Δεν έχει σημασία αν είσαι γυναίκα ή άντρας, θέλω απλά να φανταστείς πώς θα ήταν μια κοινότητα απαρτιζόμενη μόνο από γυναίκες. Ξέρω τι σκέφτεσαι, μπορεί να το μην το παραδέχεσαι, αλλά κάποια καθιερωμένα στερεότυπα έχουν εντυπωθεί μέσα σου.
Λίγο dramaτάκι θα έκανε φευγαλέα το πέρασμά του από τη σκέψη σου, άντε και λίγο κλαματάκι και λίγο ξεμαλλιασματάκι. Όλα σε -άκι γιατί είμαστε και γυναίκες εε;
Έτσι όπως το φαντάζομαι εγώ -με ένα συνονθύλευμα σουρεαλισμού και στερεοτύπων,θα ήταν μια αρένα γεμάτη ταύρους (εάν θεωρήσουμε ότι είναι θηλυκοί) με φορέματα και ξανθιές περούκες, έτοιμες να καρυδώσουν η μία την άλλη. Για καμ του δώθε, αν τολμάς! Ή μήπως φαντάζεσαι έναν κύκλο αγάπης, κεριά, βιολογικά αιθέρια έλαια κάνναβης, μαροκινά χαλιά κρεμασμένα στους τοίχους, με εναλλακτικές γυναίκες που μοιράζονται δακρύβρεχτες ιστορίες, εύθραυστες να αγκαλιάζονται και να κλαίνε για τις αδικίες της ζωής; Ίσως να κλαίνε και για έναν μαλάκα που τις πλήγωσε και να βρίζουν όλες μαζί το αντρικό φύλο; Χμμμ… Μεγάλη ζημιά μας έχουν κάνει οι ταινίες, δε νομίζεις;
Τουλάχιστον, αυτό ήταν το αυθαίρετο συμπέρασμα αμπαλαρισμένο με μορφή ερώτησης, που δέχτηκα πριν πάω και αφού επέστρεψα, από ένα πρόγραμμα που συμμετείχαν αποκλειστικά γυναίκες, προερχόμενες από διάφορες χώρες της Ευρώπης.
Τι είχα εγώ στο μυαλό μου πριν πάω; Τίποτα, τουλάχιστον τίποτα το εξωφρενικό ή αλλόκοτο. Χαιρόμουν πολύ, που θα συμμετείχα σε ένα πρόγραμμα αποκλειστικά για γυναίκες. Ως γυναίκα με εργασιακό παρελθόν στον τομέα της τεχνολογίας, είχα βαρεθεί να περιτριγυρίζομαι από άντρες. Από άντρες με κοστούμια και ασπρογιακάδες, μέχρι και άντρες με στάμπες από τον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών». Τσουβαλιάζω; Μπορεί. Αλλά η πραγματικότητα είναι αυτή: η πλειοψηφία των εργαζομένων στον τομέα της τεχνολογίας είναι άντρες. Τις γυναίκες τις ψάχνεις με το κιάλι. Και τι γίνεται αν είσαι η μόνη (ή έστω από τις λίγες στο τμήμα σου) γυναίκα στην εταιρεία σου και σε σέρνουν σε εταιρικά ιβέντς για να κάνεις τη ΓΛΑΣΤΡΑ, θέλοντας να προμοτάρουν την ύπαρξη γυναικών στην εταιρεία χάριν του diversity; Όχι δεν κρίνω εξ ιδίων τα αλλότρια, όχι…
Το Πρόγραμμα: The Break Fellowship
Τι πρόγραμμα ήταν όμως αυτό; Ήταν το The Break Fellowship, μια εκπαιδευτική υποτροφία, διάρκειας 12 εβδομάδων, για γυναίκες επιχειρηματίες και ελεύθερες επαγγελματίες που επιθυμούν ξεκινήσουν ή να αναπτύξουν την επιχείρησή τους. Χρηματοδοτήθηκε από το Next Generation EU και οργανώθηκε από το Impact Hub και άλλους φορείς στην Ισπανία.
