Τρεις δεκαετίες χρειάστηκαν έτσι ώστε το Εθνικό Αφρικανικό Κογκρέσο (ANC), το ιστορικό κόμμα στο οποίο συμμετείχε ο Νέλσον Μαντέλα, να χάσει την αυτοδυναμία του στις εκλογές που πραγματοποιήθηκαν στις 29 Μαΐου στη Νότια Αφρική. Με την καταμέτρηση να βρίσκεται το απόγευμα της Κυριακής 2 Ιουνίου στο 99,85%, τα ποσοστά του μοναδικού κόμματος που βρέθηκε στην εξουσία της Νότιας Αφρικής μετά το τέλος του Απαρτχάιντ αγγίζουν το 40,19%, εμφανώς χαμηλότερα όχι μόνο από όλες τις προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις που είχε κερδίσει με απόλυτη αυτοδυναμία, αλλά ακόμα και από τις τελευταίες προβλέψεις πριν τις εκλογές που το ήθελαν να παίρνει τουλάχιστον 5 ποσοστιαίες μονάδες περισσότερες από αυτές που κατάφερε τελικά να πάρει.

Η Δημοκρατική Συμμαχία (DA) που εκφράζει τον χώρο της κεντροδεξιάς συγκέντρωσε το 21,80% των ψήφων. Το νεοσύστατο κόμμα uMKhonto we Sizwe (MK), υπό την ηγεσία του πρώην προέδρου της χώρας Τζέικομπ Ζούμα, άγγιξε το 14,58%, ενώ το αριστερό-ριζοσπαστικό κόμμα Μαχητές της Οικονομικής Ελευθερίας (EFF) με επικεφαλής τον πρώην ηγέτη της νεολαίας του ANC, Τζούλιους Μαλέμα, πήρε 9,5%. Εντός των επόμενων ωρών αναμένεται να ανακοινωθούν και τα οριστικά αποτελέσματα της, όπως όλα δείχνουν, της πιο καθοριστικής εκλογικής αναμέτρησης στη σύγχρονη ιστορία της Νότιας Αφρικής, η οποία αναμένεται να φέρει αλλαγές στις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα, κάτι που αποτυπώνεται τόσο στο εσωτερικό όσο όμως και στις διεθνείς της σχέσεις.

Χαρακτηριστικό της έντασης που υπάρχει στην κοινωνική και πολιτική ζωή της Νότιας Αφρικής, που αποτυπώθηκε εμφατικά και στην προεκλογική περίοδο, είναι πως ο πρώην πρόεδρος (μέχρι το 1918) Ζούμα, του οποίου η σύντομη φυλάκισή τον Ιούλιο του 2021 προκάλεσε σοβαρές ταραχές στις οποίες έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 350 άνθρωποι, φέρεται να αμφισβητεί την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων. Υπενθυμίζεται πως στις προηγούμενες γενικές εκλογές του 2019, το ANC είχε, υπό τον Σίριλ Ραμαφόσα, λάβει 57,5%. Ενώ ακόμη παλαιότερα, το 2014, είχε, υπό την ηγεσία του Ζούμα, εξασφαλίσει 62,1%.

Η φθίνουσα πορεία του ANC, του οποίου τα ποσοστά πριν 20 χρόνια ξεπερνούσαν το 70%, αλλά και η μειωμένη συμμετοχή σε αυτές τις εκλογές, που έφτασε στο 58,6%, έναντι του 66% του 2019, δεν έρχονται ως κεραυνός εν αιθρία.

Αν και η Νότια Αφρική αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη βιομηχανική δύναμη της ηπείρου, το ποσοστό της ανεργίας του γενικού πληθυσμού το 2023 ξεπέρασε το 32%, ενώ επιβεβαιώνεται σχετική έκθεση του ΔΝΤ (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) για το 2018, όπου η ανεργία στους νέους ήταν άνω του 50%, αγγίζοντας πλέον για το ηλικιακό όριο των 24 ετών και το 60%.

