Στις αρχές του καλοκαιριού του 2009, μια ομάδα αρχαιολόγων έφτασε σε ένα εργοτάξιο σε μια κατοικημένη γειτονιά της Μόντενα, στην Ιταλία. Η ανασκαφή είχε μόλις ξεκινήσει και θα έφερνε στο φως ένα νεκροταφείο από τα τέλη του 5ου αι. Υπήρχαν 11 τάφοι, αλλά γρήγορα έγινε σαφές ότι ένας από αυτούς δεν ήταν όπως οι υπόλοιποι. Ο Τάφος 16 θα ξεχώριζε και θα έφερνε αποκαλύψεις στην επιστημονική κοινότητα. Δυο σκελετοί αντικριστά και με πιασμένα χέρια συγκίνησαν αρχαιολόγους και εργάτες «Εδώ είναι η απόδειξη του πόσο πραγματικά μπορεί να είναι η αγάπη μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας αιώνια», έγραψε η Gazzetta di Modena για το «νέο» αυτό ζευγάρι και γρήγορα ονομάστηκαν «Εραστές».
Ωστόσο, η ανθρωπολογική έρευνα που πραγματοποιήθηκε, ώστε να εξεταστεί το φύλο των «Εραστών», δεν έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα μόνο από τα οστά. Η ανάλυση DNA ήταν η μόνη λύση για να ρίξει φως στα ερωτήματα των επιστημόνων καθώς «τα δεδομένα ήταν τόσο άσχημα», λέει ο Φεντερίκο Λούγκλι από το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια. Για μια δεκαετία, η υπόθεση για το φύλο των «Εραστών» παρέμενε ένα μυστήριο. Το 2019 οι επιστήμονες αποφάσισαν να δοκιμάσουν μια νέα τεχνική, για να προσδιορίσουν το φύλο των «Εραστών», αξιοποιώντας τα υπολείμματα από το σμάλτο των δοντιών. Η έκπληξη ήταν μεγάλη ενώ η αποκάλυψη ήταν πια τρανή: Οι «Εραστές» ήταν δύο άνδρες. Το ζευγάρι αυτό έγινε ξαφνικά η πιθανή απόδειξη μιας σχέσης του ιδίου φύλου κατά τον 5ου αι.
Η ιστορία των «Εραστών» είναι μέρος μιας συνεχιζόμενης σεξουαλικής επανάστασης στην αρχαιολογία. Για δεκαετίες, οι αρχαιολόγοι έπρεπε να βασιστούν στα ευρήματα των τάφων και στο σχήμα των οστών για να τους «μιλήσει» επιτέλους ένας σκελετός.
Ωστόσο, μια τέτοια αρχαιολογική ανακάλυψη δεν έρχεται στο φως για πρώτη φορά και σίγουρα δεν πρόκειται για την αρχαιότερη. Η σεξουαλικότητα ήταν ένα φαινόμενο που απασχόλησε (ή και όχι) τους αρχαίους φίλους μας από τα κλασικά χρόνια. Επιγραφή ερωτικού περιεχομένου, που υπαινίσσεται τη σχέση δύο ανδρών, βρέθηκε χαραγμένη σε βράχο στο Βαθύ Αστυπάλαιας και χρονολογείται στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. «Η δίστιχη επιγραφή, φέρει δύο ονόματα ανδρών που τα συνδέει ρήμα περιγραφικό των σχέσεών τους. Το ρήμα αυτό είναι το οίφω ή οίχω, οχεύω=βατεύω και τα ονόματα των δύο ανδρών είναι του Νικασίτιμου και του Τιμίονος, ζώντες αμφότεροι τον 6ο αι. π.Χ.».
«Ο Νικασίτιμος ήταν εδώ και έβαζε τον Τιμίωνα (Νικασίτιμος οἶφε Τιμίονα)». Όπως τόνισε ο αρχαιολόγος της ανασκαφής και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Βλαχόπουλος Ανδρέας στον βρετανικό Guardian (Γκάρντιαν): «Διεκδίκησαν το δικό τους χώρο με μεγάλα γράμματα, που όχι μόνο εξέφραζαν τη σεξουαλική επιθυμία, αλλά μιλούσαν για την ίδια την ερωτική πράξη και αυτό είναι πολύ, πολύ σπάνιο» και συνέχισε: «Γνωρίζουμε ότι στην αρχαία Ελλάδα η σεξουαλική επιθυμία μεταξύ των ανδρών δεν ήταν ταμπού. Αλλά αυτό το γκράφιτι… δεν είναι μόνο από τα πρώτα που ανακαλύφθηκαν ποτέ. Χρησιμοποιώντας το ρήμα σε παρελθοντικό συνεχή χρόνο, λέει ξεκάθαρα ότι αυτοί οι δύο άντρες έκαναν έρωτα για μεγάλο χρονικό διάστημα, δίνοντας έμφαση στη σεξουαλική πράξη με τρόπο, που είναι εξαιρετικά ασυνήθιστος στα ερωτικά έργα τέχνης». Επίσης, ο κ. Βλαχόπουλος συνέχισε αποκαλύπτοντας «Δύο φαλλοί χαραγμένοι σε ασβεστόλιθο κάτω από το όνομα του Δίου και χρονολογούνται στον 5ο αι. π.Χ., ανακαλύφθηκαν επίσης σε χαμηλότερα ύψη του ακρωτηρίου».
