Η Ευρωπαϊκή Ένωση με τη διεύρυνση προς ανατολάς δεν επέκτεινε απλώς την ιδεολογία και το πεδίο επιρροής των «δυτικών δημοκρατιών» και των φιλελεύθερων αξιών, αλλά εσωτερίκευσε και η ίδια ανελεύθερες, μη φιλελεύθερες ή αντιφιλελεύθερες (illiberal) τάσεις από το περιβάλλον των μετασοβιετικών κρατών της ανατολικής Ευρώπης, όπου κυριαρχεί πιο έντονα ο κοινωνικός συντηρητισμός (social conservatism). Εξ ου και ο προοδευτικός δημοκρατικός φιλελευθερισμός αντιμετωπίζει προβλήματα σε περιοχές της εσωτερικής περιφέρειας, δηλαδή στις χώρες της μετασοβιετικής σφαίρας και της ανατολικής και βαλκανικής Ευρώπης που χαρακτηρίζονται ιστορικά από την κυριαρχία λαοκρατικών ιδεολογιών.
Ωστόσο, η μεταβολή στους ιδεολογικούς συσχετισμούς του διπόλου liberalism-illiberalism στην Ευρώπη δεν λαμβάνει χώρα πλέον μόνο σε διακρατικό επίπεδο, δηλαδή στο πλαίσιο μιας αλλαγής στην ισορροπία δυνάμεων και στην κεντρικότητα μεταξύ των χωρών της δυτικής και της ανατολικής Ευρώπης, αφού, σε αντίθεση με παλαιότερα, παρατηρούνται εξελίξεις και στο εσωτερικό των κρατών του πυρήνα της Ε.Ε., όπως είναι η άνοδος του γαλλικού και του γερμανικού εθνικισμού υπό τις Λεπέν και Βάιντελ αντίστοιχα (και στην περίπτωση του AfD κύρια πηγή της δυναμικής του είναι τα κρατίδια της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, αν και πιο πρόσφατα η επιρροή του επεκτάθηκε και στα ομόσπονδα κρατίδια της Έσσης και της Βαυαρίας στην κεντρική και νότια Γερμανία αντίστοιχα, εξέλιξη που ενισχύει την επιρροή του συνολικά σε ομοσπονδιακό επίπεδο).
Βέβαια, η ιδεολογική εγγύτητα της Λεπέν είναι μεγαλύτερη με τον Τραμπ παρά με τη Βάιντελ, παρ’ όλη τη γεωγραφική εγγύτητα των εδαφών ανατολικά και δυτικά του Ρήνου και τη γεωγραφική απόσταση των ευρωπαϊκών και αμερικανικών ακτών του Ατλαντικού. Άλλωστε, χρειάστηκαν δύο παγκόσμιοι πόλεμοι και δύο ήττες της Γερμανίας προκειμένου τα εδάφη ανατολικά του Ρήνου να ενσωματωθούν πολιτικά, στρατιωτικά, οικονομικά και πολιτιστικά στον Βόρειο Ατλαντικό, δηλαδή να γίνουν «Δύση».
Από τη σκοπιά μιας τέτοιας ενσωμάτωσης, αυτό που ζούμε στην Ευρώπη μετά από την επανένωση της Γερμανίας, την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την πολυδιάσπαση της πρώην Γιουγκοσλαβίας είναι η προσπάθεια τα εδάφη ανατολικά του ποταμού Έλβα και βόρεια και νότια του Δούναβη να γίνουν «Δύση», μέσω της επέκτασης του ΝΑΤΟ και της διεύρυνσης της Ε.Ε. Μόλις η ευρωατλαντική σφαίρα επιρροής έφτασε στον Δνείπερο και τον Εύξεινο, υπερβαίνοντας την πολιτική και οικονομική και αγγίζοντας τη στρατιωτική διάσταση, ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία και η εισβολή της Ρωσίας (για περισσότερα δες: Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης). Η πολιτιστική διάσταση, θρησκευτική στην προκειμένη περίπτωση, προηγήθηκε της εισβολής και οδήγησε στο Σχίσμα Κωνσταντινούπολης-Μόσχας, που επίσης μπορεί να ιδωθεί στο πλαίσιο της σύγκρουσης σφαιρών επιρροής.
