Την τελευταία εβδομάδα, τα Τίρανα αλλά και άλλες μεγάλες πόλεις της Αλβανίας βιώνουν πρωτόγνωρες κινητοποιήσεις . Για τουλάχιστον έξι μέρες (νεαροί κυρίως) διαδηλωτές κατακλύζουν το κέντρο της αλβανικής πρωτεύουσας, παρά τις εκατοντάδες συλλήψεις και την πρωτόγνωρη καταστολή. Αφορμή υπήρξε η αναίτια δολοφονία του 25χρονου Κλοντιάν Ράσα (Klodian Rasha) που κυκλοφορούσε ενώ ίσχυε απαγόρευση κυκλοφορίας λόγω πανδημίας. Για πολλούς νέους αυτή ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της απελπισίας και της οργής. Τριάντα χρόνια μετά την αλβανική “μεταπολίτευση” και την πτώση του χοτζικού καθεστώτος ο αλβανικός λαός βρίσκεται στα ίδια σχεδόν αδιέξοδα που βίωσε και τότε.
Όταν τις πρώτες πρωινές ώρες της Τετάρτης 8 Δεκεμβρίου ο αστυνομικός Νεβάλντο Χαϊντάραϊ πυροβολούσε δύο φορές πισώπλατα τον 25χρονο Ράσα σε ένα στενό λίγα μέτρα μακριά από το σπίτι του, λίγοι φαντάζονταν τις δυναμικές που θα απελευθερώνονταν. Η δε αρχική αφήγηση της αστυνομίας προκάλεσε ακόμα περισσότερο το κοινό περί δικαίου αίσθημα, αρχικά με τον ισχυρισμό πως επρόκειτο για τροχαίο, αργότερα πως ο θανών είχε όπλο και απείλησε τους αστυνομικούς, μέχρι να αποδειχθεί τελικά πως ο Κλοντιάν ήταν άοπλος και να συλληφθεί ο δράστης, ο οποίος και προφυλακίστηκε. Ένας άνθρωπος δολοφονείται επειδή βγήκε να πάρει τσιγάρα και φοβούμενος το πρόστιμο δεν σταμάτησε στον έλεγχο από έναν αστυνομικό, επίσης ίδιας ηλικίας, που επειδή κρατάει όπλο “την έχει δει εξουσία”.
Έχει μια αξία να δούμε την σχέση του λαού και αστυνομίας στην Αλβανία, καθώς παρουσιάζει αρκετές διαφορές με την περίπτωση της Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια της χοτζικής δικτατορίας η αστυνομία είναι βασικός βραχίονας της διατήρησης της εξουσίας, συνδέεται με καταστολή, βασανισμούς, δολοφονίες και γενικότερα την διασπορά του φόβου στην κοινωνία, με σκοπό τη διατήρηση του ελέγχου. Όταν στις αρχές του ’90 κατέρρευσε το καθεστώς, η αστυνομία όπως και ο υπόλοιπος κρατικός μηχανισμός πέρασε στην ανυποληψία και στην οριακή διάλυση. Πρακτικά το αλβανικό κράτος μέχρι και τις αρχές του 2000 ήταν ένα κράτος διαλυμένο. Οι αστυνομικοί ήταν κατά πλειοψηφία “θείοι κοιλαράδες που πίνουν ρακί” ή παιδιά πολυμελών οικογενειών που φέρνουν και πολλές ψήφους στο εκάστοτε κόμμα ή λειτουργούν ως εντολοδόχοι και μπράβοι ολιγαρχών και όχι ως συνεκτικό σώμα. Η διαφθορά τους, αλλά και η συμμετοχή τους πολλές φορές στο οργανωμένο έγκλημα, δεν είναι καν μυστικό. Οι επιχειρησιακές δυνατότητες της αστυνομίας είναι στην καλύτερη περίπτωση αμφισβητήσιμες: σε τελική ανάλυση, γιατί ένας αστυνομικός που πληρώνεται με 300 ευρώ να θέσει τη ζωή του σε κίνδυνο για να αντιμετωπίσει το οργανωμένο έγκλημα;
Την τελευταία δεκαπενταετία κάτι αρχίζει να αλλάζει. Η αστυνομία αρχίζει να επανεξοπλίζεται, οι δομές της αναδιοργανώνονται, δημιουργούνται νέα σώματα ακολουθώντας ένα δυτικό και πιο σύγχρονο μοντέλο. Δημιουργούνται τα αντίστοιχα των ΜΑΤ, ΟΠΚΕ κ.ο.κ. Ταυτόχρονα γίνεται και ανανέωση στο έμψυχο δυναμικό, χιλιάδες νέοι προσλαμβάνονται, με διαδικασίες που προφανώς δεν είναι αξιοκρατικές, αλλά βασίζονται σε κομματικές προτιμήσεις και υποσχέσεις για ψήφο στις εκλογές. Είπαμε: κάποια πράγματα άλλαξαν, όμως κάποια άλλα παραμένουν σταθερές αξίες. Αυτή ήταν και η περίπτωση του αστυνομικού που δολοφόνησε τον Κλοντιάν.
