Ο γενέθλιος μύθος του σκακιού είναι ενδεικτικός της πολιτικής (σχετιζόμενης δηλαδή με την εξουσία) σημασίας που θα αποκτούσε. Ένας σοφός επινοεί το παιχνίδι που τέρπει τον βασιλιά. Ο βασιλιάς τον προκαλεί να ζητήσει ό,τι θέλει για να ανταμειφθεί για την ανακάλυψή του. Τότε ο σοφός ζητά τόσους κόκκους σιτάρι όσους χωρούν στα 64 τετράγωνα της σκακιέρας, αρκεί η ακολουθία από τετράγωνο σε τετράγωνο να είναι γεωμετρική: 1 κόκκος στο πρώτο τετράγωνο, 2 στο δεύτερο, 4 στο τρίτο κ.λπ. Συντετριμμένος ο βασιλιάς συνειδητοποιεί ότι το άπειρο της απαίτησης μπορεί να συνυπάρχει με τον περιορισμένο χώρο της σκακιέρας: όλο το στάρι της επικράτειας δεν αρκεί για να καλύψει τις ανάγκες του σοφού. Το βασίλειο καταρρέει.
Με τον πόλεμο στην Ουκρανία η πολιτική σημασία του σκακιού, αλλά και η ταυτόχρονη επίδραση της πολιτικής στο σκάκι, έγιναν για πρώτη φορά τόσο εμφανείς μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η άμβλυνση του ενδιαφέροντος της παγκόσμιας κοινής γνώμης για την Ουκρανία, ειδικά μετά την επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα, μας έκαναν να ξεχάσουμε πως το θέμα εξακολουθεί να επηρεάζει την σκακιστική πραγματικότητα, στο βαθμό που οι κυρώσεις συνεχίζουν να υπάρχουν. Η επικαιρότητα των προηγούμενων εβδομάδων ωστόσο επανάφερε στο προσκήνιο τη χαίνουσα πληγή.
Μια από τις ειδήσεις που πέρασαν από τα διάφορα νιουζρούμ των μέσων ενημέρωσης την προηγούμενη εβδομάδα ήταν αυτή του εντάλματος σύλληψης που εξέδωσε ρωσικό δικαστήριο ενάντια στον πολύ Γκάρι Κασπάροβ. Αντιγράφω ενδεικτικά από την Εφημερίδα των Συντακτών (παρόμοια η είδηση έπαιξε σε πάμπολλα μέσα):
Δικαστήριο στην περιοχή Κόμι της Ρωσίας εξέδωσε χθες, 24 Απριλίου, ένταλμα σύλληψης για τον Γκάρι Κασπάροφ, πολιτικό της αντιπολίτευσης και συνιδρυτή του Φόρουμ της Ελεύθερης Ρωσίας, με την κατηγορία της δημιουργίας και της ηγεσίας μιας «τρομοκρατικής» ομάδας. Το δικαστήριο της πόλης Σικτιβκάρ εξέδωσε επίσης εντάλματα σύλληψης για αρκετούς άλλους Ρώσους πολιτικούς της αντιπολίτευσης και ακτιβιστές εξόριστους με την ίδια κατηγορία. Το βαρύτερο αδίκημα για τα οποία κατηγορούνται επιφέρει έως και 20 χρόνια φυλάκιση.Τον περασμένο μήνα, η Ρωσία πρόσθεσε τον Κασπάροφ στη λίστα με τους τρομοκράτες και τους εξτρεμιστές, μια ενέργεια που χρησιμοποιείται γενικά από το Κρεμλίνο για να πατάξει τους πολιτικούς αντιπάλους της. Η οργάνωση Ελεύθερη Ρωσία ιδρύθηκε από τον Κασπάροφ και τον πρώην εκτελεστικό διευθυντή του κινήματος Αλληλεγγύη Ιβάν Τιούτριν. Τον Φεβρουάριο του 2023, η Γενική Εισαγγελία της Ρωσικής Ομοσπονδίας αναγνώρισε την οργάνωση ως «ανεπιθύμητη». Ο Κασπάροφ, πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι και επικριτής του Κρεμλίνου, ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η κίνηση του ρωσικού δικαστηρίου δεν θα έπρεπε να σοκάρει, στο βαθμό που εντάσσεται σε μια λογική ακολουθία κινήσεων εντυπωσιασμού, με Ρωσία και Δύση να προχωρούν σε κυρώσεις αυτών που τάσσονται στην πρώτη γραμμή του ιδεολογικού πολέμου. Ο Κασπάροβ ασκεί διαχρονικά αντιπολίτευση στον Πούτιν και ήταν από τους πιο θερμούς υποστηρικτές του πακέτου βοήθειας προς την Ουκρανία, που ψήφισε τελικά, παρά τις έντονες αντιδράσεις πολλών Ρεπουμπλικανών, το αμερικανικό Κογκρέσο. Δύσκολα θα πίστευε κανείς επίσης πως ο Κασπάροβ κινδυνεύει πραγματικά να συλληφθεί από την Ιντερπόλ, παρόλο που ίδιος με τουίτ του ανακοίνωσε τους φόβους του και την επιθυμία του να αποταθεί εκεί, τονίζοντας την μη αναγνώριση του πουτινικού καθεστώτος (μια έξυπνη αντικίνηση είναι προφανώς το να χρησιμοποιείς την κίνηση του αντιπάλου προς όφελός σου).