Ποιοι ήταν οι στόχοι; Αφενός, να συγκεντρωθούν περίπου 1.000 γυναίκες από όλη την Ευρώπη για να ενδυναμωθούν και να αναπτύξουν τις υπάρχουσες επιχειρήσεις ή τις καινοτόμες επιχειρηματικές τους ιδέες, και αφετέρου να αποκομίσουν οφέλη επαρχιακές περιοχές στην Ισπανία, μέσω της διεθνοποίησης των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων και της λύσης κομβικών προβλημάτων που έχουν να αντιμετωπίσουν ως απάντηση στα ανταγωνιστικά αστικά κέντρα. Αυτό επετεύχθη με τον διαμοιρασμό των γυναικών σε ομάδες μεταξύ 12-20+ ατόμων σε διάφορες επαρχιακές περιοχές της Ισπανίας για 28 μέρες. Στην ομάδα του προγράμματος που συμμετείχα, 370 γυναίκες χωρίστηκαν σε 27 ομάδες που διασκορπίστηκαν σε μέρη όπως πχ. Σεβίλλη, Κανάρια, Μπούργκος, αλλά και χωριά με μόλις 100 κατοίκους.
Οι στόχοι του προγράμματος όχι μόνο επιτεύχθηκαν αλλά ξεπέρασαν κάθε προσδοκία και σήμερα είμαστε στη θέση να μιλάμε για ένα άκρως πετυχημένο πρόγραμμα που φιλοδοξεί να δημιουργήσει ένα αυτόνομο παγκόσμιο κίνημα, μια κοινότητα γυναικών επιχειρηματιών που θα υποστηρίζει η μια την άλλη. Ένα παγκόσμιο Sisterhood, σαν να λέμε.
Το Παγκόσμιο Sisterhood….
Το ακούμε πολύ συχνά τα τελευταία χρόνια αλλά έχουμε καταλάβει τι σημαίνει; Sisterhood ή αλλιώς Αδελφότητα (η ελληνική μετάφραση δεν διαχωρίζει το φύλο), ή μια κοινότητα μεταξύ «αδελφών» που μοιράζονται κοινές αξίες, εμπειρίες ή σκοπούς.
Ο όρος Sisterhood απέκτησε δημοτικότητα στο δεύτερο φεμινιστικό κίνημα, τις δεκαετίες του 1960 και 1970, ενώ συναντάται την ίδια περίοδο στην λογοτεχνία, άρθρα, ακτιβιστικά κείμενα και μανιφέστα. Κομβικό σημείο στην χρήση του, ήταν η έκδοση του βιβλίου «Sisterhood Is Powerful» από την Ρόμπιν Μόργκαν. «Ένα Ανθολόγιο με κείμενα από το φεμινιστικό κίνημα για την απελευθέρωση των γυναικών» που περιέχει δοκίμια, άρθρα και γνώμες από περίφημες φεμινίστριες της εποχής.
Για να δημιουργήσεις μια Αδελφότητα θα πρέπει να δημιουργήσεις δεσμούς και κοινές επιδιώξεις. Δεσμούς αόρατους αλλά ισχυρούς, που σε παρακινούν να δημιουργήσεις για έναν κοινό σκοπό που ξεπερνά την ατομικότητα και εξυπηρετεί την αδελφότητα.
Ο όρος χρησιμοποιήθηκε αρκετά από τους διοργανωτές του προγράμματος. Μάλλον, θα έλεγα ότι μας τον «φόρεσαν» λόγω των αρχικών επιδιώξεων που οι ίδιοι είχαν. Ακούγεται κουλ και ενδεχομένως με τη χρήση του να έλκεις και περισσότερους χρηματοδότες ή επενδυτές. Ένα παγκόσμιο Sisterhood. Ήδη το οραματίζομαι γραμμένο με κεφαλαία γράμματα πάνω στην ευρωπαϊκή φόρμα χρηματοδότησης και, ως απόρροια αυτού, τους Ευρωπαίους ασπρογιακάδες να μας πετάνε νέα, φρεσκοτυπωμένα ευρουλάκια. Αν βάλουμε και τους όρους diversity, inclusion και sustainability, εκεί ξεφεύγουμε -τα μύρια, γίνονται εκατομμύρια.