Η ιδεολογική συγκρότηση του αστυνομικού σώματος έχει επίσης σκληρύνει, ερχόμενη πιο κοντά σε δυτικού τύπου χαρακτηριστικά. Αξίζει να σημειωθεί εδώ πως η αλβανική αστυνομία δεν είχε ενσωματώσει την ακροδεξιά ιδεολογία, όπως συμβαίνει με την ελληνική, ωστόσο το τελευταίο διάστημα φαίνεται να υπάρχει και ιδεολογική κατήχηση και αλλαγή στο πνεύμα του “Ράμπο” που επιβάλλει τον νόμο και την τάξη. Βασικός αρωγός και πάροχος τεχνογνωσίας και εξοπλισμού υπήρξε η Τουρκία του Ερντογάν .
Η ένταση της καταστολής για το καθεστώς Ράμα και την αλβανική ολιγαρχία εν γένει, είναι μονόδρομος.
Την τελευταία δεκαετία οι προοπτικές της Αλβανίας και της νεολαίας της παραμένουν δυσοίωνες. Στις 21 Γενάρη του 2011, σχεδόν πριν μια δεκαετία, δηλαδή είκοσι χρόνια μετά την πτώση του καθεστώτος Χότζα, ο τότε αντιπολιτευόμενος Ράμα καλεί σε διαδήλωση κατά του τότε πρωθυπουργού Μπερίσα. Σε μεγάλο βαθμό η διαδήλωση οργανώνεται από το κόμμα του Ράμα και διαδηλωτές από όλη την χώρα, αρκετοί εξ αυτών και επί πληρωμή, συρρέουν στα Τίρανα. Σύντομα η διαδήλωση ξεφεύγει από τον έλεγχο των διοργανωτών, πραγματοποιούνται συγκρούσεις με την αστυνομία που πιάνεται στον ύπνο και χάνει τον έλεγχο, αμάξια παραδίδονται στις φλόγες και το κέντρο των Τιράνων μετατρέπεται σε πεδίο μάχης. Η λαϊκή οργή από τη συνεχιζόμενη φτώχια και διαφθορά είχε ξεχειλίσει. Όταν οι διαδηλωτές επιχειρούν να εισβάλουν στο πρωθυπουργικό μέγαρο, η φρουρά ανοίγει πυρ και δολοφονεί 4 ανθρώπους. Σταδιακά η κατάσταση τίθεται υπό έλεγχο. Ο Ράμα δεν κλιμακώνει, γνωρίζοντας πως κάτι τέτοιο μπορεί να ξεφύγει από το δικό του έλεγχο και τις σκοπιμότητές του, απλώς υπόσχεται τιμωρία των ενόχων όταν γίνει αυτός πρωθυπουργός.
Η αλβανική κοινωνία είχε μπει πλέον σε μια νέα φάση. Μετά από μια εικοσαετία, τα εμβάσματα των μεταναστών, που σε μεγάλο βαθμό συντηρούσαν την ανάπτυξη και την ανοικοδόμηση, σταματάνε, διότι η οικονομική κρίση έχει χτυπήσει τους ίδιους τους μετανάστες και τις νέες πατρίδες τους, αλλά και γιατί σταδιακά οι δεσμοί με την μητέρα πατρίδα ατροφούν. Η κατάσταση στην χώρα έχει παγιωθεί και μια νέα ολιγαρχία έχει θέσει υπό τον έλεγχό της μεγάλο κομμάτι της οικονομικής ζωής με εξαίρεση ίσως τον τραπεζικό τομέα. Αυτή η νέα ολιγαρχία δεν έχει τίποτα να προσφέρει στον αλβανικό λαό, πέραν της συνεχιζόμενης αβεβαιότητας, φτώχειας και ανέχειας. Οι μισθοί παραμένουν εξωφρενικά χαμηλοί, και πρακτικά οτιδήποτε δημόσιο έχει ιδιωτικοποιηθεί.
