Στις 9 Νοεμβρίου 2024, κατά τη διάρκεια του επίσημου μέρους των εορτασμών με την ευκαιρία της Ημέρας της Θεολογικής Ακαδημίας του Κιέβου, ο πρύτανης της Θεολογικής Ακαδημίας και Θεολογικής Σχολής του Κιέβου, Μπιλογορότγκας Σιλβέστρος, έδωσε ομιλία με τίτλο «Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία: δέκα χρόνια δοκιμασιών (2014-2024)».
Το πλήρες κείμενο της ομιλίας, όπως δημοσιεύτηκε στα Ουκρανικά από το τμήμα ενημέρωσης και εκπαίδευσης της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (UOC) και μεταφράστηκε από το Κοσμοδρόμιο:
Τον Αύγουστο του 2024 συμπληρώθηκαν δέκα χρόνια Αρχιερατικής διακονίας του Μακαριότατου Μητροπολίτου Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Ονουφρίου. Ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη, μέχρι και τραγική περίοδος, τόσο στην ιστορία του ουκρανικού κράτους όσο και στην ιστορία της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Σήμερα έχουμε την ευκαιρία να κοιτάξουμε πίσω και να αναλογιστούμε αυτή τη δεκαετία.
Πρέπει να ξεκινήσουμε με το γεγονός ότι στα τέλη του 2013-2014, ενώ συνεχίζονταν οι μαζικές διαδηλώσεις στο κέντρο του Κιέβου, η υγεία του Μακαριότατου Μητροπολίτου Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Βολοντίμιρ επιδεινώθηκε σημαντικά.
Το βράδυ 22 προς 23 Φεβρουαρίου 2014, ως αποτέλεσμα της εμφάνισης στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ψευδών πληροφοριών σχετικά με την υποτιθέμενη αφαίρεση ιερών από τη Λαύρα Κιέβου-Πετσέρσκ, ακτιβιστές του Euromaidan πήγαν στη Λαύρα με σκοπό να την πάρουν υπό τον έλεγχό τους. Τότε κατέστη δυνατό να αποτραπεί η κλιμάκωση της σύγκρουσης. Ωστόσο, έγινε φανερό ότι η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία αντιμετωπίζει προκλήσεις στις οποίες πρέπει να ανταποκριθεί άμεσα.
Για το λόγο αυτό, στις 24 Φεβρουαρίου 2014 πραγματοποιήθηκε διευρυμένη συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου στη Λαύρα Κιέβου-Πετσέρσκ, στην οποία αναφέρθηκε ότι η κατάσταση της υγείας του Μακαριότατου Μητροπολίτου Βολοντίμιρ καθιστά αδύνατη την εκπλήρωση των καθηκόντων του Προκαθήμενου. Και γι’ αυτό η Ιερά Σύνοδος εξέλεξε τον Μητροπολίτη Τσερνίβτσι και Μπουκοβίνα Ονούφριο ως Τοπικό Εφημέριο του Μητροπολιτικού Καθεδρικού Ναού του Κιέβου. Επιπλέον, η Ιερά Σύνοδος δημοσίευσε μια Ομιλία στην οποία εξέφρασε ξεκάθαρα την υποστήριξή της για τη διατήρηση της ακεραιότητας του ουκρανικού κράτους. «Πρέπει να διατηρήσουμε μια ενωμένη εκκλησία της Ουκρανίας για τις μελλοντικές γενιές», ανέφερε η Ομιλία.
Στι 5 Ιουλίου 2014, εκοιμήθη στο 79ο έτος της ζωής του ο Μακαριότατος Μητροπολίτης Βολοντίμιρ. Εκείνη την εποχή, οι εχθροπραξίες λάμβαναν ήδη χώρα στην Ανατολική Ουκρανία. Έτσι, στις 6 Ιουλίου 2014, στη δήλωση της Ιεράς Συνόδου προς το ποίμνιο σχετικά με τον θάνατο του μακαριστού Βολοντίμιρ, ειπώθηκε: «Σήμερα, μπροστά στο φέρετρο του εκλιπόντος Προκαθήμενου… απευθύνουμε έκκληση στους αδελφούς και τις αδελφές μας και ζητάμε για χάρη του Χριστού. … να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για να μη χυθεί ούτε μια σταγόνα ανθρώπινο αίμα».
