Ο Αντρέ Μπρετόν μιλά για τη «σουρρεαλιστική φωνή, που εξακολουθεί να κηρύσσει στα πρόθυρα του θανάτου και πάνω από τις καταιγίδες».
Αλλά το τι θα πει «στα πρόθυρα του θανάτου και πάνω από τις καταιγίδες» το εικονογραφεί, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, ένα περιστατικό από τη ζωή του σουρρεαλιστή ποιητή Robert Desnos (παραδόξως, προφέρεται Ντεσνός).
Ο Ντεσνός (1900-1945) ξεκίνησε από μια καριέρα μικροϋπαλλήλου, για να βρεθεί να εκδίδει ποίηση από 19 χρονών, να συνδεθεί μέσω του Μπενζαμέν Περέ με τον Μπρετόν, ο οποίος τον αποκαλούσε «προφήτη», να αναδειχθεί σε πρωτοπόρο της αυτόματης γραφής (προτού με την ίδια άνεση στραφεί σε μποντλερικά τετράστιχα), να πειραματιστεί με την ύπνωση, να τσακωθεί το 1929 με τον Μπρετόν, κυκλοφορώντας εναντίον του, σε συνεργασία με τον Ζορζ Μπατάιγ, την μπροσούρα «’Ένα πτώμα», να γράψει τρία μυθιστορήματα και το σενάριο μιας πειραματικής ταινίας του Μαν Ρέι, να αναδειχθεί σε λογοτεχνικό κριτικό και ραδιοφωνικό παραγωγό και να συλληφθεί το 1944 από τους Γερμανούς λόγω της συμμετοχής του στην Αντίσταση.
Οδηγήθηκε στο Άουσβιτς, κατόπιν στο Μπούχενβαλντ και τέλος στο Τερεζίν (γερμανικά Theresienstadt), όπου και πέθανε από τυφοειδή πυρετό, έναν μήνα μετά την απελευθέρωση. Στα στερνά, τον φρόντιζε ένας Τσέχος φοιτητής Ιατρικής, ο οποίος τον αναγνώρισε επειδή ο Μπρετόν είχε εικονογραφήσει τη Nadja με δύο φωτογραφίες του Ντεσνός, ενώ ξυπνά από ύπνωση.
Μία μέρα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, ο Ντεσνός και αρκετοί συγκρατούμενοι φορτώθηκαν σε ένα φορτηγό το οποίο ήταν σαφές ότι οδεύει προς τον θάλαμο αερίων. Κατά την αποβίβαση όλοι είναι απολύτως σιωπηλοί, συμπεριλαμβανομένων των φρουρών. Τότε ο ποιητής αρπάζει την παλάμη του διπλανού του και αρχίζει να διαβάζει την μοίρα του. Τον διαβεβαιώνει ότι πρόκειται να έχει μακρά ζωή και να αποκτήσει τρία παιδιά. Ζητά και ο παραδιπλανός να μάθει τη μοίρα του. Προορίζεται και αυτός να έχει μακρά και ευτυχισμένη ζωή. Ο ενθουσιασμός γίνεται μεταδοτικός. Θέλουν και οι φρουροί να μάθουν τη μοίρα τους. Όλοι μακρόβιοι, όλοι πολύτεκνοι, όλοι με εγγυημένη ευτυχία. Το πλήθος δεν μπορεί να ελεγχθεί. Οι εκτελεστές δεν μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους μέσα σε τέτοια ανατροπή των συντεταγμένων. Η ομάδα των κρατουμένων οδηγείται πάλι πίσω στο στρατόπεδο.
Δεν ξέρω αν όλο αυτό μπορούμε να το αποκαλέσουμε «επιτελεστικό ανορθολογισμό» ή «αντιστασιακή φαντασία». Πάντως το περιοδικό La Révolution surréaliste (1924-1929) είχε σε ένα τεύχος του την προμετωπίδα «Ce qui manque à tous ces messieurs c’est la dialectique»: Ό,τι λείπει από αυτούς τους κυρίους είναι η διαλεκτική. Τσιτάτο του Ένγκελς.
