Μπορεί το αίνιγμα για τη χρονολόγηση της έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης να παραμένει ένα άλυτο, για την ώρα, μυστήριο, με μερικούς επιστήμονες να την τοποθετούν ανάμεσα στα 1630-1548 π.Χ. ή 1681-1542 π.Χ., άλλοι να υποστηρίζουν ότι έγινε μεταξύ στα 1660-1613 π.Χ. και άλλους μεταξύ στα 1600-1525 π.Χ., νέα δεδομένα έρχονται στο φως και μια παλαιότερη (αρκετά παλαιότερη!) έκρηξη ρίχνει και άλλο «λάδι στη φωτιά» στη μάχη των εκρήξεων!
Διότι, μπορεί το κλαδί ελιάς, που θάφτηκε ζωντανό (στο Ακρωτήρι) από την τέφρα μετά τη, γνωστή για όλους μας, έκρηξη του ηφαιστείου κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, να μας έφερε πιο κοντά στην «ορθή» χρονολόγηση της έκρηξης με ελάχιστες (λίγα χρόνια) παρεκκλίσεις, η διεθνής όμως αποστολή IODP «Hellenic Arc Volcanic Field» έρχεται τώρα δριμύτερη και μέσα από έρευνα που δημοσιεύτηκε στις 15 Ιανουαρίου του 2024 και με πρόσφατα ευρήματα φανερώνει, μια τεράστια υποβρύχια έκρηξη που έλαβε χώρα περίπου 520.000 χρόνια πριν από σήμερα, έξι φορές μεγαλύτερη από αυτή του 17ου-16ου αι. π.Χ.
Και για να καταλάβουμε καλύτερα (αν δεν έχετε κάνει ακόμα τις αφαιρέσεις): Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης (που αποδυνάμωσε ουσιαστικά τις ακτές της Κρήτης και εν συνεχεία τον Μινωικό Πολιτισμό και όχι δεν τον «εξολόθρευσε», απλά ήταν η αρχική αιτία, αλλά είναι άλλη συζήτηση αυτό…) έγινε 3.600 χρόνια πριν από σήμερα. Με τα νέα όμως ευρήματα της, «νέας» για εμάς, έκρηξης διαπιστώνεται η χρησιμότητα της εκρηκτικής ιστορίας του ηφαιστειακού συμπλέγματος της Σαντορίνης, ενώ παράλληλα υπογραμμίζεται η σημασία της βαθιάς υποθαλάσσιας γεώτρησης στην αποκάλυψη των μυστικών των νησιωτικών ηφαιστειακών τόξων, ειδικά σε πυκνοκατοικημένες περιοχές όπως είναι η Μεσόγειος! (Kutterolf, Druitt κ.α., 2024, 8).
Από το κλαδί ελιάς στην ανακάλυψη της… ελαφρόπετρας
Και εάν μέχρι και σήμερα λέγαμε, ότι η Σαντορίνη μας μάγευε από τη Μινωική Εποχή (από τότε που την έλεγαν Στρογγύλη), μετά τα νέα δεδομένα, δεν θα είναι υπερβολή να λέμε από εδώ και πέρα ότι: Η Σαντορίνη μας μαγεύει από την περίοδο του Πλειστόκαινου (Μέσου Πλειστόκαινου για να είμαστε σωστοί) έως και σήμερα (νέο σλόγκαν για εμάς του αρχαιοnerds): Μελετητές, επιστήμονες, ανασκαφές, υποβρύχιες αναλύσεις, εκατοντάδες επιστημονικά papers έχουν ασχοληθεί με αυτό το νησί, που συνεχίζει να μαγεύει τους πάντες και θα συνεχίζει από ό,τι φαίνεται.
Σε αυτή λοιπόν την έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Communications Earth & Environment, (το οποίο αποτελεί μέρος του Nature Portfolio) με τίτλο: «Giant offshore pumice deposit records a shallow submarine explosive eruption of ancestral Santorini» οι επιστήμονες (32 επιστήμονες με εξειδίκευση σε σειρά κλάδων γεωεπιστημών από 9 χώρες, 25 άτομα τεχνικού προσωπικού και 65 μέλη του πληρώματος) περιγράφουν ένα τεράστιο κοίτασμα ελαφρόπετρας, που ανακαλύφθηκε πρόσφατα στον πυθμένα γύρω από το νησί της Σαντορίνης (από τον Δεκέμβριο του 2022 έως τον Φεβρουάριο του 2023) και οι επιστήμονες ονόμασαν Archaeos Tuff. Η ανακάλυψη αυτού του κοιτάσματος φανερώνει, ότι το ηφαιστειακό σύμπλεγμα Χριστιάνα-Σαντορίνη-Κολόμβο ήταν πολύ πιο εκρηκτικό στο μακρινό παρελθόν από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως.