Τα συνεπακόλουθα υψηλά ποσοστά φτώχειας και εγκληματικότητας, οι συχνές καταγγελίες για διαφθορά, τα άλυτα προβλήματα υδροδότησης ολόκληρων περιοχών αλλά και οι διακοπές στην ηλεκτροδότηση που αυξάνονται αντί να μειώνονται με το πέρασμα του χρόνου, σε συνδυασμό με τη διάχυτη αίσθηση στις ευρείες λαϊκές μάζες για το ότι η χώρα δεν κατάφερε ουσιαστικά ποτέ να ξεπεράσει ολοκληρωτικά το αποτύπωμα πολλών δεκαετιών εγκαθιδρυμένων και θεσμοθετημένων φυλετικών διακρίσεων και μεγάλων ταξικών ανισοτήτων, συμπληρώνουν το κάδρο πάνω στο οποίο σχηματοποιείται η ελεύθερη πτώση του ANC, το οποίο καλείται να διερευνήσει για πρώτη φορά, τις δυνατότητες συνεργασιών ως προϋπόθεση για να παραμείνει στην εξουσία.

Η επιλογή των μετεκλογικών συμμαχιών ως τροχιοδεικτική βολή για το μέλλον της Νότιας Αφρικής

«Το ANC δεσμεύεται να σχηματίσει κυβέρνηση που θα ανταποκρίνεται στη βούληση του λαού και θα είναι σταθερή και ικανή να κυβερνήσει αποτελεσματικά. Οι ψηφοφόροι έδειξαν ότι περιμένουν από τους ηγέτες της χώρας αυτής να εργασθούν μαζί για το συμφέρον όλων», δήλωσε, μεταξύ άλλων, ο Fikile Mbalula, γενικός γραμματέας του ANC κατά τη διάρκεια συνέντευξης τύπου, την ίδια στιγμή που οι εσωκομματικές διαβουλεύσεις και συζητήσεις προδιαγράφουν την πιθανότητα νέων συγκρούσεων και αποχωρήσεων, ως αποτέλεσμα των τελικών επιλογών συνεργασίας που θα προκύψουν.

Το ANC δεν βιώνει μόνο μία πρωτοφανή πτώση της εκλογικής του δύναμης και μία διαρκή κρίση, αλλά βρίσκεται μπροστά σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι:

Το αν και με ποιους όρους θα προσεγγίσει το MK, το οποίο ουσιαστικά αποτελεί διάσπασή του. Δεν είναι μόνο το ότι δημιουργήθηκε από τον πρώην πρόεδρο του ANC και της Νότιας Αφρικής Τζέικομπ Ζούμα πριν λίγους μήνες που κατηγόρησε ευθέως τον Ραμαφόσα ως «πράκτορα του κεφαλαίου», αλλά κυρίως το ότι κατάφερε να σημειώσει μεγάλη εκλογική επιτυχία παίρνοντας με το μέρος του μεγάλο μέρος των, μέχρι το 2019, ψηφοφόρων του ANC.

Σύμφωνα με τα πρώτα δημοσιεύματα, το MK θα μπορούσε να συζητήσει τις δυνατότητες κυβερνητικής συνεργασίας με το ANC, υπό την προϋπόθεση της με εκλογής του Ραμαφόζα στη θέση του Προέδρου.

