Στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) προσέφυγαν πενήντα Πειραιώτες και Πειραιώτισσες ζητώντας την ακύρωση τόσο της απόφασης του υφυπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας όσο και της οικοδομικής άδειας, η οποία άνοιξε το δρόμο για την καταστροφή του διατηρητέου κινηματογράφου “Χάι Λάιφ” της πλατείας Κοραή στον Πειραιά.
Το κτίριο που στέγαζε το “Χάι Λάιφ”, το Μέγαρο αδελφών Παπακώστα, είναι ένα από τα ιστορικά και πλέον γνωστά κτίρια της πλατείας Κοραή, της κεντρικής πλατείας της πόλης του Πειραιά, και έχει κηρυχτεί διατηρητέο ήδη από το 1982.
Κτίστηκε το 1924-1925, σε σχέδια του Βασίλη Τσαγρή, ενός από τους πιο γνωστούς αρχιτέκτονες εκλεκτικιστικών μεγάρων στην Αθήνα και στον Πειραιά, ενώ το κινηματοθέατρο εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 1925. Έκτοτε η μορφή του, με εξαιρετικά στοιχεία art nouveau, αλλά και οι βασικές λειτουργίες του παρέμειναν οι ίδιες μέχρι το 2019: κινηματοθέατρο και μουσική σκηνή με εξώστη στο ισόγειο, δύο καταστήματα αναψυχής στο ισόγειο επί της πλατείας, χώροι ιδιωτικής εκπαίδευσης και στη συνέχεια χώροι γραφείων στους ορόφους.
Τα βασικά στοιχεία των όψεων του Μεγάρου είναι χαρακτηριστικά του αρχιτεκτονικού ύφους του Τσαγρή, αλλά το τελικό αποτέλεσμα στην κατασκευή του παρουσιάζεται σχετικά απλουστευμένο από το αρχικό σχέδιο, σύμφωνα την τάση της εποχής για λιγότερο έντονο διακοσμητικό πλούτο που πλαισίωνε κυρίως το κεντρικό τμήμα του μεγάλου ανοίγματος της όψης επί της οδού Καραΐσκου, προς την πλατεία. Τα εντονότερα art nouveau στοιχεία, που είχε το πρώτο σχέδιο, δεν ακολουθήθηκαν και προτιμήθηκε μία πιο λιτή, μνημειώδης και λιγότερο παιγνιώδης εκλεκτικιστική εκδοχή.
Η ιδιαιτερότητα του κτιρίου και το αρχιτεκτονικό του ύφος πέρασαν έντονα και στο εσωτερικό του, καθώς το ισόγειο, με το διώροφο ύψος, με τα θεωρεία και την σκηνή-οθόνη, κατασκευάστηκε από την αρχή για χρήση κινηματογράφου. Στις εσωτερικές όψεις του κινηματοθεάτρου “Χάι-Λάιφ” διακρίνεται η δωρικότητα που χαρακτηρίζει και τις όψεις του κτίσματος. Ο αρχιτεκτονικός διάκοσμος στο εσωτερικό του υποτάσσεται στη χρήση της σκοτεινής κινηματογραφικής αίθουσας, χωρίς να παραγνωρίζεται η παράδοση της θεατρική δομής των κλειστών μεγάλων θεάτρων του 18ου και 19ου αιώνα με την υπερυψωμένη σκηνή, την κεκλιμένη πλατεία, τα πλευρικά και πίσω θεωρεία, τα παρασκήνια στα πλάγια της σκηνής.
Ένα θρυλικό κινηματοθέατρο
Το Μέγαρο Παπακώστα είναι αξεδιάλυτα συνυφασμένο με την λειτουργία στο ισόγειό του του “Χάι Λάιφ”, μίας κινηματογραφικής και μουσικής αίθουσας, με τις πρώτες ομιλούσες ταινίες στον Πειραιά. Ήταν ένα αρχιτεκτονικό στολίδι, ένας χώρος σινεμά και συναυλιών, ο οποίος ακόμη σώζεται σχεδόν ακέραιος.