Την ίδια στιγμή, η «δίωξη» εναντίον του Κασπάροβ ανακίνησε πιο έντονα τις αντιρρωσικές τάσεις στη σκακιστική δημοσιότητα. Ο Πίτερ Χάινε Νίλσεν, για παράδειγμα, «δεύτερος» του Κάρλσεν και υπέρμαχος της απορρωσοποίησης του σκακιού, θα σπεύσει να επισημαίνει ότι η δίωξη του αδιαμφισβήτητα καλύτερου παίκτη όλων των εποχών (απορώ αν ο Κάρλσεν θα συμφωνούσε μ’ αυτό) θα έπρεπε τουλάχιστον να κινητοποιήσει κάποια αντίδραση της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας.
Αναρωτιέται ωστόσο κανείς γιατί η παγκόσμια ομοσπονδία ενός αθλήματος να πρέπει να λαμβάνει θέσει για τις δραστηριότητες (πρώην) αθλητών που δεν σχετίζονται καθόλου με το άθλημα. Εμμέσως είναι μια παραδοχή ότι ο αντιρρωσισμός του Κασπάροβ είναι σημαντικός λόγω του εκτοπίσματός του ως σκακιστή. Αυτό όμως αφορά το σκάκι ή τον Κασπάροβ; Με παρόμοιο τρόπο, όταν ο Νίλσεν αναπαράγει λίστες που περιλαμβάνουν και στοχοποιούν ανθρώπους του σκακιού που υποστηρίζουν τον Πούτιν, το ίδιο δεν κάνει; Αλλά προφανώς εκεί γνωρίζει (και ορθώς) ότι η πολιτική δραστηριότητα του Κάρποβ, φερ’ ειπείν, δεν αφορά το σκάκι, ασχέτως αν η δίοδος του στην πολιτική σκηνή περνά από την ανάμνηση των σκακιστικών επιδόσεών του. Το αντίστοιχο θα ήταν να ζητάμε τοποθέτηση της ΕΠΟ κάθε φορά που ο Ζαγοράκης κάνει μια απρεπή δήλωση.
Θεωρώ ότι παρόμοιες αντιδράσεις θα πρέπει να διαβαστούν συμπτωματολογικά, ως επιφανειακές εκδηλώσεις της κυρίως διαμάχης που αφορά την ίδια την σκακιστική ομοσπονδία. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έφερε την ομοσπονδία στην παράδοξη θέση να έχει όχι απλώς Ρώσο, αλλά συστημικό κιόλας, πρόεδρο, την ίδια στιγμή που καλείται να εφαρμόσει τις κυρώσεις. Αυτό οδήγησε σε μια σειρά παραδόξων που εικονίζονται παραδειγματικά στην εικόνα του φετινού τουρνουά διεκδικητών που έγινε τον Απρίλη στο Τορόντο. Φιλοξενώντας ταυτόχρονα τόσο το όπεν τουρνουά όσο και αυτό των Γυναικών (σε μια κίνηση έκφρασης της επιθυμίας για εξίσωση των συνθηκών) η διοργάνωση έθεσε υψηλά τον πήχητης δημόσιας αναγνώρισης. Την ίδια στιγμή, το αγωνιστικό ενδιαφέρον ήταν υψηλό σε μια μετά Κάρλσεν εποχή (για το παγκόσμιο πρωτάθλημα τουλάχιστον): ποιος θα μπορούσε να αναδειχθεί ως ηγετική φιγούρα του αθλήματος και, επίσης κύριο, από ποια πλευρά του πλανήτη; Το μοίρασμα Δύσης και Ανατολής στο κύριο τουρνουά (2 Αμερικανοί, 1 Γάλλος, 3 Ινδοί, 1 Ρώσος, 1 Αζέρος) είναι ενδεικτικό του γενικότερου διχασμού, όπως και η τομή νέων και παλιών γενεών. Η επικράτηση του Ινδού και 17χρονου Γκούκες αν και δείχνει τον δρόμο προς τη νιότη και την Ανατολή αφήνει και μια επίγευση ανωριμότητας. Ο Γκούκες δεν αποτελεί, ακόμα τουλάχιστον, ηγεμονική προσωπικότητα. Με τον Ντινγκ επίσης άχρωμο και άοσμο μαντεύουμε ότι το κενό που αφήνει ο Κάρλσεν, όσο και να το μισεί η φύση, μένει ακάλυπτο.
Με όλα αυτά ως επίδικα θα περίμενε κανείς η διοργάνωση να κινητοποιήσει ευρέως την ΦΙΝΤΕ στην προώθησή του. Πώς όμως να γίνει αυτό εφικτό όταν ο ίδιος ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας δεν κατάφερε να παραστεί στο Τορόντο; Ο λόγος φυσικά είναι οι κυρώσεις έναντι της Ρωσίας. Ο Ντβορκόβιτς δεν κατάφερε να πάρει βίζα, καθώς ως μέλος του ΝΑΤΟ ο Καναδάς δεν επιτρέπει σε μια σειρά προσώπων που σχετίζονται με τη ρωσική κυβέρνηση την είσοδο. Την ίδια στιγμή η διοργάνωση δεν ενέπλεξε επίσημους από τον Καναδά, σε μια μάλλον αμήχανη προσπάθεια απεμπλοκής κάθε πολιτικής από το άθλημα. Το αποτέλεσμα, όσον αφορά την διαδικτυακή κάλυψη και παρακολούθηση τουλάχιστον, ήταν μάλλον μέτριο, με το ιβέντ να στέκεται σε χαμηλότερα νούμερα σε σχέση με τα προηγούμενα ίδιας φύσης.
Ως διορατικός παρατηρητής ο ΧάινερΝίλσεν ορθώς παρατηρεί τη δυσαναλογία σε σχέση με τη ρωσική κάλυψη, η οποία παραδοσιακά είναι υψηλή, και τώρα δεν πήγε επίσης πίσω. Το γεγονός ο Ρώσος Γιαν Νιπόμνιατσι ήταν ως την τελευταία στιγμή στην κούρσα για τη νίκη του τουρνουά σίγουρα επηρέασε το εύρος της κάλυψης, υπάρχει ωστόσο και η ανανεούμενη πρόθεση της Μόσχας να ενισχύσει το σκακιστικό της πρόγραμμα, μετά την (αναγκαστική) φυγή πολλών σκακιστών προς ομοσπονδίες της Δύσης ώστε να υπερβούν τις κυρώσεις. Ενδεικτική της τάσης είναι η έμφαση των ρωσικών μέσων στις επιτυχίες των νεαρών σκακιστών της χώρας. Στα νεανικά πρωταθλήματα γρήγορου σκακιού που πραγματοποιήθηκαν πρόσφατα είναι ενδεικτικό ότι οι 5 από τους 6 νικητές στις κατηγορίες κάτω των 12 ετών προέρχονταν από τη Ρωσία. Ο διεθνής Τύπος έχει επισημάνει αυτή την τάση.
Οι περιπλοκές της διασύνδεσης της κανονικής με τη γεωπολιτική σκακιέρα δεν τελειώνουν ωστόσο εδώ. Μετά το πέρας του τουρνουά των διεκδικητών, η παγκόσμια ομοσπονδία εξέδωσε «Πρόσκληση υποβολής προσφορών» για τη διοργάνωση του ματς για παγκόσμιο πρωτάθλημα μεταξύ του Ντινγκ και του Γκούκες. Στα απαιτούμενα των προσφορών η ΦΙΝΤΕ απαιτεί ελάχιστο προϋπολογισμό της διοργάνωσης τα 8,5 εκατομμύρια δολάρια, εκ των οποίων το 1,1 είναι άμεση αμοιβή της ομοσπονδίας και 2,5 εκατομμύρια τα χρηματικά έπαθλα (κατά μισό εκ. παραπάνω δηλαδή από τον προηγούμενο κύκλο). Ήδη έχουν ξεκινήσει οι γκρίνιες (και από παίκτες της ελίτ, όπως ο Άνις Γκίρι), με τους επικριτές της Ομοσπονδίας να τονίζουν τη δυσανάλογη σχέση συνολικού κόστους με τα έπαθλα, καθώς και το υψηλό τέλος είσπραξης για τη ΦΙΝΤΕ. Η αιχμή αφορά τη διαχρονική γκρίνια περί γραφειοκρατίας (οι παίκτες να πιέζονται να παίζουν για λίγα, όταν οι διοικητικοί διασφαλίζουν το επίπεδο αποδοχών τους) πασπαλισμένη με τον αντιρρωσιμό. Ο Χάινε Νίλσεν θα τονίσει, για παράδειγμα, την άνοδο των μισθών στην ομοσπονδία, η οποία, μετά τις κυρώσεις και την πτώση των χορηγιών, μεταφράζεται κατ’ αυτόν σε περιορισμό των δαπανών για τα τουρνουά.
Το άλλο επίδικο είναι φυσικά το ποιοι μπορούν με αυτούς τους όρους να δώσουν τόσα χρήματα για τη διοργάνωση. Ο φόβος των Δυτικών είναι ότι η ΦΙΝΤΕ «προσκαλεί» με αυτόν τον τρόπο τη Σαουδική Αραβία και επισημαίνει τους κινδύνους από τις σχέσεις που το βασίλειο διατηρεί με τον Πούτιν. Την ίδια στιγμή η δεδηλωμένη επιθυμία της Ινδίας να διοργανώσει το ματς, προσδοκώντας προφανώς στην «ενθρόνιση» του Γκούκες σε πάτριο έδαφος προσκρούει στο διαχρονικό «δει δη χρημάτων, ω άνδρες Αθηναίοι». Οι επόμενες εβδομάδες προβλέπονται κρίσιμες.