Διάσπαση όμως, με ριζοσπαστικό και αριστερό πρόσημο, αποτελεί εδώ και μία δεκαετία και το κόμμα των Μαχητών της Οικονομικής Ελευθερίας το οποίο, ανάμεσα σε άλλα μέτρα, δεσμεύεται προγραμματικά για εθνικοποιήσεις ορυχείων, βιομηχανικών μονάδων και πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας, για απαλλοτρίωση και αναδιανομή της γης που ανήκει σε λευκούς, καθώς και για ελεύθερη πρόσβαση στην Παιδεία και την Υγεία. Το κόμμα αυτό, όπως όλα δείχνουν, δεν κατάφερε να συγκεντρώσει τα κύματα απογοητευμένων ψηφοφόρων του ANC, οι οποίοι κατέληξαν στο MK, αλλά κράτησε συσπειρωμένους εκατοντάδες χιλιάδες δικούς του ψηφοφόρους και αποτελεί την τέταρτη δύναμη στη νέα σύνθεση του κοινοβουλίου που αναμένεται να σχηματιστεί τις επόμενες εβδομάδες.

Αξίζει να σημειωθεί πως, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα αποτελέσματα, μια ενδεχόμενη συμμαχία του EFF με το ANC, δεν μπορεί να δώσει, για λίγες χιλιάδες ψήφους, το ποσοστό που απαιτείται για την εκλογή νέου προέδρου.

Δεν είναι όμως μόνο οι συνεργασίες προς τα αριστερά μέσα στο εύρος των επιλογών του ANC. Το πολιτικό πρόγραμμα της Δημοκρατικής Συμμαχίας (DA), ενός κεντροδεξιού και νεοφιλελεύθερου κόμματος που υποστηρίζεται από την λευκή μειονότητα της Νότιας Αφρικής, κάνει λόγο για μεταρρυθμίσεις και για προσέλκυση επενδυτών μέσω διευρυμένων διαδικασιών ιδιωτικοποιήσεων. Αν και παρουσίασε ισχνή άνοδο στα ποσοστά του, κατάφερε να βρεθεί και πάλι στη δεύτερη θέση, φέρνοντάς το κοντά στην πρώτη του συμμετοχή σε κυβερνητικό σχηματισμό σε περίπτωση που βρεθεί το σημείο τομής στις διαπραγματεύσεις που αναμένεται να ακολουθήσουν με το ANC τις επόμενες ημέρες.

Όντας μπροστά σε ένα πρωτόγνωρο δίλημμα, μίας και είναι η πρώτη φορά που θα κληθεί να διαπραγματευτεί με αντίπαλους πολιτικούς σχηματισμούς, το ANC αναμένεται να συνεχίσει να έχει διαρροές, είτε προς τα δεξιά, είτε προς τα αριστερά του, ανάλογα με τα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων που συντελούνται ήδη στο εσωτερικό του αλλά και αυτών που θα ακολουθήσουν με τους υποψήφιους συμμάχους του.

Και όλα γίνονται ακόμα πιο περίπλοκα, όταν οι συμμαχίες αυτές, θα έχουν αποτύπωμα όχι μόνο στην πολιτική που θα ασκήσει στο εσωτερικό της χώρας η νέα κυβέρνηση, αλλά και στην εξωτερική πολιτική που θα ακολουθήσει η Νότια Αφρική.

Στις οικονομικές και εμπορικές σχέσεις που αυτή θα συνάψει τα επόμενα χρόνια και μάλιστα μέσα σε μία περίοδο που οι ανακατατάξεις στην αφρικανική ήπειρο είναι διαρκείς και απρόσμενες, κυοφορώντας ανατροπές καθεστώτων που διατηρούσαν αυτούσιες αποικιοκρατικές πολιτικές αλλά και σχέσεις οικονομικής και πολιτικής εξάρτησης από χώρες της Δύσης που κρατούσαν για δεκαετίες.

Η Νότια Αφρική 30 χρόνια μετά τον τερματισμό του Απαρτχάιντ αλλάζει σελίδα, κάτι που σε κάθε περίπτωση φαίνεται πως έχει ανάγκη. Το τι θα γράφει η σελίδα αυτή αλλά και το ποιό χέρι θα κρατήσει την πένα, είναι κάτι που θα φανεί τους επόμενους μήνες και θα είναι αποτέλεσμα διαδικασιών πολύ πιο σύνθετων από μία εκλογική αναμέτρηση.