Η πολυτελής για την εποχή της αίθουσα, με οθόνη, ορχήστρα, κεκλιμένη πλατεία, διπλά πλάγια θεωρεία και πίσω εξώστη, είχε χωρητικότητα 550 περίπου θεατών και συγκρινόταν με τα καλύτερα αθηναϊκά κινηματοθέατρα.
Τα εγκαίνια του “Χάι Λάιφ” έγιναν στις 3 Δεκεμβρίου 1925, ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα εγκατέστησε, πρώτο στον Πειραιά, σύστημα ομιλούντος κινηματογράφου. Η πρώτη ομιλούσα ταινία που πρόβαλε ήταν το “The Jazz Singer” του Alan Crosland. Στην πραγματικότητα η ταινία ήταν βωβή κατά το 90%, με μεσότιτλους, και μόνο κατά το 10% με συγχρονισμένο ήχο. Είχε γυριστεί στο Χόλυγουντ το 1927 και σήμανε τη γέννηση του σινεμά με ήχο, ενώ η μεγάλη εμπορική επιτυχία της έκανε τη Warner Bros κυρίαρχη στον χώρο του θεάματος. Τον Νοέμβριο του 1929, η ταινία “The Jazz Singer” προβλήθηκε ταυτόχρονα στο “Αττικόν” της Αθήνας και στο “Χάι Λάιφ” του Πειραιά. Το “Χάι Λάιφ” διέθετε, ασφαλώς, και πλήρη ορχήστρα που συνόδευε καθημερινά τις προβολές των βωβών ταινιών.
Ο κινηματογράφος σταμάτησε τη λειτουργία του το 2005 και το 2010 έδωσε τη θέση του στη μουσική σκηνή “PassPORT”, επιστρέφοντας κατά κάποιον τρόπο στη μουσική από την οποία και ξεκίνησε.
Την περίοδο 2010-2014 πραγματοποιήθηκαν στην αίθουσά του, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Κοινωνική, 534 συνολικά εκδηλώσεις εκ των οποίων 336 συναυλίες, 89 παρουσιάσεις συγγραφέων και βιβλίων, 71 θεατρικές παραστάσεις και 38 επιστημονικές και θεματικές βραδιές.
Αξίζει να σημειωθεί πως από τη σκηνή του “PassPORT” πέρασαν όλα τα μεγάλα ονόματα της ελληνικής μουσικής, από το Λουκιανό Κηλαηδόνη, το Θάνο Μικρούτσικο, το Βασίλη Παπακωνσταντίνου, τη Δήμητρα Γαλάνη, το Γιώργο Νταλάρα και τη Γλυκερία, μέχρι το Φοίβο Δεληβοριά, το Θανάση Παπακωνσταντίνου, τη Μάρθα Φριτζήλα, το Χρήστο Θηβαίο, τη Μελίνα Κανά, τους Active Member, τους Χαΐνηδες, τα Υπόγεια Ρεύματα, τους Imam Baildi, με τελευταία συναυλία αυτή του Παύλου Παυλίδη.
Την τελευταία περίοδο λειτουργίας του χώρου, το “PassPORT” έδωσε τη θέση του στην καλλιτεχνική επιχείρηση “Kremlino” που προσπάθησε να διατηρήσει το ίδιο ύφος και τη θεματολογία των παραστάσεων, μέχρι το 2019.
Από το Παρθεναγωγείο των Αφών Παπακώστα μέχρι το ΚΚΕ
Το Μέγαρο Παπακώστα πήρε το όνομά του από το Παρθεναγωγείο των Αφών Παπακώστα που στεγάστηκε από την αποπεράτωση του κτιρίου στους ορόφους πάνω από το “Χάι Λάιφ”. Εκεί στεγάστηκε επίσης το παράρτημα του Εθνικού Ωδείου Αθηνών, με διευθυντή τον μεγάλο συνθέτη Μανώλη Καλομοίρη.