Στις 13 Αυγούστου 2014, την 40ή ημέρα μετά τον θάνατο του Μακαριότατου Μητροπολίτου Βολοντίμιρ, πραγματοποιήθηκε η Σύνοδος των Επισκόπων της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας, η οποία εξέλεξε ως νέο Προκαθήμενο τον Μητροπολίτη Ονούφριο. Στις 17 Αυγούστου 2014, για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας, πραγματοποιήθηκε η ενθρόνιση του Μακαριότατου Μητροπολίτου Κιέβου και πάσης Ουκρανίας στη Λαύρα Κιέβου-Πετσέρσκ. Στους εορτασμούς αυτούς παρέστησαν εκπρόσωποι έντεκα Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η ενθρόνιση έγινε απευθείας από τους επισκόπους της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Το Συμβούλιο των Επισκόπων κάλεσε επίσης «όλους όσους πήραν παράνομα τα όπλα να τα καταθέσουν και να αναζητήσουν τρόπους ειρηνικής επίλυσης της σύγκρουσης». Το Συμβούλιο κάλεσε επισκόπους, κληρικούς και λαϊκούς να «εμπλακούν ενεργά στο κοινωνικό έργο με στόχο τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για τη ζωή των εκτοπισμένων». Επιπλέον, το Συμβούλιο εξέφρασε ανησυχία για τα γεγονότα βίας κατά ιερέων διαφόρων χριστιανικών δογμάτων στην εμπόλεμη ζώνη.
Ως εκ τούτου, το Συμβούλιο των Επισκόπων όχι μόνο επιβεβαίωσε για άλλη μια φορά, αλλά και κατά κάποιο τρόπο ανέπτυξε τη θέση που η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία εξέφρασε δημόσια ήδη στα τέλη Φεβρουαρίου 2014. Αυτή η θέση μπορεί να αναλυθεί σε κάποια κύρια σημεία:
- Η Εκκλησία υποστηρίζει απερίφραστα την εδαφική ακεραιότητα και την κρατική κυριαρχία της Ουκρανίας.
- Η Εκκλησία καταδικάζει τη βία ως μέθοδο πολιτικού αγώνα.
- Η Εκκλησία αντιτίθεται στη βία στη θρησκευτική σφαίρα.
- Η Εκκλησία καλεί τα μέλη της να συμμετέχουν ενεργά στο κοινωνικό έργο για να βοηθήσουν τα θύματα των ένοπλων συγκρούσεων.
Αυτές οι προγραμματικές θέσεις διατυπώθηκαν επανειλημμένα από την Εκκλησία μας τα επόμενα χρόνια. Δεν έχουν χάσει τη σημασία τους ακόμη και σήμερα.
Δυστυχώς, οι ελπίδες του Συμβουλίου των Επισκόπων για τη διατήρηση της θρησκευτικής ειρήνης στην Ουκρανία δεν έγιναν πραγματικότητα. Ήδη το καλοκαίρι του 2014, σε αρκετές περιοχές της Ουκρανίας, οι ναοί της Εκκλησίας μας κατασχέθηκαν δια της βίας υπέρ του Πατριαρχείου Κιέβου (UOC PK).
Εκπρόσωποι του Πατριαρχείου Κιέβου και κρατικοί αξιωματούχοι υποστήριξαν τότε ότι επρόκειτο για νομική αλλαγή στη διοικητική υπαγωγή των κοινοτήτων. Ωστόσο, η πραγματική κατάσταση απείχε πολύ από αυτές τις δηλώσεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν επρόκειτο για ελεύθερη αλλαγή υπαγωγής, αλλά για παράνομη επανεγγραφή θρησκευτικών κοινοτήτων. Ήδη το φθινόπωρο του 2014. διαμορφώθηκε ένα σχήμα σύμφωνα με το οποίο οι αντίπαλοι της Εκκλησίας μας έδρασαν και τα επόμενα χρόνια. Στις περισσότερες περιπτώσεις, σε οικισμούς όπου υπήρχε ενορία της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας γίνονταν συνεδριάσεις της εδαφικής κοινότητας που τάχθηκαν υπέρ της μετάβασης της ενορίας στο Πατριαρχείο Κιέβου. Με βάση τις αποφάσεις τέτοιων συναντήσεων, οι τοπικές αρχές εξέδωσαν εντολή για την επανεγγραφή της θρησκευτικής κοινότητας, μετά την οποία ο ναός μεταφέρθηκε στη χρήση του Πατριαρχείου Κιέβου.
Ωστόσο, αυτή η πορεία δράσης παραβίασε κατάφωρα τους κανόνες της ισχύουσας νομοθεσίας. Γεγονός είναι ότι οι νομικές έννοιες «εδαφική κοινότητα» και «θρησκευτική κοινότητα» δεν ταυτίζονται. Εάν η εδαφική κοινότητα είναι φορέας των λειτουργιών και των εξουσιών της τοπικής αυτοδιοίκησης, τότε η θρησκευτική κοινότητα έχει ως στόχο της την ικανοποίηση των θρησκευτικών αναγκών των μελών της. Αποφάσεις για την αλλαγή της υπαγωγής μιας θρησκευτικής κοινότητας μπορούν να ληφθούν μόνο από τη γενική συνέλευση των μελών της. Η εδαφική κοινότητα δεν έχει το δικαίωμα να λαμβάνει τέτοιες αποφάσεις.
