Η Ελλάδα έχει εξελιχθεί από θετικό παράδειγμα αντιμετώπισης της πανδημίας COVID-19 την άνοιξη του 2020, σε παράδειγμα αποτυχίας. Δεν είναι μόνο η μεγάλη αύξηση των θανάτων στη χώρα μας το 2021 που μας έχει φέρει στις πρώτες χώρες στον κόσμο σε καθημερινό αριθμό θυμάτων αναλογικό με τον πληθυσμό, αλλά και η ιλιγγιώδης αύξηση των σχετιζόμενων με την COVID-19 θανάτων τον Ιανουάριο του 2022, η οποία συνεχίζεται.

Είναι σαφές με βάση τις επιδόσεις στον περιορισμό των θανάτων από την πανδημία, πως η χώρα μας υγειονομικά κατατάσσεται από πλευράς υγειονομικών υποδομών στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, και όχι της Δυτικής. Και μάλιστα όχι στις υψηλές θέσεις της Ανατολικής Ευρώπης. Διότι αν η πρώτη χρονιά της πανδημίας, ήταν χρονιά αιφνιδιασμού, η δεύτερη, με εμβόλια, μονοκλωνικά και αυξημένη εμπειρία αντιμετώπισης της νόσου, ουσιαστικά αποτέλεσε μέτρο της ικανότητας και της επάρκειας των συστημάτων υγείας. Η COVID-19 δεν ήταν απλώς μια ιογενής νόσος του αναπνευστικού (και όχι μόνο όπως μαθαίνουμε), αλλά και μια «νόσος του συστήματος υγείας». Κατακλύζοντας τα νοσοκομεία και τις ΜΕΘ, χτύπησε έμμεσα τη δυνατότητα αντιμετώπισης της νόσου. Χώρες χωρίς επαρκείς πανεθνικές υποδομές όπως το Περού ή η Βουλγαρία, μπόρεσαν να αντιδράσουν ελάχιστα. Στην Ελλάδα γνωρίζουμε από τα πιο επίσημα χείλη πως οι ΜΕΘ ήταν μαγική εικόνα, ελάχιστες ΜΕΘ πληρούσαν τα βασικά κριτήρια λειτουργίας (που περιλαμβάνουν ειδικευμένο προσωπικό) και η θνητότητα σε πολλές μονάδες εντατικής θεραπείας ήταν τεράστια.

Παρακάτω θα εστιάσουμε σε δυο στιγμιότυπα της παρούσας τραγωδίας.

• Στη θεαματική αύξηση της θνησιμότητας στη χώρα μας το 2021, που ήρθε σε συνέχεια μιας επίσης πολύ μεγάλης αύξησης της συνολικής θνησιμότητας το 2020
• Στην ασύμμετρη και ακατανόητη εκτόξευση των θανάτων τον Ιανουάριο του 2022, επικρατούσας μάλιστα της φερόμενης ως “ηπιότερης” παραλλαγής Όμικρον.

1. Πέρυσι τον Ιανουάριο, είχαμε μελετήσει τα στατιστικά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για τον αριθμό θανάτων ανά περιφερειακή ενότητα στη χώρα μας το 2020, υπολογίζοντας τη «πλεονάζουσα θνησιμότητα» τον αριθμό δηλαδή των ανθρώπων που πέθαναν στη χώρα από κάθε αίτιο επιπλέον των «αναμενόμενων» βάσει της στατιστικής διακύμανσης των θανάτων τα προηγούμενα χρόνια στη χώρα μας. Κάναμε και για το 2021 την ίδια άσκηση με τα ληξιαρχικά δεδομένα της χρονιάς για να δούμε την έκταση του πανδημικού θανατικού τη χρονιά που πέρασε. Κάτω βλέπουμε την ποσοστιαία αύξηση του αριθμού θανάτων ανά Περιφερειακή Ενότητα της χώρας. Η περιφερειακή ενότητα της χώρας με τη μεγαλύτερη θνησιμότητα το 2021 είναι η Δυτική Αττική, που ήταν εν μέρει αναμενόμενο μια και με βάση τα δεδομένα του gov.gr είναι η Π.Ε. με τα χαμηλότερα ποσοστά εμβολιασμού ακόμα και σήμερα (παραμένουν οι πλήρως εμβολιασμένοι στο 35%). Στις 15 Π.Ε. με τη μεγαλύτερη αύξηση θνησιμότητας το 2021 οι 13 βρίσκονται στη Βόρεια Ελλάδα (Θεσσαλία, Μακεδονία, Θράκη).