Μεταξύ αγνώστων…
Για έμενα δεν είχε καμία σημασία πριν το πρόγραμμα η λέξη Sisterhood, αλλά και στην αρχή, όταν βρέθηκα μέσα σε μια μέρα μαζί με άλλες 15 άγνωστες για εμένα γυναίκες, ούτε και τότε σήμαινε κάτι. Ήταν μια κούφια λέξη. Οι γυναίκες αυτές μου ήταν παντελώς άγνωστες, θυμάμαι να τις περιεργάζομαι εξεταστικά, μπορεί και με μια δόση καχυποψίας, κυρίως λόγω της διαφορετικής κουλτούρας που έφεραν από τις χώρες τους. Ήθελα όμως να τις γνωρίσω και να ανακαλύψω τις προσωπικότητες τους αλλά και τις επιχειρηματικές τους ιδέες. Ίσως να εμπνεόμουν και να εμπλούτιζα το δικό μου επιχειρηματικό μοντέλο.
Μετά από λίγο καιρό όλες ανακαλύψαμε και κάτι άλλο πολύ πιο σημαντικό από αυτά που νομίζαμε ότι μας συνέδεαν, το πάθος. Το κοινό πάθος για τη δημιουργία της δικής μας επιχείρησης, το όραμα μιας νέας, καλύτερης ζωής. Και αυτό μας οδήγησε στην συμπλήρωση της αίτησης, στις συνεντεύξεις, στα δεκάδες webinars και meetings και τελικά στην Ισπανία. Πολλές άφησαν τα παιδιά, τους συζύγους, τους εραστές, τις δουλειές και τις καθημερινές τους υποχρεώσεις για να κυνηγήσουν το άγνωστο, με την ελπίδα ότι θα πάνε την επιχείρηση τους ένα βήμα παρακάτω. Δεν είναι εύκολο να λείπεις ένα μήνα, να δουλεύεις από απόσταση, να πρέπει να συμμετέχεις στις δραστηριότητες του προγράμματος και παράλληλα να συντονίζεις τη ζωή σου πίσω στην χώρα σου.
Το να μπορέσω να βρω τις λέξεις για να περιγράψω το βίωμα εκείνων των ημερών και τα συναισθήματα που μας δημιουργήθηκαν, μου φαίνεται αδύνατο. Πήγαμε εκεί και γυρίσαμε διαφορετικές. Το έλεγαν «new me» από τη διοργάνωση, ίσως λόγω της εμπειρίας και της ανατροφοδότησης που είχαν πάρει από άλλες γυναίκες, κάποιους μήνες νωρίτερα. Γελούσαμε περιπαικτικά όταν μας το έλεγαν θεωρώντας ότι όλα αυτά ακούγονται πολύ «χίπστερ» αλλά τελικά είχαν δίκιο και κάτι καινούριο σάλεψε μέσα μας.
Κάθερες, το κρυμμένο διαμάντι…
Πήγαμε στο Κάθερες μια μικρή πόλη της αυτόνομης περιοχής της Εξτρεμαδούρα στα κεντροδυτικά της Ισπανίας, πολύ κοντά στην Πορτογαλία. Καμιά μας δεν ήξερε πού πέφτει το Κάθερες στον χάρτη, όταν μας ανακοινώθηκε ο προορισμός μας. Ήταν η πρώτη φορά που ακούγαμε για τη συγκεκριμένη πόλη. Από την Ισπανία ήξερα μόνο τις γνωστές τουριστικές πόλεις όπως Μαδρίτη, Βαρκελώνη, Σεβίλλη, Γρανάδα, Μάλαγα, Βαλένθια. Έχει καλώς, σκέφτηκα. Έχω περισσότερες πιθανότητες να επισκεφθώ αυτές τις πόλεις κάποια άλλη στιγμή της ζωής μου, ενώ η άγνωστη για εμένα πόλη Κάθερες είναι ένα μέρος που δεν θα επισκεπτόμουν ποτέ, δεδομένου ότι δεν ήξερα την ύπαρξή του.