Οι κατασταλτικές αρχές είχαν δώσει σημεία γραφής ειδικά την τελευταία διετία: το 2018 εναντίον των φοιτητών, το 2019 εναντίον το μεταλλωρύχων, το 2020 εναντίον των υπερασπιστών του κτηρίου του Εθνικού Θεάτρου και των εργατών των διυλιστηρίων . Χρονικά η ένταση της καταστολής συμπίπτει με τη γέννηση μιας νέας εργατικής τάξης που αποτελείται από τις νεότερες γενιές. Η κυβέρνηση και αυτοί που υπηρετεί αντιλαμβάνονται σωστά ότι σταδιακά ένας λαός χωρίς προοπτική θα διεκδικήσει βελτίωση των συνθηκών ζωής, ίσως οργανωθεί ή ίσως απλά εξεγερθεί. Όπως και να έχει, το μαστίγιο είναι μονόδρομος όταν τα καρότα εκλείπουν.
Τα υπόγεια ρεύματα μιας εξέγερσης
Το “καρότο” για την αλβανική κοινωνία εδώ και μια δεκαετία ήταν η μετανάστευση στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Η αλβανική κοινωνία έχει βιώσει μια συνεχή δημογραφική αφαίμαξη. O αριθμός των Αλβανών που μετανάστευσαν την τελευταία δεκαετία είναι περίπου 450.000, στην πλειοψηφία τους νέες και νέοι με υψηλοί κατάρτιση και γλωσσομάθεια. Αυτό σε μια χώρα με πληθυσμό λιγότερο από 3 εκατομμύρια. Οι Αλβανοί καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις στις αιτήσεις ασύλου στην Ε.Ε. ανταγωνιζόμενοι τους Σύρους! Την τελευταία διετία λόγω των πολιτικών της Ε.Ε. η τάση αυτή δείχνει να ανακόπτεται , συνεπώς και η διέξοδος δείχνει να κλείνει. Μάλιστα οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε. είναι σε αδιέξοδο. Η νέα αυτή γενιά που έχει σπουδάσει, και έχει μάλιστα έχει πραγματικά μοχθήσει για να το καταφέρει αυτό, βρίσκεται εγκλωβισμένη.
Η αστικοποίηση των Τιράνων και η συγκέντρωση νέας σε ηλικία εργατικής δύναμης αλλά και πολλών φοιτητών γεννά μια μητρόπολη με τα θετικά και τα αρνητικά της. Στα θετικά πρέπει κανείς να περιλάβει τη δημιουργία κινήσεων από τα κάτω και από τα αριστερά σε πανεπιστήμια, αλλά και τη γέννηση νέων ανεξάρτητων συνδικάτων, την ενίσχυση του φεμινιστικού κινήματος κ.ο.κ. Τα αρνητικά αυτής της εσωτερικής μετανάστευσης είναι το “σπάσιμο” του διχτυού ασφαλείας που είχε η ζωή στο χωριό. Οι οικογένειες γίνονται μικρότερες και μια βασική δομή αλληλεγγύης για την αλβανική κοινωνία ατροφεί. Δημιουργούνται στα προάστια των Τιράνων φτωχογειτονιές, όπου ζουν και μεγαλώνουν παιδιά χωρίς την “πολυτέλεια” ούτε καν καλά καλά μιας εκπαίδευσης που θα δώσει κάποια προοπτική (50% των παιδιών μέχρι 15 ετών είναι λειτουργικά αναλφάβητα). Βιώνουν από μικρή ηλικία τον μάταιο πολλές φορές αγώνα των γονιών τους να τα καταφέρουν να επιβιώσουν με την έντιμη δουλειά. Αρκετά από αυτά θα πάρουν το δρόμο της παρανομίας από μικρά. Αυτά τα παιδία 15 έως 25 χρονών πρωτοστάτησαν στις διαδηλώσεις των τελευταίων ημερών, πολλές φορές με τυφλή βία κατά των κρατικών συμβόλων.