Το ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου αποτελείται από περισσότερα από 20 ηφαίστεια, τα οποία εκτείνονται σε μήκος 60 χιλιομέτρων κάτω από το νερό. Θεωρείται ιδιαίτερα επικίνδυνο, καθώς τα ηφαίστεια έχουν ιστορικό εκρήξεων, μερικές από τις οποίες ήταν εξαιρετικά εκρηκτικές (δείτε τη γνωστή μας έκρηξη κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού).
Σύμφωνα λοιπόν, με τον Δρ. Κούτερολφ (από το GEOMAR Helmholtz Center for Ocean Research) το κοίτασμα ελαφρόπετρας, που ανακαλύφθηκε πρόσφατα έχει όγκο πάνω από 90 κυβικά χιλιόμετρα και πάχος έως και 150 μέτρα. Αυτό το καθιστά έξι φορές μεγαλύτερο από τα αντίστοιχα κοιτάσματα της Μινωικής έκρηξης (και 30 φορές παχύτερο) και δέκα φορές μεγαλύτερο από την έκρηξη του Hunga Tonga-Hunga Ha’apai στο νησιωτικό σύμπλεγμα Τόνγκα στον Ειρηνικό το 2022.
Οι πυροκλαστικές ροές (που είναι ταχέως κινούμενα ρεύματα καυτής τέφρας, βράχου και αερίου) προήλθαν από ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο κατά τη διάρκεια αυτού του πρόσφατα χαρτογραφημένου γεγονότος της Σαντορίνης. Καθώς λοιπόν αυτές οι ροές αλληλεπιδρούσαν με το νερό, μεταμορφώθηκαν σε ταραχώδεις λασποροές και μετέφεραν τεράστιες ποσότητες ηφαιστειακού υλικού έως και 70 χιλιόμετρα στις γύρω περιοχές της θαλάσσιας λεκάνης. Στρώματα από αυτή την έκρηξη βρέθηκαν επίσης σε τρία γειτονικά νησιά.
Διάφορες μέθοδοι (μικροπαλαιοντολογία, μετρήσεις φυσικών ιδιοτήτων, χημικές αναλύσεις κ.α.) βοήθησαν στην αποκρυπτογράφηση των λεπτομερειών αυτής της τεράστιας έκρηξης. Τα μικροαπολιθώματα που βρέθηκαν πάνω και κάτω από τις εναποθέσεις της ελαφρόπετρας, επέτρεψαν τον προσδιορισμό της αρχικής ηλικίας και του βάθους νερού της έκρηξης, χρησιμοποιώντας τη γνωστή γεωλογική τους ηλικία και το προτιμώμενο εύρος βάθους.
Τα χιλιάδες δείγματα που συλλέχθηκαν παρείχαν πληροφορίες σχετικά με το ποια χημικά στοιχεία όπως το πυρίτιο, ο σίδηρος ή το μαγνήσιο περιείχε το στερεοποιημένο πλέον μάγμα. Αυτό συνέδεσε επακριβώς τις αποθέσεις με τις θέσεις τους στον πυθμένα της θάλασσας, βοηθώντας τελικά στον προσδιορισμό του μεγέθους της έκρηξης, χρησιμοποιώντας σεισμικές εικόνες της τοπογραφίας του πυθμένα της θάλασσας και μετρήσεις πάχους των αποθέσεων.
Ενώ αυτή η περιοχή έχει εκρηκτικό παρελθόν, οι ερευνητές συμφωνούν ότι μια άλλη έκρηξη αυτής της κλίμακας είναι πολύ απίθανη στο εγγύς μέλλον. Ωστόσο, όπως δηλώνει ο Δρ. Κούτερολφ, «Η κατανόηση του παρελθόντος είναι επίσης απαραίτητη για την πρόβλεψη του μέλλοντος».
Οι επιστήμονες μιλούν
«Η έκρηξη πριν από 520.000 χρόνια από την προγονική Σαντορίνη ήταν πολύ μεγαλύτερη από την έκρηξη που έγινε στη σημερινή Καλντέρα της Σαντορίνης, γύρω στο 1600 π.Χ.» εξήγησε στο σάιτ του University of California, Berkeley ο Μάνγκα, καθηγητής της επιστήμης της γης και των πλανητών και ένας εκ των κύριων ερευνητών στο έργο της συγκεκριμένης γεώτρησης.