Ας αφήσουμε όμως την εγγύς εξωτερική περιφέρεια, ανατολικά του Δνείπερου, και ας επιστρέψουμε στην ιδεολογική διαφορά μεταξύ του ευρωαμερικανικού διατλαντικού κέντρου και της πρόσφατα ενσωματωμένης εσωτερικής του περιφέρειας, ανατολικά του Έλβα.
Στη Δύση και στον ιδεολογικό πυρήνα της, δηλαδή στις χώρες των μεγάλων επαναστάσεων, σε ΗΠΑ και Γαλλία, αναπτύσσεται μια ιδιάζουσα μορφή ριζοσπαστικοποιημένου νεο-ρεπουμπλικανικού εθνικισμού που έρχεται σε σύγκρουση όχι απλώς με τον φιλελεύθερο κοσμοπολιτισμό, αλλά ολοένα εντονότερα και με τον φιλελεύθερο εθνικισμό (ας έχουμε κατά νου ότι ο ιταλικός φασισμός, σε αντίθεση με τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό, περιλάμβανε διάχυτα ρεπουμπλικανικά στοιχεία και σύμβολα). Ωστόσο το χάσμα και η ένταση που αναπτύσσεται μεταξύ ρεπουμπλικανισμού και φιλελευθερισμού στην Δύση (που απαιτεί ιδιαίτερη μελέτη προκειμένου να αναλυθεί) δεν έχει ως κεντρικό επίδικο ή ως κύριο χαρακτηριστικό τον κοινωνικό συντηρητισμό σε επίπεδο αξιών, τουλάχιστον όχι στον βαθμό που παρατηρείται στις ευρωπαϊκές περιοχές όπου υπάρχει επικάλυψη της μετασοβιετικής, σλαβικής και μη, ρωμαιοκαθολικής και ορθόδοξης σφαίρας (χαρακτηριστική είναι η αντίθεση κρατών όπως η Ολλανδία, η Πορτογαλία και η Δανία από τη μια μεριά, και η Ρουμανία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία από την άλλη, στο ζήτημα του γάμου ομοφυλόφιλων).
Στην εσωτερική περιφέρεια της Δύσης, δηλαδή στα κράτη κυρίως της ανατολικής και δευτερευόντως της κεντρικής Ευρώπης που χαρακτηρίστηκαν από λαοκρατικές ιδεολογίες στο πλαίσιο των πολιτιστικών τους παραδόσεων, ένας αντιφιλελεύθερος νεοσυντηρητικός εθνικισμός έρχεται σε σύγκρουση με τον φιλελεύθερο κοσμοπολιτισμό, με τον κοινωνικό συντηρητισμό στη συγκεκριμένη περιοχή να διαδραματίζει περισσότερο ενεργητικό και δυναμικό ρόλο (το 2022 η Σλοβενία έγινε μόλις η πρώτη μετασοβιετική χώρα που νομιμοποίησε τον γάμο ομοφυλόφιλων, με την ιστορικά προτεσταντική Εσθονία να ακολουθεί φέτος. Η Ελλάδα θα γίνει η τρίτη χώρα στην ανατολική Ευρώπη, μετά από τις δύο προηγούμενες, και η πρώτη που σχετίζεται άμεσα με την Ορθόδοξη Εκκλησία, ως επικρατούσα θρησκεία).