Συνήθως, οι κοινότητες της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (UOC) δήλωσαν ότι δεν αναγνώριζαν τέτοιες αποφάσεις και αρνούνταν να παραδώσουν την εκκλησία τους στον κλήρο του Πατριαρχείου Κιέβου. Συχνά τελείωνε με βίαιες καταλήψεις εκκλησιών υπέρ του Πατριαρχείου Κιέβου (UOC PK). Ακόμη και σε εκείνες τις περιπτώσεις που οι θρησκευτικές κοινότητες της Εκκλησίας μας απέδειξαν το δίκιο τους στα δικαστήρια, οι εκπρόσωποι του Πατριαρχείου Κιέβου αρνήθηκαν να συμμορφωθούν με τις δικαστικές αποφάσεις.
Κατά τη διάρκεια του 2014 παρόμοιες συγκρούσεις σημειώθηκαν σε περισσότερες από είκοσι κοινότητες της Εκκλησίας μας. Γενικά για την περίοδο από τον Φεβρουάριο 2014 έως τον Νοέμβριο του 2018 οι λεγόμενες «μεταβιβάσεις» έγιναν σε περίπου 70 κοινότητες. Ωστόσο, παρά τις απώλειες αυτές, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία συνέχισε να παρουσιάζει θετική δυναμική στην αύξηση του αριθμού των ενοριών. Αν στο τέλος του 2013 η UOC είχε 11.465 ενορίες, στο τέλος του 2018 υπήρχαν ήδη 12.092 από αυτές.
Ορισμένες κοινότητες που έχασαν τις εκκλησίες τους μπόρεσαν να χτίσουν νέες. Ναι, το 2016, σε τρεις οικισμούς, θρησκευτικές κοινότητες λειτουργούσαν ήδη σε νεόδμητες εκκλησίες και η κατασκευή συνεχίστηκε σε έντεκα ακόμα οικισμούς.
Μια άλλη δύσκολη πρόκληση για την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν οι νομοθετικές πρωτοβουλίες που στόχευαν στον περιορισμό των δραστηριοτήτων της. Το πιο ηχηρό ήταν ο λεγόμενος νόμος για τη μετονομασία των θρησκευτικών οργανώσεων (αρ. 2662-VIII), ο οποίος εγκρίθηκε από τη Βερχόβνα Ράντα [το κοινοβούλιο] της Ουκρανίας στις 20 Δεκεμβρίου 2018.
Αυτός ο νόμος ορίζει ότι μια θρησκευτική οργάνωση που αποτελεί μέρος της δομής μιας θρησκευτικής οργάνωσης (σύλλογος) της οποίας το κέντρο διαχείρισης βρίσκεται σε κράτος που έχει πραγματοποιήσει στρατιωτική επίθεση κατά της Ουκρανίας, υποχρεούται να αντικατοπτρίζει τη συμμετοχή της σε μια θρησκευτική οργάνωση εκτός Ουκρανίας στο πλήρες όνομά της. Φυσικά, μόνο ένα κράτος σήμερα αναγνωρίζεται επίσημα ότι πραγματοποίησε στρατιωτική επίθεση κατά της Ουκρανίας και κατέλαβε μέρος του εδάφους της, και αυτό είναι η Ρωσική Ομοσπονδία. Κατά συνέπεια, αυτός ο νόμος αφορούσε εκείνες τις θρησκευτικές οργανώσεις που αποτελούν μέρος θρησκευτικών ενώσεων που έχουν διοικητικό κέντρο στην επικράτεια της Ρωσίας.
Οι εμπνευστές της υιοθέτησης αυτού του νόμου είπαν ξεκάθαρα ότι στρέφεται, κυρίως, κατά της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Επέμειναν ότι η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία θα πρέπει να αυτοαποκαλείται επίσημα «Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ουκρανία».
Μετά την υιοθέτηση του συγκεκριμένου νόμου, το Υπουργείο Πολιτισμού της Ουκρανίας δημοσίευσε έναν κατάλογο θρησκευτικών οργανώσεων (ενώσεων), οι οποίες έπρεπε να τροποποιήσουν τα καταστατικά τους και να τα υποβάλουν για νέα εγγραφή. Αυτή η λίστα περιλαμβάνει τη Μητρόπολη Κιέβου της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, 53 επισκοπικές διοικήσεις, πνευματικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, μοναστήρια, ιεραποστολικούς συλλόγους (αποστολές), θρησκευτικές αδελφότητες, καθώς και θρησκευτικές κοινότητες που αποτελούν μέρος της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Ωστόσο, η Μητρόπολη Κιέβου της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας προσέφυγε στο Επαρχιακό Διοικητικό Δικαστήριο της πόλης του Κιέβου με αγωγή για να κηρυχθεί παράνομη αυτή η εντολή του Υπουργείου Πολιτισμού. Στις 22 Απριλίου 2019, προκειμένου να εξασφαλιστεί η αγωγή, το δικαστήριο απαγόρευσε οποιαδήποτε ενέργεια εγγραφής σχετικά με θρησκευτικές οργανώσεις της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Από τη μία, αυτό σήμαινε ότι δεν θα γινόταν μετονομασία θρησκευτικών οργανώσεων μέχρι να εκδικαστεί η αγωγή. Αλλά από την άλλη, σήμαινε πλήρες «πάγωμα» των ενεργειών εγγραφής σχετικά με θρησκευτικές οργανώσεις που αποτελούν μέρος της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Η εξέταση αυτής της υπόθεσης κράτησε για πέντε ολόκληρα χρόνια. Μόνο στις 15 Μαΐου 2023. το δικαστήριο αρνήθηκε πλήρως να ικανοποιήσει τη διοικητική αξίωση της Μητρόπολης Κιέβου. Διαφωνώντας με αυτή την απόφαση, η Μητρόπολη Κιέβου άσκησε έφεση, ωστόσο, στις 2 Νοεμβρίου 2023. Το Έκτο Διοικητικό Εφετείο αποφάσισε να απορρίψει την εν λόγω ένσταση.
