Αποσύρονται η μία μετά την άλλη οι κοινωνικές οργανώσεις της Βολιβίας από τα μπλόκα των εθνικών οδών, εστιάζοντας στην επικείμενη εκλογική μάχη. Αυτή που μετά από αλλεπάλληλες αναβολές, αντιπαραθέσεις, παρασκηνιακές συνεννοήσεις, ματαιώσεις συμφωνιών κτλ., προσδιορίστηκε διά νόμου “οριστικά, αμετάθετα και αμετάκλητα” για τις 18 Οκτωβρίου. Φαίνεται πως η πλειοψηφία των ιθαγενών αγροτών και εργατών που πλαισίωσαν τα μπλόκα αποδέχονται, για την ώρα τουλάχιστον, την ήπια στρατηγική του Έβο Μοράλες και του MAS-IPSP. Ή εν πάση περιπτώσει δεν ρισκάρουν να την υπονομεύσουν ανοικτά.
Αναστέλλονται τα μπλόκα μέχρι τις εκλογές
Με παράλληλες αποφάσεις τους η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών της Βολιβίας (COB), το αγροτο-ιθαγενικό “Σύμφωνο Ενότητας” και άλλες ενώσεις συμφώνησαν να αναστείλουν τις κινητοποιήσεις. Παραμένουν όμως “σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και σε επαγρύπνηση μέχρι τις 18 Οκτωβρίου”.
Αυτό δήλωσε ο αντιπρόεδρος των έξι Ομοσπονδιών Κόκας της Κοτσαμπάμπα σε συνέντευξη τύπου στην οποία οι κοκαλέρος ανακοίνωσαν τις αποφάσεις τους την Παρασκευή. Πρόκειται για τον Ανδρόνικο Ροντρίγκες, στέλεχος του MAS, ο οποίος είχε συζητηθεί στην αρχή της εκλογικής περιόδου σαν ένας από τους πιθανούς υποψηφίους του MAS για την προεδρία της Βολιβίας.
Η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών (COB) ταλαντεύτηκε. Στην αρχή απέρριψε την εκλογική συμφωνία. Στη συνέχεια όμως συμφώνησε και αυτή στην αναστολή των κινητοποιήσεων. Στη συνέντευξη τύπου της COB ο Γενικός της Γραμματέας, Χουάν Κάρλος Χουαράτσι αποσαφήνισε πως η Ένωση “δεν ελπίζει ότι το καθεστώς θα διεξαγάγει έντιμες εκλογές”. Για αυτό και δηλώνει από τώρα: “θα συνεχίσουμε ακόμα πιο μαχητικά την επομένη των εκλογών αν η ντε φάκτο κυβέρνηση αρνηθεί να παραδώσει την κρατική διοίκηση”.
Υπάρχουν όμως άλλοι που επιμένουν στις κινητοποιήσεις. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο Φελίπε Κίσπε, αρχηγός κάποιων αγροτικών κινήσεων, γνωστός ως “Mallku” (“κορυφή”, “άρχοντας” ή κάτι παρόμοιο στη γλώσσα των Ινδιάνων Αϋμάρα), ο οποίος εδώ και πολλά χρόνια βρίσκεται αριστερά του MAS. Έχει καταγγείλει μάλιστα τη διακυβέρνηση του MAS σαν “νεοφιλελευθερισμό με ινδιάνικο πρόσωπο”. Εμείς, είπε ο Κίσπε, θα συνεχίσουμε τα μπλόκα μέχρι να παραιτηθεί η Άνιες.
Σε αυτόν προφανώς αναφερόταν, χωρίς να τον κατονομάζει, ο Ροντρίγκες λέγοντας στη συνέντευξη που έδωσαν οι κοκαλέρος της Κοτσαμπάμπα: “Ζητούμε ενότητα σε εθνικό επίπεδο με όλους τους αδελφούς μας από τις κοινωνικές οργανώσεις όλης της Βολιβίας. Τώρα είναι η ώρα για ενότητα και όχι για διαμάχες ή για ασήμαντες εσωτερικές διαιρέσεις μεταξύ των κοινωνικών κινημάτων”.
Πρόθεση της κυβέρνησης, είπε ο Ροντρίγκες, ήταν “να σαμποτάρει συστηματικά και να ματαιώσει τις εκλογές επ’ αόριστον, αλλά χάρη στις κινητοποιήσεις μας δεν τα κατάφερε”. Στην ίδια γραμμή κινήθηκε και ο ηγέτης των καλλιεργητών κόκας της Κοτσαμπάμπα, Χιμονέ Λεονάρντο Λόζα, διαβεβαιώνοντας ότι οι κινητοποιήσεις “δεν ήταν μάταιες” και δηλώνοντας πως οι κοινωνικές οργανώσεις “θα υπερασπιστούν το νόμο που εγγυάται τις εκλογές στις 18 Οκτωβρίου”.