Η συνολική θνησιμότητα γα το 2021 έφτασε το 1,35%. Παρότι η ηλικιακή κατανομή των πληθυσμών σε δραματικά διαφορετικές εποχές, δημογραφικές διαρθρώσεις και καταστάσεις δεν προσφέρεται για εύκολες συγκρίσεις, πρέπει να αναφέρουμε πως πρόκειται για τον υψηλότερο ποσοστό θανάτων επί του πληθυσμού από το 1944.

Αξίζει να σημειώσουμε πως από ό,τι φαίνεται από τα στατιστικά οι περιοχές με μεγάλη συγκέντρωση μονάδων του τριτογενούς τομέα έχουν τη μεγαλύτερη αύξηση της θνησιμότητας. Έτσι από τη Νότιο Ελλάδα ψηλά στη μαύρη αυτή κατάταξη βρίσκονται περιοχές με αυξημένη παρουσία βιομηχανικών μονάδων (Δ.Αττική, Εύβοια, Φθιώτιδα, Βοιωτία). Αυτό είναι ένα ακόμα στοιχείο που προσφέρει μια υποστήριξη στην εικασία μας πέρυσι σχετικά με το ότι οι κλειστοί εργασιακοί χώροι αποτέλεσαν επωαστήρια της πανδημίας.

Παρότι η μελέτη που θα ήταν απαραίτητη για να το διερευνήσει αυτό είναι αρκετά πιο σύνθετη, με μια πρώτη ματιά, το ποσοστό εμβολιασμού ανά περιφερειακή ενότητα, δεν φαίνεται να είναι συστηματικά συσχετισμένο με την αύξηση της θνησιμότητας, εκτός από κραυγαλέες περιπτώσεις όπως η Δυτική Αττική.

Αξίζει πάντως να σημειωθεί πως η ανάλυση που κάνουμε οδηγεί με κάποιες παραδοχές στην εκτίμηση υπερθνησιμότητας 16.000 ατόμων στη χώρα μας το 2021, που είναι αριθμός περίπου ίσος με εκείνον τον θανάτων από COVID-19 μέσα στο 2021.

Τέλος, είναι σημαντικό να επισημάνουμε πως η εβδομάδα με τη μεγαλύτερη θνησιμότητα μέσα στο 2021 ήταν, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, η εβδομάδα 1-8 Αυγούστου στη μέση του μεγάλου καύσωνα / πυρκαγιών, περίοδος κατά την οποία οι θάνατοι από COVID-19 ήταν περιορισμένοι. Αυτό είχε συμβεί και στον μεγάλο καύσωνα του 1987. Αλλά δεν συνέβη στη γειτονική Ιταλία που με θερμοκρασίες που άγγιξαν τους 49 βαθμούς στη Σικελία, είχε πολύ πιο περιορισμένες απώλειες. Την εβδομάδα 1-8 Αυγούστου η υπερβάλλουσα θνησιμότητα ήταν περί τα 1500 άτομα σε σχέση με τον μέσο όρο του αριθμού των θανάτων μεταξύ 2015 και 2020.

2. Η συρροή θανάτων από COVID-19 τον Γενάρη που πέρασε ήταν και αναπάντεχη και παράδοξη. Πιθανώς έδειξε πως το ήδη παραπαίον και υποχρηματοδοτημένο δημόσιο σύστημα υγείας, αφού πάλεψε χωρίς καμία ουσιαστική και μόνιμη ενίσχυση εναντίον της πανδημίας με ηρωικό τρόπο επί δύο έτη, έχει φτάσει πλέον στα όριά του. Συγκρίνουμε παρακάτω δύο παραμέτρους:

• τους θανάτους ανά εκατομμύριο μεταξύ χωρών που είχαν περίπου ίσο ποσοστό πλήρως εμβολιασμένων πολιτών τον Δεκέμβρη του 2021 (με την προσθήκη της Ουγγαρίας και της Κροατίας για να έχουμε την αίσθηση των υγειονομικών επιδόσεων χωρών με μικρά ποσοστά εμβολιασμένων)...