Το 2018-2019 ο ομολογιακός χάρτης της Ουκρανίας υπέστη θεμελιώδεις αλλαγές ως αποτέλεσμα της παρέμβασης στα ουκρανικά εκκλησιαστικά πράγματα από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίο. Την άνοιξη του 2018, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ανακοίνωσε την πρόθεσή του να εκδώσει Τόμο για την αυτοκεφαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ουκρανία. Προετοιμάζοντας αυτό το βήμα, στις 11 Οκτωβρίου 2018, η Σύνοδος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ικανοποίησε τις εκκλήσεις του Φιλαρέτου Ντενισένκο και του Μακαρίου Μάλετιτς για άρση όλων των κανονικών ποινών από αυτούς και τους κληρικούς και επίσης ακύρωσε τα Συνοδικά Ψηφίσματα του 1686 περί μεταφοράς της Μητρόπολης Κιέβου στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας.
Στις 13 Νοεμβρίου 2018, στη Λαύρα Κιέβου-Πετσέρσκ πραγματοποιήθηκε η Σύνοδος των Επισκόπων της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία έκρινε την απόφαση της Ιεράς Συνόδου του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως της 11ης Οκτωβρίου 2018 ως μη έχουσα «καμία κανονική δύναμη». Παράλληλα, το Συμβούλιο κάλεσε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως σε διάλογο με την αδελφική συμμετοχή όλων των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών με στόχο την επίλυση των προβλημάτων της Ουκρανικής Ορθοδοξίας σε σύνοδο.
Ωστόσο, η θέση της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν ελήφθη υπόψη ούτε από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως ούτε από τις κρατικές αρχές της Ουκρανίας. Στις αρχές Δεκεμβρίου 2018, έγινε γνωστό ότι το λεγόμενο «Συμβούλιο Ενοποίησης» πρόκειται να πραγματοποιηθεί στο Κίεβο στις 15 Δεκεμβρίου. Συγκλήθηκε επίσημα από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίο, ο οποίος κάλεσε όλους τους επισκόπους της UOC, UOC KP και UAOC [«Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία»] σε αυτή τη σύνοδο. Ωστόσο, στους Ουκρανούς επισκόπους παραδόθηκαν οι επιστολές του Πατριάρχη Βαρθολομαίου από εκπροσώπους του κράτους.
Σε σχέση με την προετοιμασία για το «Συμβούλιο Ενοποίησης» στις 7 Δεκεμβρίου 2018, συγκλήθηκε συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η Σύνοδος τόνισε ότι ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως δεν έχει το δικαίωμα να συγκαλεί οποιεσδήποτε συγκεντρώσεις στην Ουκρανία και να καλεί σε αυτές τους επισκόπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Η Σύνοδος δεν ευλόγησε την επισκοπή, τους κληρικούς, τους μοναχούς και τους λαϊκούς της UOC να συμμετάσχουν στο «Συμβούλιο Ενοποίησης». Οι όποιες αποφάσεις θα μπορούσαν να ληφθούν σε αυτό το συμβούλιο κηρύχθηκαν από τη Σύνοδο ως «άκυρες και χωρίς νόμιμη και κανονική ισχύ».