Η διαφορά μεταξύ του κέντρου και της εσωτερικής περιφέρειας της Δύσης είναι ότι στο κέντρο ο συντηρητισμός και ο εθνικισμός έχουν περισσότερο κοσμικό χαρακτήρα (και είναι πιο ανεκτικοί, αν όχι δεκτικοί στον γάμο μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών), ενώ στην εσωτερική περιφέρεια προσλαμβάνουν περισσότερο θρησκευτικό χαρακτήρα. Από το προηγούμενο μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι συντηρητικοί και οι εθνικιστές της εσωτερικής περιφέρειας του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. που θα είναι υπέρ του γάμου ομοφυλοφίλων θα είναι στην πλειοψηφία τους κοσμικοί συντηρητικοί και εθνικιστές.
Επιπλέον, η σχέση κέντρου-περιφέρειας, σε συνάφεια με τον κοινωνικό συντηρητισμό, ερμηνεύει τη στάση πολιτειών στο εσωτερικό των ΗΠΑ ως προς το συγκεκριμένο ζήτημα. Οι αμερικανικές πολιτείες που θα είναι ενάντια στη νομιμοποίηση του γάμου μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών είτε θα είναι περιφερειακές πολιτείες (από πλευράς δυναμικού, ισχύος και επιρροής) είτε ο κοινωνικός συντηρητισμός τους θα διαπλέκεται εντονότερα με το θρησκευτικό στοιχείο, σε περίπτωση που είναι ισχυρές κεντρικές πολιτείες.
Η κεντρικότητα του κοινωνικού συντηρητισμού στο επίπεδο των αξιών φαίνεται περισσότερο καθαρά αν κινηθούμε εκτός Δύσης: η Ταϊβάν ήταν η πρώτη σε ολόκληρη την Ασία των 4,7 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που αναγνώρισε τον γάμο ομοφυλόφιλων. Οι «δυτικές δημοκρατίες» της ανατολικής Ασίας, δηλαδή η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία, δεν έχουν θεσμοθετήσει κάτι ανάλογο. Μάλιστα το Τόκιο είναι το μόνο από την Ομάδα των Επτά (G7) που δεν αναγνωρίζει νομικά τα ομόφυλα ζευγάρια υπό καμία μορφή. Η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία είναι ενσωματωμένες στρατιωτικά και οικονομικά (με τα χίλια ζόρια και πολιτικά) στην «Δύση», όχι όμως πολιτιστικά, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη διάσταση των ηθών και των αξιών – με τη Σεούλ πάντως να κινείται περισσότερο «δυτικά» και λόγω της θρησκευτικής σύστασης του πληθυσμού της χώρας. Η Ταϊβάν με την κίνησή της είτε δηλώνει ότι θέλει να είναι πολιτιστικά φιλελεύθερη, δηλαδή ότι επιδιώκει να ενσωματωθεί πολιτιστικά στην «Δύση», ή απλώς δίνει διαπιστευτήρια «δυτικότητας», όπως συνήθως κάνουν μικρά ή περιφερειακά κράτη για γεωπολιτικούς λόγους.
Αν συγκριθούν οι τοποθετήσεις ενός δυτικού και ενός εξωδυτικού συντηρητισμού, η σχέση κοσμικού-θρησκευτικού σχεδόν καταρρέει: εδώ μπορούμε να φτάσουμε στο σημείο ένας ήπιος, μετριοπαθής και κοσμικός συντηρητικός της Αφρικής και της Ασίας να είναι περισσότερο κοινωνικά συντηρητικός αξιακά από έναν θρησκευόμενο συντηρητικό στις ΗΠΑ, στη Γαλλία, στην Ολλανδία κλπ. (κέντρο) ή ακόμη και στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη (εσωτερική περιφέρεια).
Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τους συντηρητικούς του κέντρου και της εσωτερικής περιφέρειας της Δύσης από τους συντηρητικούς της εξωτερικής περιφέρειας, δηλαδή του υπόλοιπου πλανήτη, και πιο συγκεκριμένα από αυτούς της Αφρικής και της Ασίας;
Ο φιλελευθερισμός.