Σε αυτό το σκηνικό τριάντα χρόνων φτώχειας προστίθενται και μερικά ειδικά στοιχεία. Ο πρόσφατος σεισμός έχει αφήσει τμήμα του πληθυσμού στον αέρα, με επιπλέον αβεβαιότητα για το αν θα έχει σκεπή πάνω από το κεφάλι του. Ήδη ακούγεται πως ο Ράμα και το κόμμα του προσπαθούν να εξαγοράσουν ψήφους με την ανοικοδόμηση των σπιτιών. Η αυταρχική και σνομπ αντιμετώπιση του πρωθυπουργού προς τον λαό γεννά επιπλέον οργή. Τη στιγμή που ο νεαρός Κλοντιάν δολοφονούνταν, ο Ράμα ήταν στη Νέα Υόρκη, χωρίς να υπάρχει κάποιο προγραμματισμένο επίσημο ταξίδι. Φωτογραφίες του να ψωνίζει αμέριμνος κυκλοφόρησαν ταχύτατα στην Αλβανία και ενίσχυσαν την οργή (φήμες λένε πως ο λόγος του ταξιδιού στην Αμερική ήταν η συνάντηση με εκπρόσωπο του ελληνικού λόμπι που έχει επαφές με τον πρόεδρο Μπάιντεν).
Η πανδημία του κορονοϊού ήταν το κερασάκι στην τούρτα, όπως γίνεται αντιληπτό. Η Αλβανία προσπάθησε να δημιουργήσει ένα τουριστικό μοντέλο που τώρα έχει παγώσει. Η δυνατότητα των μεταναστών να επισκέπτονται γονείς και συγγενείς, αφήνοντας και συνάλλαγμα, έχει επίσης σταματήσει ολοκληρωτικά. Η χώρα καλείται να αντιμετωπίσει μόνη της αυτήν την τεράστια πρόσκληση, να σταθεί στα πόδια της βασιζόμενη αποκλειστικά σε δικές τις δυνάμεις και αυτό φαντάζει αδύνατο. Όπως εύστοχα έγραψε σε πανό της η Organizata Politike σχετικά με την ανισότητα και στην αντιμετώπιση της πανδημίας “οι πλούσιοι σε ιδιωτικό θάλαμο στην Κωνσταντινούπολη, οι φτωχοί στο σπίτι με τσάι και depon”. Σε μια χώρα που το εργατικό δίκιο δεν εφαρμόζεται και το δίχτυ κοινωνικής πρόνοιας είναι μηδαμινό, το να μην πας στη δουλειά ακόμα και αν νοσείς σημαίνει πως θα πεινάσεις.
Η δολοφονία του 25χρονου έβγαλε στην επιφάνεια όλα αυτά τα αδιέξοδα με τον πιο εμφατικό τρόπο. Ένας κρατικός μηχανισμός που σε κλείνει φυλακή αν δεν πληρώσεις το ρεύμα, ένας κρατικός μηχανισμός που δρα από κοινού με τη μαφία και το οργανωμένο έγκλημα, ένας κρατικός μηχανισμός που κλέβει και πλιατσικολογεί τον εθνικό πλούτο, που δεν νοιάζεται για το μέλλον των πολιτών του σε δολοφονεί και μερικά μέτρα μακριά από το σπίτι σου, γιατί μπορεί.
Δυστυχώς δεν είναι καθόλου βέβαιο πως αυτό θα οδηγήσει σε λύσεις ή ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις. Το κενό εκπροσώπησης βοά, καθώς στα μάτια των Αλβανών η αντιπολίτευση είναι εξίσου ανίκανη να δώσει λύσεις. Μετά από τρεις δεκαετίες νεοφιλελευθερισμού, η ανάγκη για μια νέα, μαζική, μαχητική, ριζοσπαστική αριστερά είναι μεγαλύτερη από ποτέ.
Ο Δεκέμβρης των Τιράνων έχει ακόμα μεγάλο διάστημα όπου η νύχτα είναι μεγαλύτερη από τη μέρα και βρίσκεται πολύ μακριά από την Ανάσταση.