Όταν μιλήσαμε με αρκετούς από τους κατοίκους, παρομοίαζαν το Κάθερες με κρυμμένο διαμάντι. Το Κάθερες δεν είναι ούτε η πρωτεύουσα της Εξτρεμαδούρα, αλλά ούτε και η πόλη με τον μεγαλύτερο πληθυσμό. Σχεδόν κανείς δεν μιλάει αγγλικά από τους κατοίκους και κανείς δεν προτίθεται να μάθει. Το μεγαλύτερο μέρος του τουρισμού της πόλης, προέρχεται από το εσωτερικό της χώρας ή από περιοχές της Λατινικής Αμερικής. Κι όμως αποτελεί ένα στολίδι, ένα κρυμμένο διαμάντι. Θυμάμαι όταν παρουσιάσαμε σαν ομάδα τις προτάσεις μας για την αύξηση του τουρισμού στην πόλη, σε διάφορους πολιτικούς παράγοντες της περιοχής, η απάντηση ήταν ότι θέλουν να παραμείνουν ένα κρυφό διαμάντι, και ότι αυτή είναι η γοητεία της πόλης. Είναι για λίγους. Δεν επιθυμούν να αλλοιωθεί η πολιτιστική ταυτότητα της πόλης από τον υπέρμετρο τουρισμό, όπως πχ η Βαρκελώνη και η Σεβίλλη. Ίσως θα μπορούσαμε να πάρουμε μερικά παραδείγματα σαν χώρα από αυτήν την ασυμβίβαστη πόλη.
Το Κάθερες ήταν το ιδανικό μέρος για να χτιστεί και να οικοδομηθεί μια αδελφότητα. Μια μικρή μεσαιωνική πόλη, με κάστρα και λιθόστρωτους δρόμους. Φεστιβάλ, φαγητά, μουσικές και καθημερινές εκδηλώσεις μας έδωσαν χώρο ώστε να εξερευνήσουμε την πόλη, να σεργιανίσουμε τα στενά δρομάκια, να πιούμε κρύες μπύρες και βίνο τίντο, να χλαπακιάσουμε χαμόν και παραδοσιακά τυριά, αλλά πρωτίστως να γνωριστούμε καλύτερα. Ίσως σε μια πολυπληθή και μεγαλύτερη πόλη να μην μας δινόταν η ιδανική ατμόσφαιρα για να γνωριστούμε σε βάθος. Να διασκεδάσουμε, να γελάσουμε, να κλάψουμε και να δουλέψουμε για να προσφέρουμε λύσεις σε αυτό το όμορφο μέρος που μας φιλοξενούσε αλλά και σε εμάς τις ίδιες.
Στην αποχαιρετιστήρια ομιλία μας, υποσχεθήκαμε στους πολιτικούς παράγοντες της περιοχής και τους φίλους που κάναμε εκεί, ότι όταν γυρίσουμε η καθεμία στη χώρα της, θα μιλήσουμε στους φίλους και τις οικογένειες μας, για αυτό το κρυμμένο διαμάντι αλλά και τη μοναδική εμπειρία που ζήσαμε εκεί.
Είναι βέβαια σημαντικό να αναφερθεί στα μειονεκτήματα, ότι οι κάτοικοι είναι εκνευριστικά χαρούμενοι, γελαστοί και ευτυχισμένοι. Τα πουλιά κελαηδούν ολημερίς (έχει άπειρα και σπάνια πουλιά η περιφέρεια της Εξτρεμαδούρα) και είναι και αυτά εξαιρετικά χαρούμενα και ενεργητικά. Και αν θέλεις να βρεις μια γωνιά να κλάψεις, εκνευρίζεσαι ακόμα περισσότερο αφού κάθε μέρα παίζουν μουσικές και χορεύουν στους δρόμους. Ο καιρός είναι καταπληκτικός και ευτυχώς κάποιες μέρες έβρεξε για να θυμίσει στα κορίτσια τις καταθλιπτικές χώρες τους. Με κάθε μπύρα που παίρνεις, έρχεται ο εκνευριστικός σερβιτόρος για να σου φέρει ένα νέο τάπας. Δεν θέλω κι άλλο φαγητό βρε αδερφάκι μου, δεν κουμπώνει το παντελόνι!