Από το 1937, όταν είχε σταματήσει η λειτουργία τόσο του Παρθεναγωγείου Παπακώστα όσο και του Ωδείου, στους ορόφους του Μεγάρου στεγάστηκε το Πρωτοδικείο Πειραιώς, το οποίο παρέμεινε εκεί και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ στη διάρκεια της Κατοχής το κτίριο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς και στέγασε τα κεντρικά γραφεία της Γκεστάπο.
Από το τέλος της δικτατορίας και μετά την μεταφορά του Πρωτοδικείου Πειραιά, στους ίδιους χώρους στεγάστηκε η Τεχνική Σχολή “Πυθαγόρας”, ενώ το 1985 το κτίριο, στο σύνολό του, αγοράστηκε από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΚΚΕ) το οποίο, εγκατέστησε σε αυτό την έδρα του στον Πειραιά ως το 2019.
Τα καταστήματα του ισογείου στέγασαν επίσης το πολυτελές κομμωτήριο “Χάι Λάιφ”, που διατηρούσε και ξεχωριστό τμήμα μυροπωλείου, καθώς και το “αριστοκρατικό”, όπως σχολιάζεται στον Τύπο της εποχής, ζαχαροπλαστείο “Χάι Λάιφ”, που μετασχηματίστηκε αργότερα σε ουζερί και δεν έπαψε να λειτουργεί ως την τελευταία φάση του κτιρίου. Στη θέση του κομμωτηρίου “Χάι Λάιφ” στεγάστηκε κατά τη δεκαετία 1970-1980 το φημισμένο “Corfu Bar”.
Θα πρέπει να σημειωθεί πως, μετά την αγορά του Μεγάρου από το ΚΚΕ, εκδόθηκε η με αριθμό 27532/869/01-04-1986 απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων “Καθορισμός ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης και χρήσεων του κτιρίου επί των οδών Καραΐσκου 119 και Αλκιβιάδου 120 στον Πειραιά, ιδιοκτησίας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ)”, η οποία επέτρεψε ορισμένες μετατροπές στο κτίριο, με κυριότερη την καθ’ ύψος επέκταση, καθώς και την αλλαγή χρήσης, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες του νέου χρήση να στεγάσει εκεί γραφεία.
Ωστόσο, ο προϋπάρχων κινηματογράφος “Χάι Λάιφ” και τα καταστήματα του ισογείου παρέμειναν και εντάχθηκαν στη νέα χρήση, συνέχισαν δε να προστατεύονται από τους ειδικούς όρους και περιορισμούς δόμησης της κήρυξης του 1982.
Ο κίνδυνος αλλοίωσης
Σήμερα, το ιστορικό και διατηρητέο κινηματοθέατρο “Χάι Λάιφ”, που παρέμεινε αναλλοίωτο για έναν περίπου αιώνα, κινδυνεύει με πλήρη καταστροφή. Και αυτό διότι ο νέος ιδιοκτήτης του κτιρίου, η SIMPLY RED ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ ΙΚΕ, θέλει να μετατρέψει το Μέγαρο Παπακώστα σε εμπορικό κατάστημα, για λογαριασμό, σύμφωνα με δημοσιεύματα , της πολυεθνικής εταιρείας ZARA. Σημειώνουμε πως το ΚΚΕ πούλησε το κτίριο το 2014 στην ΠΕΙΡΑΙΩΣ LEASING ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΕΣ ΜΙΣΘΩΣΕΙΣ Α.Ε, παρέμεινε όμως χρήστης του μέχρι το 2019.