“Θα πάμε στις εκλογές και θα τους κερδίσουμε στο γήπεδό τους”, είπε ο ηγέτης των Ινδιάνων κοκαλέρος.
Τι είχε προηγηθεί
Θυμίζουμε ότι τα μπλόκα που απέκλεισαν τις εθνικές αρτηρίες σε όλη τη Βολιβία ξεκίνησαν τη Δευτέρα 3 Αυγούστου με επικεφαλής την εργατική COB και την αγροτική CSUTCB (Ενιαία Συνδικαλιστική Συνομοσπονδία Εργατών Γης της Βολιβίας). Στην αρχή ζητούσαν να μην αλλάξει η ημερομηνία των εκλογών, που είχε πρόσφατα οριστεί για 6 Σεπτεμβρίου. Γρήγορα όμως το αίτημα μετατοπίστηκε στην απαίτηση για άμεση παραίτηση της ντε φάκτο κυβέρνησης.
Φαίνεται πως η πίεση από τα μπλόκα ήταν τέτοια που ανάγκασε την πιο μετριοπαθή πτέρυγα του καθεστώτος, αυτή που εκφράζεται από το Ανώτατο Εκλογικό Δικαστήριο, να βρει ένα σημείο συμβιβασμού με το MAS. Την προβλημάτιζε όχι μόνο η οικονομική και κοινωνική παράλυση από το μπλοκάρισμα των μεταφορών, αλλά κυρίως η άμεση πολιτική πίεση από την πανεθνική κινητοποίηση του λαϊκού ιθαγενικού στοιχείου που έδειχνε ότι μπορεί να πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Από τη δική της μεριά η κυβέρνηση άρχισε δημόσια να συζητά το ενδεχόμενο βίαιης καταστολής των μπλόκων με αστυνομία και στρατό, ενώ σιωπηλά έριξε στη μάχη οπλισμένες παραστρατιωτικές ομάδες που με τις πρώτες ήδη ενέργειές τους έδειξαν πως είχαν τη δυνατότητα να προκαλέσουν εμφύλιο χάος.
Έτσι το Σάββατο 8 Αυγούστου προέκυψε μια συμβιβαστική συμφωνία για εκλογές στις 18 Οκτωβρίου – την ημερομηνία δηλαδή που έτσι κι αλλιώς προέβαλλε η κυβέρνηση, χωρίς όμως να δεσμεύεται. Αντιθέτως η συμφωνία προέβλεπε η ημερομηνία αυτή να είναι “οριστική, αμετάθετη και αμετάκλητη” και όλη η εκλογική διαδικασία να λάβει χώρα υπό την επίβλεψη και εγγύηση του ΟΗΕ – και όχι π.χ. του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών ή κάποιων άλλων φορέων που θα επέλεγε η ντε φάκτο κυβέρνηση.
Στην αρχή η COB αρνήθηκε να συναινέσει και μαζί με το “Σύμφωνο Ενότητας” αντιπρότεινε ως εκλογική ημερομηνία την 11η Οκτωβρίου. Ήταν όμως φανερό ότι η διαφορά μιας εβδομάδας δεν ήταν τόσο σημαντική. Ο Μοράλες αποδέχθηκε αμέσως τον συμβιβασμό και ζήτησε την αναστολή των κινητοποιήσεων, ενώ η συμφωνία πήρε στις αμέσως επόμενες ημέρες επίσημο θεσμικό χαρακτήρα μέσα από τις νομοθετικές αποφάσεις της Γερουσίας και του Εθνικού Κοινοβουλίου, που ελέγχονται από το MAS και την τελική επικύρωσή τους από το Ανώτατο Εκλογικό Δικαστήριο με σύμφωνη γνώμη και της ντε φάκτο Προέδρου, Τζανίνε Άνιες. Κάπως έτσι φτάσαμε στην αναστολή των κινητοποιήσεων που ήδη περιγράψαμε, με την εξαίρεση των κινήσεων που συμπορεύονται με τον Κίσπε.