Θάνατοι ανά εκατομμύριο τον μήνα Ιανουάριο του 2022 μεταξύ επιλεγμένων χωρών

Ποσοστό πληθυσμού πλήρως εμβολιασμένο από 1/11/2021 έως 1/1/2022, μεταξύ των ίδων χωρών

• ... και τους θανάτους ανά εκατομμύριο μεταξύ χωρών με παρεμφερές με την Ελλάδα αριθμό θετικών τεστ κορονοϊού τον Δεκέμβρη του 2021.

Θάνατοι ανά εκατομμύριο τον μήνα Ιανουάριο του 2022 μεταξύ επιλεγμένων χωρών

Αριθμός θετικών τεστ SARS-CoV-2 ανά ημέρα (μ.ο. 7 ημερών) από 1/12/21 - 15/1/21

Η Ελλάδα λοιπόν είχε περίπου φορές περισσότερους θανάτους μέσα στον Ιανουάριο από την Ελβετία και μιάμιση φορά παραπάνω από τη Λετονία (η οποία είχε δοκιμαστεί πολύ την προηγούμενη περίοδο) με παρόμοια ποσοστά εμβολιασμού. Είχε επίσης δυο φορές περισσότερους νεκρούς από την Τσεχία, μια χώρα με 6 μονάδες χαμηλότερο ποσοστό εμβολιασμένων πολιτών από τη χώρα μας.

Ταυτόχρονα, είχε τέσσερις φορές περισσότερους νεκρούς από COVID-19 στο τέλος του μήνα από το Βέλγιο (το οποίο είχε παρόμοιο αριθμό θετικών στον ιό στις 15/1) και 2 φορές περισσότερους από τη Γαλλία με την οποία είχε παρόμοιο αριθμό κρουσμάτων στις 1/1 ενώ η Ελλάδα είχε τα μισά από τα θετικά τεστ της Γαλλίας αναλογικά με τον πληθυσμό στις 15/1, και τα τριπλάσια από την Ισπανία επίσης με παρεμφερείς αριθμούς θετικών στον ιό.

Αυτός είναι ο κανόνας: η Ελλάδα τον Γενάρη του 2022, με 2651 νεκρούς, η Ελλάδα ήταν μια χώρα με παράλογα πολλούς θανάτους σε σχέση τόσο με τον εμβολιασμό του πληθυσμού της, όσο και τον αριθμό καταγεγραμμένων ιώσεων SARS-CoV-2.

Το θανατικό όμως συνεχίζεται, η πανδημία δεν έχει τελειώσει, και αν η όμικρον ήταν ηπιότερη (φαίνεται πως οι περισσότεροι νεκροί του Γενάρη είχαν μολυνθεί με την παραλλαγή Δέλτα), ο εμβολιασμός παραμένει απαραίτητος: ένας στους πέντε ήταν οι διασωληνωμένοι στα νοσοκομεία που ήταν ανεμβολίαστοι, παρότι οι άνω των 60 ετών είναι πλέον κατά 90% εμβολιασμένοι. Χοντρικά μιλώντας, ΄΄οποιος έχει εμβολιαστεί πλήρως έχει 40 φορές μικρότερη πιθανότητα να καταλήξει διασωληνωμένος ή γενικά να καταλήξει. Και κανένας δεν έχει υπογράψει συμβόλαιο πως η παραλλαγή Όμικρον θα είναι η τελευταία ή πως η επόμενη δεν θα είναι νοσηρότερη. Το πώς θα πρέπει να διαχειριστεί μια κοινωνία την πανδημία σε ένα κόσμο που δεν θα ξαναμπεί εύκολα σε λοκντάουν, είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση. Ίσως τα καινούρια φάρμακα να βοηθήσουν, αλλά κανείς δεν ξέρει αν θα αρκέσουν.

Photo by Mathew Schwartz on Unsplash