Αχ Κάθερες δεν θα σε άλλαζα ούτε για τα Γκραν Κανάρια…
Οι νέες μου φίλες…
Στην ομάδα μου υπήρχαν γυναίκες με καταγωγή από την Ισπανία, Ρουμανία, Ιταλία, Γαλλία, Πολωνία, Ουγγαρία, Αίγυπτο και Φιλιππίνες. Κάποιες από αυτές διέμεναν στις χώρες καταγωγής τους, ενώ πολλές από αυτές είχαν μεταναστεύσει σε άλλες χώρες όπως τη Γερμανία και την Ολλανδία, για να βρουν καλύτερες επαγγελματικές ευκαιρίες. Όλες πολύ διαφορετικές και η διαφορά της κουλτούρας μεταξύ των χωρών ιδιαίτερα εμφανής. Διαφορετικές ηλικίες, επαγγέλματα, ενδιαφέροντα, συνήθειες και τρόπος ζωής.
Στους πρωταρχικούς στόχους του προγράμματος ήταν ότι σε κάθε περιοχή που εγκατασταθήκαμε, έπρεπε δώσουμε λύσεις σε τοπικές προκλήσεις που καλούνταν να λύσουν οι δήμοι ή οι περιφέρειες. Συγκεκριμένα, η περιφέρεια της Εξτρεμαδούρα αν και μια από τις μεγαλύτερες, έχει να αντιμετωπίσει το ζήτημα της εγκατάλειψης της περιοχής από τους νέους που προτιμούν να μεταναστεύσουν σε μεγάλα αστικά κέντρα, καθώς και της έλλειψης κινήτρων για το άνοιγμα νέων επιχειρήσεων. Σημαντικό να σημειωθεί ότι η ανεργία στους νέους αγγίζει το 30%.
Εμείς σαν νέες επιχειρηματίες από το εξωτερικό, μιλήσαμε με τοπικές επιχειρήσεις, κοινωνικούς συνεταιρισμούς, τον Δήμο και γυναίκες επιχειρηματίες, για να δούμε ποιες ακριβώς είναι οι προκλήσεις. Για αυτό, κατά την παραμονή μας όλον τον μήνα και ενώ παράλληλα δουλεύαμε στις δικές μας επιχειρηματικές ιδέες, ακολουθήσαμε ένα μοντέλο για την εξεύρεση λύσεων, ως απόρροια των δικών μας εμπειριών αλλά και από αντίστοιχες τακτικές που ακολουθούνται στις χώρες μας για την αντιμετώπιση παρόμοιων προβλημάτων. Άλλωστε, η αστικοποίηση και ο αστικός συμφορισμός είναι ένα παγκόσμιο ζήτημα που ταλανίζει και τις χώρες μας.
Θα έλεγα ότι ο καταιγισμός ιδεών και η ομαδική δουλειά και συνεργασία που δείξαμε, συγκίνησε αρκετά τους συντονιστές του προγράμματος που μας φιλοξενούσαν, ενώ παράλληλα κάποιες από εμάς δημιουργήσαμε επαφές και συνεργασίες με τοπικές οργανώσεις που ξεπερνούν τα όρια της εγγύτητας και φέρνουν τις χώρες μας πιο κοντά.
Όμως το πιο σημαντικό για εμάς, ήταν ότι δουλέψαμε μαζί, ξεπερνώντας τη διαφορετική κουλτούρα και τις προσλαμβάνουσες που είχαμε. Όλες είχαμε κάτι να πούμε και να συμπληρώσει η μία την ιδέα της άλλης. Σχεδόν καμία δεν ήθελε να επωφεληθεί μονομερώς. Όσο θέλαμε να πάρουμε, άλλο τόσο θέλαμε να δώσουμε.