Προκειμένου να εξυπηρετηθεί ο στόχος του σημερινού ιδιοκτήτη να μετατρέψει το Μέγαρο σε πολυκατάστημα ρούχων, εκδόθηκε η με αριθμό ΥΠΕΝ/ΔΝΕΠ/71324/3084 απόφαση του Υφυπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, “Καθορισμός συμπληρωματικών ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης και χρήσης σε ακίνητο εντός του οποίου βρίσκεται διατηρητέο κτήριο επί των οδών Καραΐσκου αρ. 119 και Αλκιβιάδου αρ. 120 στο Ο.Τ. 66 του Δήμου Πειραιώς, μετατροπή της χρήσης του σε κατάστημα καθώς και τροποποίηση της υπ’ αρ. 27532/869/01-04-1986 υπουργικής απόφασης (Δ΄ 408). (ΦΕΚ τ. Δ΄ 666/15-10-2020), η οποία, σύμφωνα με τους κατοίκους που προσφεύγουν στο ΣτΕ, ουσιαστικά αποχαρακτηρίζει το κινηματοθέατρο και επιτρέπει την πλήρη αποξήλωσή του!
Η απόφαση αυτή, αγνοώντας την ιστορική σημασία καθώς και τη σημασία του ως “τοπόσημου” του διατηρητέου κινηματογράφου “Χάι Λάιφ”, επιτρέπει: την κατάργηση των υφιστάμενων καταστημάτων και την ενοποίησή τους, την καθαίρεση του υφιστάμενου περιμετρικού εξώστη του κινηματογράφου, την κατάργηση των υφιστάμενων παταριών, τη διενέργεια εσωτερικών διαμορφώσεων, και, τελικά, την αλλαγή χρήσης του συνόλου του κτιρίου σε εμπορικό κατάστημα.
Σε συνέχεια της παραπάνω υπουργικής απόφασης, εκδόθηκε και η με αριθμό 212980/12-03-2021 οικοδομική άδεια “ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΥΗ ΟΨΕΩΝ, ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΔΙΑΡΡΘΥΜΙΣΕΙΣ, ΣΤΑΤΙΚΗ ΕΝΙΣΧΥΣΗ & ΑΛΛΑΓΗ ΧΡΗΣΗΣ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ Υ.Α. ΥΠΕΝ/ΔΝΕΠ/71324/3084 ΦΕΚ 666/Δ/2020” της Υπηρεσία Δόμησης Πειραιά του Δήμου Πειραιώς, με βάση την οποία ξεκίνησαν και οι καταστροφικές εργασίες εντός του κτίσματος.
Ήδη, η SIMPLY RED ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ ΙΚΕ έχει προχωρήσει σε οικοδομικές εργασίες στο διατηρητέο κτίριο και μάλιστα έχει προβεί σε ολικές επεμβάσεις στο ισόγειο του κτιρίου στο οποίο βρισκόταν και το ιστορικό κινηματοθέατρο “Χάι Λάιφ”, αποξηλώνοντας πλήρως την ιστορική σκηνή, την κεκλιμένη πλατεία και ανά πάσα στιγμή έχει δυνατότητα βάσει της υπουργικής απόφασης και της οικοδομικής άδειας να αποξηλώσει τους εξώστες και τον διάκοσμο τους καταστρέφοντας ολοσχερώς την αρχιτεκτονική και τη μορφή του κινηματοθεάτρου…
Οι αντιδράσεις
Η είδηση πως το κινηματοθέατρο “Χάι Λάιφ” κινδυνεύει με καταστροφή ξεσήκωσε μεγάλες αντιδράσεις από πολίτες του Πειραιά, πρωτοστατούσης της δημοτικής παράταξης “Πειραιάς για Όλους”, η οποία και συνέταξε τον Μάιο του 2021, με ομάδα εθελοντών, και την μελέτη με τίτλο “Χάι Λάιφ στον Πειραιά. Το Κινηματοθέατρο και το Μέγαρο Αδελφών Παπακώστα στην πλατεία Κοραή”.