Εγγυητής ο ΟΗΕ
Και ενώ αυτά συμβαίνουν στο μέτωπο των κοινωνικών κινημάτων, την ίδια ώρα ο ΟΗΕ εμφανίστηκε πρόθυμος να εγγυηθεί την εκλογική διαδικασία. Με δήλωσή του την Παρασκευή 14 Αυγούστου ο Ζαν Αρνώ, εκπρόσωπος του Γ.Γ. του ΟΗΕ στη Βολιβία χαιρέτησε την εκλογική συμφωνία και κάλεσε όλα τα κρατικά όργανα, τους θεσμούς, τις πολιτικές δυνάμεις, τις κοινωνικές οργανώσεις και τους πολίτες της Βολιβίας να συμμετέχουν ενεργά στην προσπάθεια για “αξιόπιστες, ειρηνικές και χωρίς αποκλεισμούς” εκλογές. Σημείωσε δε πως τη δήλωση αυτή την κάνει και με την πλήρη υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Σουηδίας, του Καναδά και του Ηνωμένου Βασιλείου.
Ο Γάλλος διπλωμάτης αποσαφήνισε πως ο ΟΗΕ θα υποστηρίξει τις εκλογές με μια ομάδα εμπειρογνωμόνων που θα εγγυηθούν τόσο την προστασία της υγείας των εκλογέων, όσο και την αντικειμενικότητα της διαδικασίας και του αποτελέσματος. Ο ΟΗΕ, είπε ο Ζαν Αρνώ, “θα συμμετάσχει ενεργά σε όλες τις προσπάθειες διαλόγου για να ξεπεραστούν τα εμπόδια που ενδέχεται να προκύψουν στο δρόμο για τις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου και αργότερα, και θα προωθήσει τη διεθνή πολιτική, διπλωματική, οικονομική και τεχνική υποστήριξη για την εκλογική διαδικασία και την ειρήνευση της χώρας”.
Ο Μοράλες ελέγχει το παιχνίδι;
Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι η βασική πολιτική του MAS-IPSP και του Έβο Μοράλες όλο αυτό το διάστημα συνοψίζεται σε δύο επίδικα.
Το πρώτο ήταν να διασφαλιστεί η διεξαγωγή των εκλογών σε εύλογο χρόνο. Όπου το πιο σημαντικό από την άποψη αυτή δεν είναι το αν οι εκλογές θα γίνουν έναν-δύο μήνες πριν ή μετά, αλλά το να αποτραπεί αυτό που επεδίωκαν σιωπηλά κάποιοι κύκλοι της ντε φάκτο κυβέρνησης και το προπαγάνδιζε ανοιχτά ο ακροδεξιός Φερνάντο Καμάτσο: με πρόσχημα τον κορονοϊό να αναβληθούν οι εκλογές επ’ αόριστον για την επομένη χρονιά ή και ακόμα παραπέρα. Από την άποψη αυτή η καθολική αποδοχή της 18ης Οκτωβρίου ως “οριστικής, αμετακίνητης και αμετάκλητης” ημερομηνίας διεξαγωγής των εκλογών ήταν πράγματι μια συμβιβαστική λύση, που δεν ανταποκρινόταν εκατό τοις εκατό σε αυτό που θα ήθελε το MAS, ήταν όμως ένας φραγμός σε αυτό που επεδίωκαν οι αντίπαλοι. Ήταν δηλαδή μια επιτυχία, στην οποία έπαιξαν πράγματι ρόλο η λαϊκή κινητοποίηση και τα μπλόκα, όπως το τόνισαν οι ηγέτες των κοινωνικών οργανώσεων.
Το δεύτερο ήταν (και παραμένει) να διασφαλιστεί μια υποτυπώδης αντικειμενικότητα στην όλη εκλογική διαδικασία. Αυτό έχει βέβαια πολλές επιμέρους πτυχές, που δεν μπορούμε να τις δούμε τώρα. Μία όμως από αυτές (ίσως όχι η πιο σημαντική, αλλά πάντως όχι ευκαταφρόνητη) είναι το ποιος από τους διεθνείς οργανισμούς θα παίξει τον ρόλο του “ανεξάρτητου θεσμικού παρατηρητή”. Βασική επιδίωξη του Μοράλες ήταν να αποφύγουν το χειρότερο, που θα ήταν να ανατεθεί η επιτήρηση και αυτών των εκλογών, όπως και των προηγούμενων, στον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών· αυτόν δηλαδή που πρωταγωνίστησε στο πραξικόπημα του Οκτωβρίου 2019. Από την άποψη αυτή θα πρέπει να θεωρείται επιτυχία η εμπλοκή του ΟΗΕ. Και μπορεί έτσι να καταλάβει κανείς ποια ήταν η λογική της έκκλησης που είχε απευθύνει ο Έβο Μοράλες στις 8 Αυγούστου προς τις μεν κοινωνικές οργανώσεις να αποδεχθούν την 18η Οκτωβρίου για τις εκλογές, αλλά και προς τον ΟΗΕ να αποδεχθεί τον ρόλο του κύριου εγγυητή της διαδικασίας.