Για εμένα ήταν σκέτη αποκάλυψη. Αυτό που μας συνέδεσε τελικά και το ανακαλύψαμε στην πορεία της συνεργασίας μας, δεν ήταν μόνο οι έξοδοι, οι μπύρες και τα χαμόν αλλά οι κοινές μας εμπειρίες, τα εμπόδια που συναντήσαμε για να βρεθούμε εκεί. Να χαράξουμε τον δικό μας δρόμο και να αφήσουμε το στίγμα μας πίσω στις κοινωνίες μας. Τη δημιουργία της δικής μας επιχείρησης που όχι μόνο θέλει να εκπληρώσει τις προσωπικές μας φιλοδοξίες αλλά και να βοηθήσει άλλους ανθρώπους, και κυρίως γυναίκες σαν εμάς που τολμούν ακολουθήσουν τον μοναχικό -γεμάτο εμπόδια- δρόμο της επιχειρηματικότητας.
Δεν είναι μόνο τα τυπικά, οι δυσκολίες της εθνικής νομοθεσίας, η γραφειοκρατία, η έλλειψη κεφαλαίου, η απουσία τεχνογνωσίας και η συνεχής αναζήτηση ευκαιριών και νέων πελατών. Πολύ περισσότερο από όλα αυτά, είναι η απουσία ή τουλάχιστον η αδυναμία του περιβάλλοντος μας, να μας πιστέψει, να μας ενθαρρύνει αλλά κυρίως να μας ακούσει και να μας καταλάβει. Είτε επειδή είμαστε απλά γυναίκες, άλλες επειδή είμαστε πολύ νέες για να ανοίξουμε τη δική μας επιχείρηση, άλλες επειδή είμαστε πολύ μεγάλες, άλλες επειδή έχουμε παιδιά και οικογένεια, άλλες επειδή φοράμε μαντήλα, άλλες επειδή είμαστε ΑΜΕΑ, άλλες επειδή αφήσαμε μια σίγουρη δουλειά, ή απλά έτσι, επειδή είναι πολύ δύσκολο να πιστέψει κανείς σε εμάς. Επειδή είναι πολύ δύσκολο να συνεχίσουμε να πιστεύουμε εμείς σε εμάς, όταν δεν μας πιστεύει κανένας.
Στις άπειρες συζητήσεις που κάναμε, για πρώτη φορά βρήκα άγνωστες για εμένα γυναίκες που με πίστεψαν πολύ περισσότερο, από όσο πίστεψα εγώ ποτέ τον εαυτό μου. Και αν δεν είναι αυτός ο ορισμός της Αδελφότητας, τότε ποιος είναι;
Οι αδελφές μου…
Θέλοντας να κλείσω αυτό το κείμενο, ήθελα να μεταφέρω τις στιγμές που έφεραν στην καρδιά μου τα συναισθήματα σύντομης ευτυχίας, χαράς, θλίψης, εκνευρισμού, αισιοδοξίας, αγάπης και κυρίως το αίσθημα του ανήκειν στην αδελφότητα. Αλλά τελικά δεν έχει καμία σημασία, αφενός γιατί δεν μπορώ να βρω τις κατάλληλες λέξεις και να δημιουργήσω τα συναισθήματα που προσωπικά βίωσα, και αφετέρου γιατί ήταν άπειρες αυτές οι στιγμές και φοβάμαι ότι θα αδικήσω κάποιες από αυτές τις γυναίκες, ενώ για εμένα ήταν όλες σχεδόν εξίσου σημαντικές.
Κάθε μια τους, μου έδωσε κάτι. Σε κάθε μία από αυτές, ελπίζω να έδωσα και εγώ κάτι. Δεν έχει σημασία τι είναι αυτό. Μέσα από αυτό όμως, έμαθα καλύτερα να παρακινώ και να παρακινούμαι, να εμπνέω και να εμπνέομαι, να στηρίζω, να μοιράζομαι, να υπομένω, να μαθαίνω, να ακούω.
Κυνήγησε τα όνειρά σου και ας φοβάσαι και ας έχεις αμφιβολίες. Αν νιώθεις ότι αδικείσαι, βρες τη δική σου αδελφότητα. Ίσως μέσω της συλλογικότητας, να βρεις ένα νέο νόημα, οπτική και ερμηνεία. Και ίσως στην παλέτα της ζωής σου, να προστεθούν νέα χρώματα.