Το «Συμβούλιο Ενοποίησης» πραγματοποιήθηκε στο Κίεβο στις 15 Δεκεμβρίου 2018. Σε αυτό συμμετείχαν όλοι οι επίσκοποι της UOC-KP και της UAOC. Ταυτόχρονα, από τους εκατό σχεδόν επισκόπους της UOC, μόνο δύο ιεράρχες προσήλθαν σε αυτή τη συνάντηση. Στο συμβούλιο προήδρευσε ο εκπρόσωπος του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Μητροπολίτης Γαλλίας Εμμανουήλ. Στο προεδρείο του καθεδρικού ναού κάθισε και ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Πέτρο Ποροσένκο. Πριν από την έναρξη των εργασιών του συμβουλίου, η UOC-KP και η UAOC ανακοίνωσαν επίσημα την αυτοδιάλυσή τους. Το Συμβούλιο αποφάσισε να δημιουργήσει μια νέα δομή – την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (OCU). Επικεφαλής της εξελέγη ο Μητροπολίτης Επιφάνιος (Ντουμένκο), ο οποίος προηγουμένως ανήκε στην UOC KP. Το Συμβούλιο ενέκρινε επίσης το Καταστατικό της OCU, το σχέδιο του οποίου συντάχθηκε από Έλληνες θεολόγους. Αυτός ο Χάρτης καθόρισε πολυάριθμους παράγοντες στις δραστηριότητες της OCU.
Οι αποφάσεις του «Συμβουλίου Ενοποίησης» εγκρίθηκαν από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, και στις 6 Ιανουαρίου 2019, στην Κωνσταντινούπολη, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος επέδωσε στον Μητροπολίτη Επιφάνιο Τόμο χορήγησης αυτοκεφαλίας στην OCU.
Η χορήγηση του Τόμου δεν οδήγησε σε θρησκευτική ειρήνη στην Ουκρανία, αλλά αντίθετα μόνο περιέπλεξε τη θρησκευτική κατάσταση. Το 2019 με την υποστήριξη των κρατικών αρχών, ξεκίνησε ένα νέο κύμα κατασχέσεων ναών της UOC. Οι υποστηρικτές της νεοσύστατης OCU ενήργησαν σύμφωνα με το ίδιο σχέδιο που χρησιμοποιήθηκε προηγουμένως για τη μεταφορά των κοινοτήτων της UOC στο Πατριαρχείο Κιέβου. Κατά τη διάρκεια του 2019 οι επικεφαλής των περιφερειακών κρατικών διοικήσεων εξέδωσαν περισσότερες από 200 εντολές για την επανεγγραφή κοινοτήτων της UOC. Για να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους, οι θρησκευτικές κοινότητες της UOC απευθύνθηκαν στα τοπικά δικαστήρια. Περισσότερες από 150 δίκες πραγματοποιήθηκαν μόνο το 2019. Η παράνομη επανεγγραφή θρησκευτικών κοινοτήτων συνοδεύτηκε από κατάσχεση εκκλησιαστικής περιουσίας, ξυλοδαρμό πιστών και αιματοχυσία. Κατά τη διάρκεια του 2019 κινήθηκαν περισσότερες από 250 ποινικές διαδικασίες γύρω από τέτοια γεγονότα.
Η κατάσταση βελτιώθηκε κάπως μετά τις προεδρικές εκλογές του 2019. Ο Πέτρο Ποροσένκο έχασε τις εκλογές. Αυτό σήμαινε και την αποτυχία της θρησκευτικής του πολιτικής. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι τόνισε επανειλημμένα ότι δεν σχεδιάζει να παρέμβει σε εκκλησιαστικές υποθέσεις. Ως εκ τούτου, μετά τη νίκη του στις εκλογές, η πίεση από το κράτος στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία μειώθηκε σημαντικά. Ωστόσο, οι βαθιές αντιφάσεις στη θρησκευτική ζωή της Ουκρανίας παρέμειναν ανυπέρβλητες. Και σε αυτή την κατάσταση ανεπίλυτης ενδοεκκλησιαστικής σύγκρουσης, η Ουκρανία αντιμετώπισε πόλεμο…
Στις 24 Φεβρουαρίου 2022 άρχισε μια πλήρους κλίμακας ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία. Αυτός ο πόλεμος έγινε η πιο βάναυση ένοπλη σύγκρουση που έλαβε χώρα στον κόσμο από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ήδη την πρώτη ημέρα της πλήρους εισβολής (24 Φεβρουαρίου), ο Μακαριότατος Μητροπολίτης Ονούφριος δημοσίευσε μια ομιλία στο εκκλησίασμα στην οποία καταδίκασε απερίφραστα τον πόλεμο, αποκαλώντας την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία «αμαρτία του Κάιν». Ο Σεβασμιότατος κάλεσε τη ρωσική ηγεσία να σταματήσει αμέσως τις εχθροπραξίες και να αναζητήσει διπλωματικές λύσεις στα υπάρχοντα προβλήματα. Έτσι, ήδη από την πρώτη ημέρα του πολέμου, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, στο πρόσωπο του Προκαθήμενου της, στάθηκε κατηγορηματικά στο πλευρό της Πατρίδας της – της Ουκρανίας και καταδίκασε ξεκάθαρα τη ρωσική επιθετικότητα.