Η μελέτη, από την οποία και αντλήσαμε ιστορικά στοιχεία για το παρόν κείμενο, συντάχθηκε στο πλαίσιο της καμπάνιας για τη διάσωση του ιστορικού κινηματοθεάτρου “Χάι Λάιφ” και έχει ως αντικείμενο την τεχνική, αρχιτεκτονική, καλλιτεχνική και ιστορική τεκμηρίωση του μνημείου. Σε αυτήν αποτυπώνεται η διαχρονική πολιτισμική αξία και τεκμηριώνεται πλήρως η εξέχουσα σημασία του κτιρίου και του κινηματοθεάτρου “Χάι Λάιφ” όχι μόνον ως απλού διατηρητέου κτιρίου, αλλά ως αρχιτεκτονικού και πολιτιστικού μνημείου στο κέντρο του Πειραιά.
Σύντομα οι αντιδράσεις γενικεύτηκαν, ξεπερνώντας παρατάξεις και πολιτικούς χώρους. Χαρακτηριστικό είναι το δημοσίευμα της εφημερίδας “Εστία” που, μεταξύ άλλων, αναφέρει: “Ὁ Πειραιᾶς εἶναι ἡ πόλη μέ τά λιγότερα σημεῖα ἀναφορᾶς στήν Ἑλλάδα! Ὁ δήμαρχος τῆς Ἑπταετίας γκρέμισε τό “Ρολόι” (παλαιό Δημαρχεῖο), οἱ μπουλντόζες ἐξαφάνισαν τά θερινά σινεμά καί τό “Λυρικό Θέατρο”, καί ἐδῶ καί ἑκατόν πενῆντα καί βάλε χρόνια προσπαθοῦμε νά ἀποκτήσουμε Δικαστικό Μέγαρο! Τό “Χάι Λάιφ” πρέπει νά σωθεῖ. Τό ΚΚΕ σεβάστηκε τό κτίριο, ἀλλά τό παρέδωσε στίς …πολυεθνικές! Ὁ Δῆμος ὀφείλει νά ἀπαιτήσει τήν ἀποκατάσταση τῆς αἰθούσης. Ὄχι τά πάντα θυσία στήν “ἀνάπτυξη” καί τό πλαστικό. Νισάφι πιά μέ τήν δῆθεν πρόοδο!”.
Στην κινητοποίηση για τη διάσωση του ιστορικού αυτού τοπόσημου και πολιτιστικού πόλου στρατεύτηκαν εκατοντάδες Πειραιώτισσες και Πειραιώτες με την υπογραφή τους, βουλευτές του Πειραιά με παρεμβάσεις τους στη Βουλή, όπως και το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά με ομόφωνο ψήφισμά του, που αναφέρει τα εξής: “Σύσσωμο το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά ζητά από τους εμπλεκόμενους κρατικούς φορείς όπως και την επενδύτρια εταιρεία να σεβαστούν την ιστορική μνήμη της πόλης του Πειραιά. Ζητά τη διάσωση του ιστορικού κινηματογράφου “Χάι Λάιφ”, ενός χώρου πολιτισμού που για έναν αιώνα σημάδεψε γενιές Πειραιωτών. Είναι χρυσή ευκαιρία για όποιο σχήμα εγκατασταθεί, στο πολυώροφο διατηρητέο υψηλής αξίας αυτό κτήριο να δείξει στην πράξη ότι τιμά και σέβεται την πόλη, στην οποία σχεδιάζει να λειτουργήσει. Για τους συμπολίτες μας έχει ιδιαίτερη σημασία και μόνο κέρδη θα υπάρξουν για όλους, με τέτοια πράξη υψηλού συμβολισμού”.