Αλλά μήπως τέτοιες αναφορές υπήρχαν και παλαιότερα σε σχέση με τα δυο παραπάνω παραδείγματα;
Η ίδια η μυθολογία μάς διδάσκει τον παράφορο έρωτα του θεού Ποσειδώνα με τον Πέλοπα. Σύμφωνα λοιπόν με τον μύθο, ο Ποσειδώνας μετέφερε τον Πέλοπα με ένα χρυσό άρμα στον Όλυμπο, με σκοπό να τον έχει προσωπικό του οινοχόο και εραστή. Τον πότιζε αμβροσία και του έμαθε να οδηγεί το χρυσό άρμα.
Τρανό παράδειγμα δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από τον αγαπημένο μάντη Τειρεσία, που δεν θα ήταν υπερβολή να τον ονομάσουμε ως το πρώτο τρανς άτομο της αρχαιότητας. Ο τυφλός προφήτης του Απόλλωνα λοιπόν, έμεινε γνωστός στην ελληνική μυθολογία λόγω της μεταμόρφωσης του από άνδρα σε γυναίκα για 7 συνεχή χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών ο Τειρεσίας είχε γίνει ιέρεια της Ήρας, παντρεύτηκε, και απέκτησε ακόμη και παιδιά, σύμφωνα με τον Ησίοδο. Όταν οι θεοί τον επανέφεραν στην αρχική του μορφή, ο Δίας τον ρώτησε ποιοι απολαμβάνουν το σεξ περισσότερο, οι άνδρες ή οι γυναίκες; Ο Τειρεσίας του αποκάλυψε ότι οι κυρίες περνούσαν περίπου 10 φορές καλύτερα από ό,τι οι άντρες. Αυτή του η απάντηση επέφερε την τύφλωση του από την Ήρα.
Ας επανέλθουμε τώρα σε απτά ευρήματα.
Η ευρύτερη συζήτηση για το σεξ στην αρχαιολογία απογειώθηκε το 2017 εξαιτίας ενός πολεμιστή Βίκινγκ, που βρέθηκε σε έναν τάφο γεμάτο όπλα στην Μπίρκα της Σουηδίας. Ο τάφος ήταν γνωστός από τα τέλη του 19ου αιώνα και εικαζόταν, ότι περιείχε αντρικό σκελετό. Ωστόσο, η Σάρλοτ Τζόνσον, από το Πανεπιστήμιο της Ουψάλα στη Σουηδία και η ομάδα της, εξέτασαν ένα δείγμα DNA για το οποίο ο καθένας μπορούσε να είναι σίγουρος.
Η εξέταση πραγματοποιήθηκε με την ανάλυση DNA και τα αποτελέσματα έδειξαν, ότι το γενετικό υλικό του σκελετού ήταν ξεκάθαρα θηλυκό. Ωστόσο, η έννοια της γυναίκας πολεμίστριας δεν ταίριαζε με τις υπάρχουσες ιδέες για τους Βίκινγκς. Σύμφωνα με την παράδοση των Βίκινγκς λοιπόν, ο οπλισμός, ιδίως τα ξίφη, ανήκαν στους άνδρες, ενώ τα κοσμήματα στις γυναίκες. Αν αυτός ο σκελετός λοιπόν, ήταν γυναίκα, κάποιοι υποστήριξαν, τα όπλα και η ιδιότητα του πολεμιστή θα πρέπει να επαναξιολογηθούν.
Ο Λέστσεκ Γκαρντέλα, αρχαιολόγος στο Εθνικό Μουσείο της Δανίας και συγγραφέας του βιβλίου «Γυναίκες και όπλα στον κόσμο των Βίκινγκς», τονίζει «Νομίζω ότι θα μπορούσε να ήταν πολεμίστρια», αλλά υπογραμμίζει ότι στο 90% των τάφων, που ανήκουν σε Βίκινγκς τα όπλα που βρέθηκαν μέσα ανήκαν σε άνδρες. Ωστόσο, οι τάφοι δεν αποτελούν την εγγύηση ότι ήταν πολεμιστές. Ένα τσεκούρι (πέλεκυς), για παράδειγμα, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για πολλά πράγματα, συμπεριλαμβανομένων διαφόρων σκανδιναβικών μαγικών τελετουργιών, που συχνά συνδέονται με γυναίκες «Υπήρχε χώρος στο νοητικό σύμπαν των Βίκινγκς για γυναίκες πολεμίστριες [αλλά] δεν νομίζω ότι ήταν ο κανόνας».