Επιπλέον, η Εκκλησία μας οργάνωσε μεγάλης κλίμακας βοήθεια σε πρόσφυγες, εκτοπισμένους και όσους βρέθηκαν στην εμπόλεμη ζώνη. Μόνο κατά τους πρώτους τρεις μήνες του πολέμου, περισσότεροι από 13.000 πρόσφυγες φιλοξενήθηκαν σε εκκλησίες και μοναστήρια της UOC. Κάθε μέρα, αρκετές χιλιάδες άνθρωποι λάμβαναν τρόφιμα και άλλη ανθρωπιστική βοήθεια από εθελοντές της UOC.
Στις εκκλήσεις του, ο Μητροπολίτης Ονούφριος κάλεσε ευθέως τον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο να υπερασπιστεί την Ουκρανία και να καταβάλει προσπάθειες για να σταματήσει τον πόλεμο. Σε δημόσιες δηλώσεις του, ο Πατριάρχης Μόσχας εξέφρασε ξεκάθαρα την υποστήριξή του στους Ρώσους στρατιωτικούς.
Παρόμοιες ενέργειες του Πατριάρχη Κυρίλλου προκάλεσαν οργή στην Ουκρανία. Ήδη τις πρώτες ημέρες του πολέμου, οι ιερείς της UOC άρχισαν να αρνούνται να μνημονεύουν το όνομα του Πατριάρχη Κύριλλου κατά τη διάρκεια της λειτουργίας. Ήταν μια σημαντική απόδειξη της σταθερά χριστιανικής θέσης των ιερέων που στάθηκαν στο πλευρό της Πατρίδας τους στις συνθήκες του πολέμου που εξαπέλυσε η Ρωσία εναντίον της Ουκρανίας.
Οι επίσκοποι και οι κληρικοί της UOC άρχισαν όλο και περισσότερο να διακηρύσσουν την ανάγκη πλήρους χωρισμού από το Πατριαρχείο Μόσχας. Νιώθοντας σε βάθος αυτά τα συναισθήματα, ο Μακαριότατος Μητροπολίτης Ονούφριος πήρε την πρωτοβουλία να συγκαλέσει στο Κίεβο συνάντηση επισκόπων, ιερέων, μοναχών και λαϊκών. Στις 12 Μαΐου 2022, η πρωτοβουλία αυτή υποστηρίχθηκε από την Ιερά Σύνοδο.
Φαινόταν ότι σε συνθήκες πολέμου, η σύγκληση μιας τέτοιας συνάντησης μπορεί να αποδειχτεί αδύνατη. Ως εκ τούτου, ήδη στις 27 Μαΐου 2022, επίσκοποι, εκπρόσωποι του κλήρου, μοναχοί και λαϊκοί της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας συγκεντρώθηκαν στο Κίεβο. Την εποχή εκείνη δεκατέσσερα επισκοπικά κέντρα βρίσκονταν υπό προσωρινή κατάληψη. Οι εκπρόσωποι αυτών των επισκοπών δεν είχαν τη φυσική ευκαιρία να έρθουν στο Κίεβο. Ως εκ τούτου, τους δόθηκε η ευκαιρία να συμμετάσχουν στη συνάντηση μέσω σύνδεσης βίντεο. Έτσι, όλες οι μητροπόλεις της UOC εκπροσωπήθηκαν στη συνάντηση.
Η συνέλευση ξεκίνησε τις εργασίες της το πρωί της 27ης Μαΐου στη Μονή Θεοφανίας στο Κίεβο. Είχαν επαρκή απαρτία για να αποτελέσουν το Συμβούλιο της UOC. Ως εκ τούτου, αμέσως μετά το τέλος της συνεδρίασης πραγματοποιήθηκε το Συμβούλιο των Επισκόπων, το οποίο υποστήριξε την ιδέα της διεξαγωγής του Συμβουλίου της UOC με τη συμμετοχή κληρικών, μοναχών και λαϊκών. Ήδη το απόγευμα της 27ης Μαΐου, οι σύνεδροι συγκεντρώθηκαν ξανά για μια συνάντηση, αλλά όχι ως συνάντηση, αλλά ως Συμβούλιο της UOC.
Οι αποφάσεις του Συμβουλίου στη Φεοφάνιγια είναι γνωστές. Επομένως, δεν θα τα επαναλάβω. Θα ήθελα απλώς να σας υπενθυμίσω ότι το Συμβούλιο αφαίρεσε από το Καταστατικό για τη διαχείριση της UOC όλες τις διατάξεις που καθιέρωναν την εξάρτηση της UOC από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία (ROC). Αν και το Ψήφισμα του Συμβουλίου δεν χρησιμοποιεί τη λέξη «αυτοκεφαλία», από τις 27 Μαΐου 2022, το Καταστατικό της UOC δεν περιέχει πλέον διατάξεις για την κανονική εξάρτηση της Εκκλησίας μας από άλλες Τοπικές Εκκλησίες.