«Εντοπίσαμε περίπου 10 φορές περισσότερες εκρήξεις από όσες γνωρίζαμε προηγουμένως, και αυτό είναι ένα από τα καλύτερα μελετημένα μέρη στη Γη!»
«Η κατανόηση των ηφαιστειακών εκρήξεων απαιτεί να γνωρίζουμε την ιστορία τους: Το πού, το πότε και το πώς εκρήγνυνται, το μέγεθος των εκρήξεων και τον αντίκτυπό τους.
Οι στόχοι της αποστολής ήταν να προσδιοριστεί η ιστορία των εκρήξεων από το ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου, τι ελέγχει, πού και πότε σχηματίζονται τα ηφαίστεια και πώς οι εκρήξεις διαμορφώνονται από τις αλλαγές της στάθμης της θάλασσας από τις εποχές των παγετώνων».
«Η μελέτη μας έδειξε, πώς η ηφαιστειακή ιστορία που διατηρείται στην ξηρά είναι πολύ ελλιπής. Πρέπει να επισκεφτούμε και να δοκιμάσουμε αυτές τις λεκάνες, για να ανακατασκευάσουμε την ιστορία των εκρήξεων».
Ενώ, ο Δρ. Κούτερολφ από το GEOMAR Helmholtz Center for Ocean Research εξηγεί ότι «έξι φορές μεγαλύτερο από τα κοιτάσματα των πυροκλαστικών ροών της Μινωικής έκρηξης».
Οι επιστήμονες που υπογράφουν την έρευνα:
Tim Druitt, Steffen Kutterolf, Thomas A. Ronge, Christian Hübscher, Paraskevi Nomikou, Jonas Preine, Ralf Gertisser, Jens Karstens, Jörg Keller, Olga Koukousioura, Michael Manga, Abigail Metcalfe, Molly McCanta, Iona McIntosh, Katharina Pank, Adam Woodhouse, Sarah Beethe, Carole Berthod, Shun Chiyonobu, Hehe Chen, Acacia Clark, Susan DeBari, Raymond Johnston, Ally Peccia, Yuzuru Yamamoto, Alexis Bernard, Tatiana Fernandez Perez, Christopher Jones, Kumar Batuk Joshi, Günther Kletetschka, Xiaohui Li, Antony Morris, Paraskevi Polymenakou, Masako Tominaga, Dimitrios Papanikolaou, Kuo-Lung Wang & Hao-Yang Lee.
Διαβάστε την έρευνα εδώ.
Extra bonus: Λίγα λόγια για την κεντρική φωτογραφία του άρθρου
Λίγα χιλιάδες χρόνια αργότερα (!) από τις δυο παραπάνω εκρήξεις και συγκεκριμένα το 1925, το «θηρίο» του μυστηριώδους αυτού νησιού του Αιγαίου ξυπνάει, παίρνει βαθιές ανάσες από τον πυθμένα του και νοσταλγώντας τις παλιές εποχές εκρήγνυται, χωρίς ωστόσο (ευτυχώς για εμάς, δυστυχώς για αυτό) ανθρώπινες απώλειες.
Αν και δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε, ότι οι συνεχείς αυτές εκρήξεις έστειλαν τις στάχτες δύο μίλια στον αέρα και τρομοκράτησαν τους ντόπιους, των οποίων τα σπίτια βρίσκονταν σκαρφαλωμένα ψηλά στους βράχους της καλντέρας, ή στο χείλος αυτού που είχε απομείνει μετά την τελευταία μεγάλη έκρηξη.
Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα το ηφαίστειο της Σαντορίνης εξερράγη πολλές φορές, το καταπληκτικό όμως που συνέβη κατά τη διάρκεια του ’20, δεν είχε ξανά γίνει, καθώς από το 1925 και για τα επόμενα τέσσερα χρόνια το «θηρίο» ανέπνεε συνεχώς.
Η παρακάτω φωτογραφία τραβήχτηκε στις 25 Ιανουαρίου 1928:
Τέλος, ας δούμε την έκρηξη του 1925 του ηφαιστείου της Σαντορίνης, όπως καταγράφηκε σε φιλμ από τον καθηγητή Ορυκτολογίας Γεώργιο Γεωργαλά (αρχείο Εργαστηρίου Ορυκτολογίας-Γεωλογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών), πατήστε μέσα στη παρακάτω φωτογραφία:
Το ηφαίστειο παραμένει ενεργό αλλά δεν έχει εκραγεί από το 1950.