Σε κάθε περίπτωση, οι περισσότεροι συμφωνούν ότι οι παλιές ιδέες για τα «αρσενικά» και «θηλυκά» ταφικά ευρήματα παράγουν ερμηνείες, που είναι στην καλύτερη περίπτωση συμβατικές και στη χειρότερη μεροληπτικές. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές όταν και οι δύο εμφανίζονται στον ίδιο τάφο, όπως ο τάφος των Βίκινγκς που ανακαλύφθηκε το 1867 στο Σάντον Ντάουνχαμ στο Νόρφολκ της Βρετανίας. «Το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας λέει ότι είναι διπλός τάφος», τονίζει ο Γκάρεθ Γουίλιαμς, επιμελητής στο Βρετανικό Μουσείο, «αλλά δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να το υποστηρίζει πραγματικά». Αντί για διπλό τάφο, η πιο προφανής εξήγηση θα μπορούσε να είναι, ένας μόνος τάφος ατόμου που δεν συμμορφωνόταν αυστηρά με τους κανόνες του φύλου. Ο Γκάρεθ Γουίλιαμς πιστεύει, ότι αυτός ο τάφος περιείχε πιθανώς μια γυναίκα, που κρατούσε σπαθί γιατί «υπήρχαν αυστηρά ταμπού ενάντια στο να φοράτε οτιδήποτε θα μπορούσε να θεωρηθεί θηλυκό» για τους άνδρες Βίκινγκς.
Τον περασμένο Δεκέμβριο, μια ομάδα με επικεφαλείς ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο του Ντένβερ, καθιέρωσε το φύλο ενός 10.000 ετών κοριτσιού από το σμάλτο των δοντιών της. Είχε βρεθεί σε έναν πλούσιο τάφο γεμάτο όστρακα, χάντρες και λίθινα μενταγιόν, φανερώνοντας ότι όχι μόνο τα μωρά θεωρούνταν ισάξια με τους ενήλικες κατά τη Μεσολιθική εποχή, αλλά συγκεκριμένα όταν αυτά ήταν και κορίτσια.
Τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τα παραπάνω είναι πολλά και, όπως είναι αναμενόμενο, φέρνουν νέες πτυχές και θεωρίες για την κοινωνική ζωή των αρχαίων πολιτισμών.
Άραγε, οι «Εραστές» αποδεικνύουν μια σχέση του ίδιου φύλου πριν από 1.500 χρόνια; Παρόμοια με το πώς τα ευρήματα των πολεμιστών της Μπίρκα των Βίκινγκς έγιναν αντικείμενο διαμάχης, όταν δημοσιεύτηκε το φύλο του σκελετού, η αγάπη των «Εραστών» τίθεται τώρα υπό αμφισβήτηση. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι πρόκειται για αδέρφια, τα οποία, λόγω της αποτυχημένης ανάλυσης DNA, δεν μπορούν να αναγνωριστούν. Μια θεωρία, η οποία δεν μπορεί να αποκλειστεί. Οι ίδιοι οι συγγραφείς της μελέτης του 2019 θεωρούν, ότι μπορεί να ήταν και συμπολεμιστές. Ωστόσο, ο Λούγκλι απορρίπτει αυτή την ιδέα, αφού δεν είχαν ταφεί σε στρατιωτικό νεκροταφείο «Οι νεκροί δεν έδειξαν σημάδια επαναλαμβανόμενης μάχης».
Τέλος, αν και οι επιστημονικές μέθοδοι έχουν προχωρήσει και προχωρούν καθημερινά, βρίσκοντας λύσεις σε πολλές αναπάντητες θεωρίες «Υπάρχουν απλώς κάποια πράγματα που δεν πρόκειται να μάθουμε για το παρελθόν», λέει ο Γκέλερ. Οι αρχαιολόγοι μέσα από τη δουλειά τους και την έρευνα που κάνουν προσπαθούν όσο καλύτερα μπορούν, να ανασυνθέσουν τις ζωές των προηγούμενων ανθρώπων με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα. Ο Λέστσεκ Γκαρντέλα τονίζει, ότι είναι θέμα σεβασμού για τους ανθρώπους του παρελθόντος: «Κάθε τάφος λέει μια διαφορετική ιστορία, γιατί ήταν όλοι πραγματικοί άνθρωποι. Είχαν τη δική τους μοναδική ζωή».