Ωστόσο, τόσο οι εκπρόσωποι της OCU όσο και οι κρατικοί φορείς της Ουκρανίας συνέχισαν να δηλώνουν μετά το Συμβούλιο ότι η UOC παραμένει συστατικό τμήμα του Πατριαρχείου Μόσχας. Αυτή η θέση διατυπώθηκε με μεγαλύτερη σαφήνεια στο κείμενο της έρευνας, που στις αρχές του 2023 πραγματοποιήθηκε από την Κρατική Υπηρεσία της Ουκρανίας για την Εθνοπολιτική και την Ελευθερία της Συνείδησης (DESS). Το κύριο συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι ούτε η νέα έκδοση του Καταστατικού για τη διαχείριση της UOC ούτε το Διάταγμα του Συμβουλίου της UOC «δεν οδήγησαν στη ρήξη της εκκλησιαστικής-κανονικής σύνδεσης της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας με την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία». Ως εκ τούτου, σύμφωνα με τους ειδικούς, «η UOC συνεχίζει να είναι υποταγμένη στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία».
Θα πρέπει να εξηγηθεί εδώ ότι η διεξαγωγή αυτής της έρευνα αποτέλεσε ένα από τα στοιχεία μιας θεμελιώδους αλλαγής στην κρατική πολιτική στον θρησκευτικό τομέα. Παράλληλα με την έρευνα, η κυβέρνηση ετοίμαζε σχέδιο νόμου για την απαγόρευση των δραστηριοτήτων θρησκευτικών οργανώσεων που συνδέονται με τα κορυφαία κέντρα της Ρωσίας στην Ουκρανία. Και η πραγματογνωμοσύνη που πραγματοποιήθηκε από την DESS επρόκειτο να διαδραματίσει βασικό ρόλο στη μελλοντική εφαρμογή αυτού του νόμου.
Στις 20 Αυγούστου 2024, η Βερχόβνα Ράντα της Ουκρανίας υιοθέτησε το νόμο «Για την προστασία της συνταγματικής τάξης στον τομέα των δραστηριοτήτων των θρησκευτικών οργανώσεων» (αρ. 3894-IX), που στις 24 Αυγούστου υπογράφηκε από τον Πρόεδρο. Αυτός ο νόμος απαγορεύει τις δραστηριότητες της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ουκρανία, καθώς και των ουκρανικών θρησκευτικών κοινοτήτων που συνδέονται με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Επιπλέον, ο νέος νόμος προβλέπει τη δυνατότητα απαγόρευσης των θρησκευτικών οργανώσεων, εάν ασχολούνται με την προπαγάνδα της ιδεολογίας του «ρωσικού κόσμου». Αν και αυτός ο νόμος έχει ήδη τεθεί σε ισχύ, εξακολουθούμε να μην βλέπουμε συγκεκριμένα βήματα προς την εφαρμογή του.
Στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ο νόμος αυτός αναφέρεται συνήθως ως «Νόμος για την Απαγόρευση της UOC». Ωστόσο, από τις 27 Μαΐου 2022, η Εκκλησία μας δεν έχει δεσμούς με τη Μόσχα και υπάρχει ως εντελώς ανεξάρτητη και ανεξάρτητη Τοπική Εκκλησία. Επομένως, πιστεύουμε ότι ο Νόμος 3894 δεν έχει καμία σχέση με την UOC!
Αλλαγές στη θρησκευτική πολιτική του κράτους στο τέλος του 2022-2023 προκάλεσαν άλλο ένα κύμα βίας για θρησκευτικούς λόγους. Θα αναφέρω μόνο τις πιο ηχηρές περιπτώσεις επιθετικότητας κατά των κοινοτήτων της Εκκλησίας μας.
Στις 28 Μαρτίου 2023 στο Ιβάνο-Φρανκίφσκ, ο καθεδρικός ναός της Γεννήσεως του Χριστού καταλήφθηκε δια της βίας. Οι κλειδαριές του ναού παραβιάστηκαν, και οι ιερείς της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας που βρίσκονταν στον ναό εκδιώχθηκαν από εκεί με δακρυγόνα.
Στις 2 Απριλίου 2023, στο Χμελνίτσκι, στον καθεδρικό ναό της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, διαπράχθηκε μια πρόκληση, μετά την οποία, κατά παράβαση των νομικών κανόνων, πραγματοποιήθηκε αυθόρμητη ψηφοφορία για τη μεταφορά του καθεδρικού ναού στη δικαιοδοσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας [OCU].
Τον Μάρτιο του 2023, το Δημοτικό Συμβούλιο του Λβιβ παρέδωσε στην OCU ένα οικόπεδο στο οποίο βρισκόταν για πολλά χρόνια ο ναός της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας προς τιμήν του Αγίου Ισαποστόλου Πρίγκιπα Βολοντίμιρ. Στις 6 Απριλίου 2023, η OCU ξεκίνησε την κατεδάφιση αυτού του ναού. Πριν από την κατεδάφιση, ο ιερέας της OCU διάβασε μερικές προσευχές κοντά στην εκκλησία, μετά τις οποίες έδωσε μια ευλογία για την καταστροφή της εκκλησίας. Έτσι, ο ιερέας ενέκρινε ευθέως την καταστροφή του ναού, στον οποίο επί χρόνια ακούγονταν προσευχές προς τον Θεό και προσφέρθηκε αναίμακτη θυσία! Πιθανότατα, αυτή ήταν η πρώτη περίπτωση σε όλα τα χρόνια της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, που ναός δεν χτίστηκε, αλλά καταστράφηκε…
Στις 20 Νοεμβρίου 2023, ένα ανδρικό μοναστήρι προς τιμήν της Γεννήσεως της Θεοτόκου στην πόλη Τσερκάσκι καταλήφθηκε δια της βίας. Και στις 17 Οκτωβρίου 2024, η κατάληψη του καθεδρικού ναού στο Τσερκάσι, που συνοδεύτηκε από τον άγριο ξυλοδαρμό των πιστών της Εκκλησίας μας, απέκτησε ευρεία δημοσιότητα.
Δυστυχώς, αυτό απέχει πολύ από τον πλήρη κατάλογο περιπτώσεων ανοιχτής βίας κατά κοινοτήτων της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Και όλα αυτά έγιναν με την προφανή υποστήριξη της ανώτερης ηγεσίας της OCU. Ο Μητροπολίτης Επιφάνιος δεν καταδίκασε ούτε μια λέξη αυτές τις κατάφωρες παραβιάσεις της θρησκευτικής ειρήνης. Περιορίστηκε μόνο σε γενικές εκκλήσεις στα κηρύγματά του «να μην καταφεύγουμε σε κακές πράξεις ακόμα και για καλό σκοπό».
Η OCU δεν επέβαλε καμία τιμωρία στους ιερείς που συμμετείχαν στη βίαιη κατάληψη εκκλησιών.
Σήμερα, σε πολλές πόλεις και χωριά της Ουκρανίας, όπου η OCU κατέλαβε βίαια τις εκκλησίες της Εκκλησίας μας, αυτές οι εκκλησίες είναι άδειες! Ταυτόχρονα, κοινότητες της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας εκτελούν θείες λειτουργίες σε διάφορους ιδιωτικούς χώρους.
Η βία κατά των κοινοτήτων της Εκκλησίας μας, στην οποία οι λειτουργοί της OCU ενεργούν ως συνένοχοι (και ενίοτε υποκινητές), δημιουργεί ένα βαθύ χάσμα μεταξύ μας, το οποίο είναι απίθανο να ξεπεραστεί στο εγγύς μέλλον.
Μέσα σε όλες αυτές τις δύσκολες δοκιμασίες, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, με επικεφαλής τον Προκαθήμενο της τον Μακαριότατο Μητροπολίτη Ονούφριο, στηρίζεται ταπεινά στο θέλημα του Θεού. Όπως μας διδάσκουν οι Αγίες Γραφές και οι Ιερές Παραδόσεις, οι δοκιμασίες εξαγνίζουν την ανθρώπινη ψυχή, προετοιμάζοντάς μας για τη Βασιλεία των Ουρανών. Ο Άγιος Εφραίμ ο Σύρος έγραψε: «Αν σε περιβάλλουν θλίψεις, να ξέρεις ότι θα σου ανοίξουν τις πόρτες του παραδείσου».
Ο Μακαριότατος Μητροπολίτης Ονούφριος, τον οποίο ο Κύριος έθεσε επικεφαλής της Τοπικής μας Εκκλησίας σε αυτή τη δύσκολη στιγμή, είναι για εμάς πραγματικό παράδειγμα ταπεινοφροσύνης, προσευχής και ελπίδας για την Πρόνοια του Θεού.
Η Εκκλησία μας είναι πάντα ανοιχτή στον εποικοδομητικό διάλογο. Ωστόσο, η βάση του διαλόγου πρέπει να είναι ο αμοιβαίος σεβασμός. Σήμερα, αντίθετα, ακούμε ύβρεις και βλέπουμε άμεση βία. Ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός μας διδάσκει να μην ανταποδίδουμε κακό στο κακό. Η Εκκλησία μας λοιπόν καλεί με συνέπεια τους πιστούς της να απέχουν από τη βία.
Παρά την αδικία που επιδεικνύεται εις βάρος μας σήμερα, προσευχόμαστε για το κράτος μας, για τους Ουκρανούς στρατιώτες και για ολόκληρο τον ουκρανικό λαό. Στον σημερινό πόλεμο κατά των Ρώσων εισβολέων, δεν πρέπει να μπούμε στον πειρασμό να αντιγράψουμε τον επιτιθέμενο στις βάναυσες αυταρχικές του μεθόδους. Η Ουκρανία πρέπει να είναι ισχυρή στην ελευθερία και τη διαφάνειά της. Θα ζητήσουμε τη βοήθεια του Θεού για να επιμείνουμε σε αυτόν τον δύσκολο αγώνα.
