο νησί από τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό.
Οι Πορτορικανοί που ακόμα πιέζουν και ονειρεύονται την ανεξαρτησία του είναι μετρημένοι στα δάχτυλα. Η συντριπτική πλειοψηφία των Πορτορικανών επιθυμεί σαφώς κάποια μορφή μόνιμης σχέσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες, παρόλο που ως λαός δεν είναι διατεθειμένος να απωλέσει είτε τη γλώσσα του, είτε την ισπανοαμερικανική κουλτούρα του.
Στα τέλη Ιουνίου του 2016, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα υπέγραψε νόμο περί εποπτείας, διαχείρισης και οικονομικής σταθερότητας του Πουέρτο Ρίκο, ο οποίος εξουσιοδότησε την τοπική κυβέρνηση να αναδιαρθρώσει ένας χρέος ύψους άνω των 70 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Πλέον και όσο περνούν τα χρόνια, πολλοί Πορτορικανοί δηλώνουν, ότι αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας και θέλουν να καθορίσουν το καθεστώς τους, είτε πρόκειται για ανεξαρτησία είτε για να γίνουν πολιτεία των ΗΠΑ. Οι 3.000 και πλέον νεκροί, οι καταστροφές στις υποδομές από τον τυφώνα Μαρία το 2017 ακόμα υπενθυμίζουν στους πολίτες του Πουέρτο Ρίκο το πόσο ξεχασμένοι και εγκαταλελειμμένοι είναι από την κεντρική διοίκηση της Ουάσιγκτον.
Διαβάστε επίσης:
