Mέχρι τον Ιανουάριο του 2020, οπότε το σκάνδαλο Luanda Leaks για την εκτεταμένη διαφθορά και απάτη των εταιρειών της στην Ανγκόλα η Ιζαμπέλ Ντος Σάντος, η πλουσιότερη γυναίκα στην Αφρική, διηγείτο στους πάντες μια ιστορία που ενσαρκώνει όλους τους θρύλους που συνεπαίρνουν τους απλούς ανθρώπους και που ενδόμυχα ταυτίζονται με αυτές: τη μυθιστορία της αυτοδημιούργητης μεγιστάνος, που την περιουσία της , ύψους σχεδόν 3 δισ. δολαρίων, την έκτισε μόνη της, παλεύοντας εξ απαλών ονύχων με τις προκαταλήψεις μίας ανδροκρατούμενης επιχειρηματικής κοινωνίας απέναντι σε μία γυναίκα, η οποία μάλιστα προέρχεται από μία αφρικανική χώρα που πλήττεται από τον εμφύλιο πόλεμο και την ακραία φτώχεια.
Το μόνο που απέκρυπτε από τους συνομιλητές της η Ντος Σάντος ήταν πως αποτελούσε την κόρη του επί σαράντα χρόνια (1979-2017, σχεδόν ισόβιου δηλαδή) προέδρου της Ανγκόλας Ζοζέ Εντουάρντο Ντος Σάντος – και όπως αποκαλύφθηκε από τις σχετικές έρευνες για το λεγόμενο Luanda Leaks οικονομικό σκάνδαλο, η ίδια χρησιμοποίησε ανενδοίαστα τις γνωριμίες και την εξουσία του πατέρα της για να οικοδομήσει μία αυτοκρατορία, σχεδόν μονοπώλιο στη χώρα και μέσω επιχειρήσεων-βιτρίνα σε ολάκερο τον κόσμο.
Εκείνο που δεν αποκάλυπτε η 44χρονη επιχειρηματίας στους χλιδάτους συνδαιτημόνες της στη Γαλλική Ριβιέρα και τους μεγιστάνες του πετρελαίου στο Χιούστον ή τους θαμπωμένος ακροατές στην London Business School όπου διατεινόταν πως “οι ηγέτες θα πρέπει να επιλέγονται βάσει των προσόντων τους”, ήταν πως ο ίδιος ο πατέρας της την έθεσε στην κεφαλή της γιγαντιαίας κρατικής εταιρείας πετρελαίου της Αγκόλας Sonangol Group. Ήταν ο πατέρας της εκείνος που φρόντιζε να ανατίθενται στις εταιρείες της δημόσιες συμβάσεις, να τους παρέχονται φορολογικά κίνητρα , άδειες τηλεπικοινωνιών και δικαιώματα εξόρυξης διαμαντιών. Και μάλιστα τη στιγμή που μιλούσε στα πλήθη για “αξιοκρατία” και κάτι σαν την καθ’ ημάς “ορθή σύνταξη βιογραφικού”, η Ντος Σάντος έφερε εις πέρας μία από τις πλέον επονείδιστες επιχειρηματικές της κινήσεις: τη μεταφορά δεκάδων εκατομμυρίων δολαρίων από το κρατικό μονοπώλιο πετρελαίου σε μια εταιρεία-βιτρίνα που ελέγχεται από τον επιχειρηματικό της συνεργάτη στον φορολογικό παράδεισο του Ντουμπάι. Όλη τούτη η “αξιέπαινη” και “υποδειγματική” για τους νέους που οραματίζονται να προκόψουν με το επιχειρείν καριέρα ενδεχομένως να συνεχιζόταν και σήμερα, εάν δεν ερχόταν η αποκάλυψη των Luanda Leaks.
Το Luanda Leaks είναι η νέα έρευνα που έχει ξεκινήσει από την International Investigative Journalists Consortium (ICIJ) και 36 συνεργαζόμενα μέσα ενημέρωσης. Τα ευρήματά της είναι καθηλωτικά, καθώς εκθέτει όλες τις διεφθαρμένες συμφωνίες δύο δεκαετιών, που επέτρεψαν στην Ντος Σάντους να κρατά τα σκήπτρα της πλουσιότερης γυναίκας στην Αφρική και φυσικά στην Αγκόλα – μια χώρα πλούσια σε πετρέλαιο και διαμάντια, αλλά που παρά τον φυσικό της πλούτο (ή μάλλον ένεκα αυτού) είναι συνάμα μία από τις φτωχότερες στον πλανήτη.
Για το σκάνδαλο Luanda Leaks συνεργάσθηκαν 120 επαγγελματίες από 36 ομίλους από 20 χώρες, οι οποίοι διερεύνησαν σε βάθος την επιχειρηματική δράση της Ιζαμπέλ Ντος Σάντους. Τα πρώτα δημοσιεύματα άρχισαν να βλέπουν το φώς μέσα από τις σελίδες του Τύπου σε όλο τον πλανήτη στις 19 Ιανουαρίου 2020 και οι αποκαλύψεις, έναν χρόνο μετά, δεν έχουν τελειώσει ακόμη.
Με βάση περισσότερα από 715.000 εμπιστευτικά οικονομικά και επιχειρηματικά αρχεία και συνεντεύξεις, τα Luanda Leaks φέρνουν στην επιφάνεια την παραδειγματική μελέτη ενός παγκόσμιου προβλήματος, που όσο περνάει ο καιρός όλο και διογκώνεται: οι ληστρικές κυβερνήσεις, που στην παγκόσμια διάλεκτο συχνά ονομάζονται “κλεπτοκράτες”, οι οικογένειες και οι συνεργάτες τους, όχι μόνον πλουτίζουν μονοπωλώντας κρατικές συμβάσεις, τον εθνικό πλούτο και τους πόρους των χωρών, αλλά, το κυριότερο, μεταφέρουν παράνομα δημόσια χρήματα σε υπεράκτιες εταιρείες συχνά με βοήθεια μεγάλων δυτικών εταιρειών και τραπεζών. Στη συνέχεια, τα χρήματα χρησιμοποιούνται για την αγορά ακινήτων, επιχειρήσεων και άλλων πολύτιμων περιουσιακών στοιχείων, ή απλώς παραμένουν κάπου σοδιασμένα και ασφαλή από τις φορολογικές αρχές και τις κάθε είδους έρευνες.
Η αρχή των αποκαλύψεων συμπίπτει με την αλλαγή φρουράς στην ηγεσία της Αγκόλας: το 2017 ο Ζουάο Λοουρένσο αντικαθιστά τον Ντος Σάντος, έχοντας ως αιχμή του δόρατος της εκστρατείας του τη μάχη κατά της διαφθοράς και τη μηδενική ανοχή σε όσους βγάζουν τα λεφτά από τη χώρα: η κυβέρνησή του όχι μόνο δεν έπνιξε τις αποκαλύψεις, αλλά τις στήριξε κιόλας δηλώνοντας πως “όλοι ήμασταν μέρος της διαφθοράς”. Μάλιστα, η κατάρρευση ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2019, όταν τα δικαστήρια δικαίωσαν τις αγωγές της κυβέρνησης κατά της “Αγίας Οικογένειας” των Ντος Σάντος.
Τα έγγραφα που διέρρευσαν σχετικά με την Αγκόλα, περιήλθαν στην κατοχή του ICIJ από την Πλατφόρμα για την Προστασία των Καταγγελιών στην Αφρική (PPLAFF). Αυτή είναι μια ομάδα προασπιστών όσων αποκαλύπτουν την αλήθεια για τη διαφθορά και την καταπάτηση των δικαιωμάτων στην Αφρική και εδρεύει στο Παρίσι. Στο σώμα των αποδείξεων περιέχονται ηλεκτρονικά μηνύματα, εσωτερικά σημειώματα από τις οικογενειακές εταιρείες της Ντος Σάντος, συμβόλαια, εκθέσεις συμβούλων, φορολογικές δηλώσεις, ιδιωτικοί έλεγχοι και βίντεο από επαγγελματικές συναντήσεις.
Τα έγγραφα, στα πορτογαλικά και αγγλικά, χρονολογούνται από το 1980, αλλά καλύπτουν κυρίως την τελευταία δεκαετία. Περιλαμβάνουν λεπτομερείς περιγραφές για κατοικίες, σωστά ανάκτορα,, της Ντος Σάντος στη Λισαβόνα και το Μονακό και τις πολυτελείς διακοπές της με ιδιωτικό αεροπλάνο και ταχύπλοο. Τα ηλεκτρονικά μηνύματα συχνά εμφανίζουν τρομοκρατημένους υφισταμένους της, που εκφράζουν την ανησυχία τους για τα ριψοκίνδυνα τραπεζικά δάνεια που συνήπτε, αλλά και τους διάφορους “αδιάφορους” χρηματοοικονομικούς συμβούλους της, οι οποίοι άκριτα ανταποκρίνονται στα αιτήματα της πολυεκατομμυριούχου να πληρώσουν ένα τιμολόγιο από τον στυλίστα πολυτελείας Valentino, ή για να ανοίξουν έναν νέο τραπεζικό λογαριασμό στο εξωτερικό.
Η έρευνα της ICIJ έχει διαπιστώσει πως η Ντος Σάντος , ο σύζυγός της και οι διάφοροι μεσάζοντες της έχουν δημιουργήσει μια αυτοκρατορία με περισσότερες από 400 εταιρείες και θυγατρικές σε 41 χώρες, με τουλάχιστον 94 από αυτές σε φορολογικούς παραδείσους όπως η Μάλτα, η Κύπρος, ο Μαυρίκιος και το Χονγκ Κονγκ. Σύμφωνα με την έρευνα, μόνο την τελευταία δεκαετία, όλες αυτές οι εταιρείες εξασφάλιζαν συμβόλαια για παροχή συμβουλών, συνήπταν δάνεια, αναλάμβαναν δημόσια έργα και άδειες αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων από την κυβέρνηση της Αγκόλας.
Η Ντος Σάντος και ο σύζυγός της χρησιμοποίησαν αυτό το “αρχιπέλαγος” από εταιρείες για να επενδύσουν σε ακίνητα, στην ενέργεια και στα μέσα ενημέρωσης. Μια στρατηγική που τους επέτρεπε να αποφύγουν τον έλεγχο και να μειώσουν τους φόρους. Τα έγγραφα δείχνουν επίσης ότι οι εταιρείες που συνδέονται με το ζεύγος μετέφεραν τις αμοιβές παροχής συμβουλών, τα δάνεια και τις συμβάσεις σε εταιρείες που οι ίδιοι ελέγχουν στις Βρετανικές Παρθένες Νήσους, την (γνωστή κήνσορα κατά των “διεφθαρμένων χωρών) Ολλανδία, την Κύπρο και τη Μάλτα.
Σε μια από τις κραυγαλέες υποθέσεις που εντοπίσθηκαν από την έρευνα του ICIJ, χιλιάδες οικογένειες στη Λουάντα εκδιώχθηκαν βίαια από τα σπίτια τους, επειδή βρίσκονταν στην έκταση που περιλαμβανόταν σε ένα μεγάλο οικοδομικό έργο, στο οποίο συμμετείχε μία απο τις εταιρείες της Ντος Σάντος. Σε μία άλλη περίπτωση στη Βραζιλία, πολλά εκατομμύρια δαπανήθηκαν αφειδώς και σκανδαλωδώς για την επένδυση-κατασκευή πολυτελών κατοικιών στην επαρχία Παραΐμπα, επιχείρηση ενδεικτική για τον τρόπο παράνομης εξαγωγής συναλλάγματος, φοροδιαφυγής, και απόκρυψης κερδών.
Μάλιστα, το ζεύγος εξασφάλιζε επίσης μεγάλα μερίδια σε μεγάλες ξένες τράπεζες, ιδίως στην Πορτογαλία και τη Γερμανία, που τους επέτρεπε να χρηματοδοτούν την αυτοκρατορία τους, ακόμη και όταν άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αποχωρούσαν υπό το βάρος των καταγγελιών για τους αήθεις δεσμούς της Ντος Σάντος με την κρατική εξουσία στην Αγκόλα. Παράδειγμα, μία θυγατρική της γερμανικής αναπτυξιακής τράπεζας KfW, χρηματοδότησε την εταιρεία αναψυκτικών της Sodiba με πίστωση 50 εκατ. ευρώ.
Ακόμη και η δυσφήμιση της οικογένειας από τις αποκαλύψεις, το γεγονός ότι δικαστήρια δικαιώνουν απαιτήσεις από την κυβέρνηση της Ανγκόλας (όπως η απόφαση για τα 850 εκατ. για την εταιρεία της Atlantic Ventures), η ακύρωση συμβολαίων και η πληρωμή προστίμων (σαν την πρόσφατη επιδίκαση από δικαστήριο του Παρισιού την καταβολή 600 εκατ. δολαρίων για την εταιρεία τηλεπικοινωνιών της Unitel, και το ότι αναγκάζεται να εκχωρήσει το μερίδιό της σε μεγάλη πορτογαλική τράπεζα, τίποτε δεν εκφοβίζει τα μεγάλα λογιστικά γραφεία και τους συμβούλους, που συνεχίζουν να εργάζονται για τις εταιρείες που συνδέονται με τη Ντος Σάντος, σύμφωνα με το ICIJ. Πολλές μεγάλες εταιρείες και κυβερνήσεις, από την Κίνα ίσαμε το Βέλγιο, συνέχισαν να καταθέτουν και διαχειρίζονται χρήματα στις επιχειρήσεις της οικογένειας.
Κυβερνητικοί αξιωματούχοι στην Ανγκόλα δήλωσαν στην ICIJ ότι ερευνούν τους τρόπους με τους οποίους η Ντος Σάντος και οι συνεργάτες της λεηλάτησαν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια από τις κρατικές εταιρείες πετρελαίου και διαμαντιών που διαχειρίζονταν όλα τούτα τα χρόνια. Αυτό περιλαμβάνει κατάθεση 38 εκατομμυρίων δολαρίων από τη Sonangol σε τραπεζικό λογαριασμό στο Ντουμπάι τον Νοέμβριο του 2017, μια μεταφορά που πραγματοποιήθηκε μόλις λίγες ώρες αφότου η Ντος Σάντος απολύθηκε από τον Λοουρένσο από το τιμόνι της κρατικής εταιρείας πετρελαίου. Σύμφωνα με τους ίδιους αξιωματούχους οι δημόσιες συμβάσεις που ανατέθηκαν από το καθεστώς του πατέρα της σε εταιρείες της Ντος Σάντους ξεπερνούν το ένα δισεκατομμύριο δολάρια.
Η Ντος Σάντος με τις πλάτες του πατέρα της πλούτιζε διαρκώς, διαιωνίζοντας την οικογενειοκρατία και τον ληστρικό σφετερισμό του δημόσιου πλούτου, διεύρυνε και εμβάθυνε την δημόσια διαφθορά, αυτή που καταστρέφει τις οικονομίες, διαβρώνει την πίστη στη δημοκρατία και εξαφανίζει χρήματα που θα μπορούσαν να δαπανηθούν σε νοσοκομεία, σχολεία και δρόμους.
Η Transparency International κατατάσσει την Αγκόλα σε μία από τις χώρες με την υψηλότερη κουλτούρα διαφθοράς στον κόσμο. Το μέσο προσδόκιμο ζωής του πληθυσμού της είναι μόλις 60 χρόνια, με περίπου το 5% των παιδιών να πεθαίνουν προτού γιορτάσουν τα πρώτα τους γενέθλια.
Η ίδια η Ιζαμπέλ Ντος Σάντος, σήμερα 46 ετών, δεν είχε την ίδια μοίρα με τα άλλα παιδιά της χώρας της, όσο ακι εάν ήθελε να απαλλοτριώσει τη συμπάθεια που νοιώθει κανείς για τους ανθρώπους που τους έλαχε να γεννηθούν σε τέτοιους λεηλατημένους τόπους. Η ίδια γεννήθηκε στο εξωτερικό, αλλά σε μία “χρυσή” εξορία: είδε το φώς στο Μπακού στο πλούσιο σε πετρέλαιο Αζερμπαϊτζάν, επί ΕΣΣΔ, όπου οι γονείς της συναντήθηκαν ενώ φοιτούσαν σε κρατικό πανεπιστημιακή σχολή με εξειδίκευση στο πετρέλαιο και τη χημεία. Η μητέρα της, Τατιάνα Κουκάνοβα ήταν Ρωσίδα και σπούδαζε γεωλογία. Ο πατέρας της (ο μέλλων πρόεδρος της Αγκόλας και “σύντροφος υπ’ αριθ. ένα”) εκείνη την εποχή ήταν ένα εξόριστο ηγετικό στέλεχος του Λαϊκού Κινήματος για την Απελευθέρωση της Αγκόλας (MPLA), την εποχή (1975) που η τότε πορτογαλική αποικία μαχόταν ενάντια στη μητρόπολη για να επιτύχει την ανεξαρτησία της, ως μία από τις τελευταίες χώρες στην αφρικανική ήπειρο που το επετύγχανε. Ο Ζουζέ Εντουάρντο Ντος Σάντος, επέστρεψε στη γενέτειρα, με την Κουκάνοβα να αναλαμβάνει θέση εργασίας στην άρτι ιδρυθείσα εθνική εταιρεία πετρελαίου Sonangol. Μάλιστα ένα πρώην στέλεχός της θυμάται πως έβλεπε συχνά την μικρή Ιζαμπέλ στο γραφείο να κάθεται στην αγκαλιά της μητέρας της.
Ο πατέρας της, ως επίλεκτο στέλεχος σπουδαγμένο στη “μεγάλη αδελφή” ΕΣΣΔ, ανέβηκε γρήγορα τα σκαλιά της ιεραρχίας του MPLA, που πλέον βρέθηκε στην εξουσία. Ο θάνατος του πρώτου προέδρου της Αγκόλας, Αγκουστίνιο Νέτο, έφερε τον πρώην “αντάρτη” στην εξουσία το 1979. Έπειτα από έναν εξαιρετικά βίαιο εμφύλιο πόλεμο, που δίχασε βαθιά τη χώρα και πήρε έως και διεθνείς διαστάσεις (με εμπλοκή ακόμη και της Κούβας), ο Ζουζέ Εντουάρντο κατόρθωσε με εύστοχες και αποφασιστικές κινήσεις να συγκεντρώσει στα χέρια του τον έλεγχο των θεσμών και των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας, τοποθετώντας φίλους σε σημαντικές θέσεις. Απέκτησε σχεδόν δικτατορικές εξουσίες πάνω σε κάθε κρατικό θεσμό, συμπεριλαμβανομένης της Sonangol. Η πετρελαϊκή εταιρεία μέλλει να γίνει ένας από τους κύριους πυλώνες του καθεστώτος και της οικονομίας της Αγκόλας, αντιπροσωπεύοντας περισσότερο από το 90% των εσόδων της από εξαγωγές. Το πετρέλαιο είναι η ζωογόνος πηγή που πληρώνει για τα πάντα στη χώρα: δρόμους, γέφυρες, εισαγωγές τροφίμων και στρατιωτικές δαπάνες.
Ο γάμος του προέδρου με την Κουκάνοβα δεν διήρκεσε όμως πολύ. Το 1978, ο Ντος Σάντος απέκτησε έναν γιό, τον Ζοζέ Φιλουμένο, που ήταν ο καρπός μίας παράλληλης σχέσης. Τον περασμένο Αύγουστο ο Ζοζέ Φιλομένο καταδικάσθηκε σε πενταετή φυλάκιση για απάτη 500 εκατ. δολαρίων από την Κεντρική Τράπεζα της Ανγκόλας. Τον επόμενο χρόνο, η μητέρα της πήρε την Ιζαμπέλ και μετακόμισαν στο Λονδίνο. Βέβαια, η ζωή μακριά από την πατρίδα κάθε άλλο παρά στερημένη και δύσκολη υπήρξε: η Ιζαμπέλ πέρασε τα εφηβικά της χρόνια σε σχολεία όπου φοιτούσε η αγγλική και διεθνής ελίτ και μετά μαθήτευσε στο King’s College του Λονδίνου, όπου έλαβε πτυχίο μηχανικής. Μάλιστα, στις σπουδές της οφείλεται το προσωνύμιο “Η Μηχανικός”, με το οποίο αναφέρονταν στο πρόσωπό της οι μετέπειτα οικονομικοί της διευθυντές, όπως αποδεικνύεται από τα έγγραφα που διέρρευσαν κατά την έρευνα.
Το 1992, ο Πρόεδρος της Ανγκόλας τροποποίησε το Σύνταγμα ώστε να εξασφαλίζεται η ασυλία του και το ακαταδίωκτό του για οποιαδήποτε επίσημη ενέργεια “εκτός από την περίπτωση δωροδοκίας ή προδοσίας της χώρας”. Η νέα αυτή δικανική ορολογία και διατύπωση άνοιξε διάπλατα τον δρόμο για να “μοιράσει” τα δημόσια αγαθά στην οικογένεια και τους φίλους, αντιμετωπίζοντας τη χώρα “σαν τσιφλίκι του”, όπως το περιέγραψε ο Σαλβαντόρ Φράιερ, ένας από τους πιο ονομαστούς δικηγόρους για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Λουάντα.
Φυσικά, η “καπάτσα” πρωτότοκη κόρη του έμελλε να είναι ο κύριος δικαιούχος όλης τούτης της ληστρικής επιχείρησης. Το 1999, ο πρόεδρος δημιούργησε την Angola Selling Corp., με αποκλειστική άδεια την εμπορία διαμαντιών, ένα προϊόν που αποτελεί ακόμη έναν από τους πυλώνες της οικονομίας της χώρας, παραχωρώντας ένα ποσοστό 24,5% από αυτήν σε μία εταιρεία, που ελεγχόταν από την Ιζάμπελ Ντος Σάντος και τη μητέρα της. Ένα χρόνο αργότερα, η κυβέρνηση του Ντος Σάντος εξέδωσε μια εξαιρετικά χρυσοφόρα άδεια για την ίδρυση μίας εταιρείας τηλεπικοινωνιών, μία από τις πρώτες στη χώρα, στην Unitel, που ως εκ θαύματος μεταξύ των ιδρυτών της περιλαμβάνει και την Ιζάμπελ Ντος Σάντος. “Η πρότασή μας ήταν μια από τις πιο τολμηρές και επιθετικές”, τόνιζε η ίδια η Ντος Σάντος για την κίνησή της. H Unitel είναι η εταιρεία από την οποία η ίδια παραιτήθηκε τον περασμένο Αύγουστο και για την οποία το γαλλικό δικαστήριο διέταξε τη Vidatel (μέσω της οποίας η Ντος Σάντος ήλεγχε το 25% των μετοχών της) να πληρώσει την αλμυρή αποζημίωση των 600 εκατ. δολαρίων στην πορτογαλική PT Ventures.
Μέσα σε όλα τα οικονομικά δεινά που έπληξαν την Ντος Σάντος, ήλθαν να προστεθούν και οι προσωπικές τραγωδίες. Ο σύζυγός της Σιντίκα Ντοκόλο, ζάμπλουτος επιχειρηματίας και γιος του Αγκουστίν Ντοκόλο Σάνου, που μεταξύ άλλων του ανήκε η Τράπεζα της Κινσάσα στο Ζαΐρ, πνίγεται στη διάρκεια μίας κατάδυσης στο Ντουμπάι. Ο γάμος των χρυσών “διαδόχων” των δύο οικογενειακών αυτοκρατοριών τον Δεκέμβριο του 2002, είχε αφήσει εποχή. Εκατοντάδες επισκέπτες γέμισαν έναν καθεδρικό ναό του 17ου αιώνα στη Λουάντα για να γίνουν μάρτυρες του γάμου της τότε 29 ετών Ιζαμπέλ με τον Σιντίκα, 30 ετών, γιό του μεγιστάνα Κογκολέζου και της ζάμπλουτης Δανέζας συζύγου του Χάνε Κρούζε. Ένας από τους μεγαλύτερους συλλέκτες τέχνης στο Κονγκό και παθιασμένος με τις Porsche, το αμερικανικό επαγγελματικό μπάσκετ και την αφρικανική τέχνη, ο εξωστρεφής Ντόκολο θα γίνει ο κύριος συνεργάτης, συνένοχος και υπερασπιστής της Ιζαμπέλ.
Όμως η Ιζαμπέλ Ντος Σάντος δεν το βάζει κάτω. Έναν χρόνο μετά και αφού έχει αναγκασθεί να μεταβιβάσει πολλές από τις επιχειρήσεις, τράπεζες, να πληρώσει κολοσσιαία πρόστιμα και να χάσει μεγάλες δίκες για αποζημιώσεις πολλών εκατομμυρίων σε πολλές χώρες, η ίδια βλέπει πως παρά τις προσπάθειες των “εχθρών” της και ιδίως το Λοουρένσο, ο πλούτος της εξακολουθεί να παραμένει σημαντικός και η αρχική αγανάκτηση για το πρόσωπό της έχει καταλαγιάσει. Και περνά στην αντεπίθεση, κατηγορώντας τον Λοουρένσο για κυνήγι μαγισσών εναντίον της και για μνησικακία απέναντι σε αυτήν και την οικογένειά της, αλλά και ότι εποφθαλμιά να αρπάξει την περιουσία της.
Μάλιστα κάνει ένα ακόμη πιο τολμηρό βήμα: ανακοίνωσε την πρόθεσή της να διεκδικήσει την προεδρία της Ανγκόλας στις προγραμματισμένες για το 2022 εκλογές. Πολλοί αναλυτές, μάλιστα, εκτιμούν ότι μπορεί και να τα καταφέρει: με δεδομένο ότι η χώρα συγκλονίζεται από διαμαρτυρίες και η αγανάκτηση του κόσμου για την κακοδιοίκηση των κυβερνώντων γιγαντώνεται, όσο η φτώχεια κι η πείνα διαλύουν τον κοινωνικό ιστό, ο ενθουσιασμός για την καταδίωξη της κλεπτοκρατίας έχει υποχωρήσει αισθητά και είναι φυσιολογικό η μνήμη για τα περασμένα ανομήματα να είναι βραχεία. Είναι εξίσου φυσικό μία τόσο καθημαγμένη και καθυστερημένη λόγω της ανέχειας και της καταπίεσης κοινωνία να αναζητήσει έναν “Νέο Μεσσία”, ακόμη και στο πρόσωπο ενός άλλοτε μισητού εχθρού, ο οποίος στο πλαίσιο της λογικής “ο τρώσας και ιάσεται” , αναδύεται σαν τον Σωτήρα του Χαίλνερλιν όσο το σκοτάδι πυκνώνει.
Όσον αφορά την παγκόσμια κοινή γνώμη, απλώς σηκώνει τους ώμους, καθώς το δίδαγμα των Luanda Leaks απλώς επιβεβαιώνει μία φορά ακόμη το αναπόφευκτο status quo της παγκόσμιας “οικονομοκρατίας”, που διαβρώνει οικονομίες, πολιτικές εξουσίες και κοινωνικές συνθήκες παγκοσμίως.