Η τύχη του “Χάι Λάιφ” στα χέρια του ΣτΕ
Όπως προαναφέρθηκε, αυτή τη στιγμή η τύχη του κινηματοθεάτρου “Χάι Λάιφ” βρίσκεται στα χέρια του Συμβουλίου της Επικρατείας που καλείται να τοποθετηθεί σχετικά με την αίτηση ακύρωσης των δύο πράξεων, υπουργική απόφαση και οικοδομική άδεια, που θέτουν σε κίνδυνο το μνημείο.
Οι προσφεύγοντες κάτοικοι, με την αίτησή τους, υποστηρίζουν πως η απόφαση του υφυπουργού Περιβάλλοντος Δημήτρη Οικονόμου και η βασιζόμενη σε αυτήν οικοδομική άδεια, παραβιάζουν τους όρους της κήρυξης του 1982, η οποία απαγορεύει κάθε αφαίρεση, αλλοίωση ή καταστροφή τόσο των επιμέρους αρχιτεκτονικών ή καλλιτεχνικών διακοσμητικών στοιχείων τους, όσο και του κτιρίου συνολικά, ενώ η τροποποίηση των όρων και περιορισμών δόμησης δεν αποσκοπεί στην προστασία του διατηρητέου μνημείου ούτε στη διατήρηση και ανάδειξή της φυσιογνωμίας του, αλλά αποκλειστικά στη διευκόλυνση της χρήσης του ως εμπορικού καταστήματος.
Επιπλέον, οι κάτοικοι υποστηρίζουν πως παραβιάζονται και οι διατάξεις του αρχαιολογικού νόμου (ν. 3028/2002), ο οποίος εφαρμόζεται αναλόγως και στα διατηρητέα και καταλαμβάνει τα πολιτιστικά αγαθά που προστατεύτηκαν με προγενέστερες διατάξεις. Η υπουργική απόφαση Οικονόμου, στο βαθμό που όχι μόνο δεν αποβλέπει στη διατήρηση και την αποτροπή της καταστροφής, της αλλοίωσης και γενικά κάθε άμεσης ή έμμεσης βλάβης των στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά μάλιστα τα επιδιώκει, παραβιάζει ευθέως το άρθρο 3 του ν. 3028/2002, αλλά και το άρθρο 10 του ίδιου νόμου, καθώς η εκτέλεση της απόφασης θα βλάψει μετά βεβαιότητας άμεσα το διατηρητέο μνημείο και θα αλλοιώσει τη μορφή, τα χαρακτηριστικά και τη φυσιογνωμία του. Τέλος, με την ίδια απόφαση εγκρίθηκε άδεια για λειτουργία εμπορικής επιχείρησης όχι μόνο χωρίς να διασφαλιστεί ότι η σχέση της με το διατηρητέο θα είναι τέτοια ώστε να μην κινδυνεύει να επέλθει άμεση ή έμμεση βλάβη αυτού λόγω του χαρακτήρα της επιχείρησης, αλλά μάλιστα προβλέποντας ρητά τις ανεπίστρεπτες καταστροφικές επεμβάσεις.
Προφανώς, το ζήτημα της διάσωσης του “Χάι Λάιφ”, πέρα από τις νομικές του παραμέτρους, είναι πρωτίστως πολιτικό, υπό την έννοια της ευρύτερης πολιτικής για τη διατήρηση των μνημείων και της μνήμης που φέρουν, καθώς και των ορίων που (θα πρέπει να) τίθενται στις νέες εμπορικές ή άλλες χρήσεις μνημειακών χώρων. Από την άποψη αυτή ουδείς μπορεί να αισθάνεται ευτυχής από την πορεία που έχουν πάρει τα πράγματα στον τομέα αυτό τα τελευταία χρόνια.
Αντί άλλης επωδού, ας κλείσουμε με την κατακλείδα του προαναφερθέντος άρθρου της “Εστίας”: “Ὄχι τά πάντα θυσία στήν ‘ἀνάπτυξη’ καί τό πλαστικό. Νισάφι πιά μέ τήν δῆθεν πρόοδο!”.
