Τα αποτελέσματα της διήμερης επίσκεψης του Ισραηλινού προέδρου Ισαάκ Χέρτζογκ στην Τουρκία, που ολοκληρώθηκε την Πέμπτη, 10 Μαρτίου, εγκαινιάζοντας ένα νέο κεφάλαιο αναθέρμανσης των ισραηλινο-τουρκικών σχέσεων, αρχίζουν να φαίνονται στην πραγματικότητα μετά την ολοκλήρωσή της.
Γιατί καλές οι δηλώσεις αποκλιμάκωσης ένθεν κακείθεν, οι συγκρατημένες αβροφροσύνες και οι μεγαλοπρεπείς τελετές με τα άλογα, όμως στην πραγματικότητα η ουσία βρίσκεται σε αυτά που δεν ειπώθηκαν και σε αυτά που εν τέλει έγιναν ή δεν έγιναν.
Τι μπήκε στο τραπέζι
Ας πάμε πρώτα στην ατζέντα της συνάντησης των δύο προέδρων.
Όπως μάθαμε κυρίως από την τουρκική προεδρία, συζητήθηκαν θέματα διμερούς και ευρύτερου ενδιαφέροντος. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται:
- Οι δυνατότητες ανάπτυξης των διμερών σχέσεων σε τομείς που δεν είναι πολιτικά φορτισμένοι όπως το εμπόριο (που ανθίζει αμείωτα παρά τις κατά καιρούς κρίσεις στις πολιτικές και διπλωματικές σχέσεις), η συνεργασία στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ο τουρισμός.
- Θέματα που αφορούν πιθανή συνεργασία στον τομέα της Ενέργειας, την οποία στην παρούσα φάση έχει περισσότερο ανάγκη η Τουρκία που ενδιαφέρεται διακαώς να πετύχει την δημιουργία και τη διέλευση ενός νέου αγωγού φυσικού αερίου προς το έδαφός της που θα μεταφέρει ισραηλινό φυσικό αέριο ώστε να ελέγχει και με αυτόν τον τρόπο τις αγορές Ενέργειας της Ευρώπης αποτρέποντας τη δημιουργία του (μείζονος από γεωπολιτική άποψη) σχεδίου για τον αγωγό East Med.
- Το παλαιστινιακό και οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Χαμάς οι οποίες εδώ και χρόνια είναι ιδιαίτερα στενές προκαλώντας την ενόχληση του Ισραήλ.
- Η ενεργότερη παρουσία και δράση της τουρκικής οργάνωσης αρωγής ΤΙΚΑ (που συχνά λειτουργεί και ως πολύ-εργαλείο του τουρκικού πολιτικού συστήματος εξουσίας) στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη της Δυτικής Όχθης.
- Η δημιουργία ενός διμερούς μηχανισμού αποτροπής κρίσεων προκειμένου τα όποια προβλήματα να αντιμετωπίζονται σε αρχικό στάδιο και να μην εξελίσσονται σε νέες εστίες κρίσης όπως διαφάνηκε τον περασμένο Νοέμβρη από τη σύλληψη του ζεύγους Ισραηλινών τουριστών, Μόρντι και της Νάταλι Όκνιν, στην Κωνσταντινούπολη επειδή φωτογράφιζαν το παλάτι του Ερντογάν. Ο μηχανισμός αυτός θα συζητηθεί επιστάμενα κατά την επίσκεψη που θα κάνει τον Απρίλη στο Ισραήλ ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου.
- Περιφερειακά και διεθνή ζητήματα με κύριο τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τις προσπάθειες μεσολάβησης Ισραήλ και Τουρκίας προς Μόσχα και Κίεβο με στόχο την αποκλιμάκωση της κρίσης και την επίτευξη βιώσιμης συμφωνίας εκεχειρίας.
Αυτά ανακοινώθηκαν επισήμως. Εκ του αποτελέσματος, ωστόσο, φαίνεται πως στο τραπέζι μπήκαν και άλλα ζητήματα.
Τι συζητήθηκε στο παρασκήνιο
Μεταξύ των θεμάτων που συζητήθηκαν «ανεπισήμως» είναι η βοήθεια που ζήτησε η κυβέρνηση Ερντογάν από το Ισραήλ προκειμένου να ανοίξει ένας δίαυλος επικοινωνίας με τον Αμερικανό πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, ο οποίος ούτε στο ελάχιστο δεν διατηρεί το καλό επίπεδο στενών σχέσεων που απολάμβανε ο Τούρκος πρόεδρος επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι λίγη ώρα μετά την αναχώρηση του αεροπλάνου του Ισραηλινού προέδρου από την Κωνσταντινούπολη, όπου έκανε μία θριαμβευτική εμφάνιση στην συναγωγή Neve Shalom, ο Τούρκος πρόεδρος κατάφερε και έκανε το πολυπόθητο τηλεφώνημα στον Αμερικανό ομόλογό του Τζο Μπάιντεν.
Εκεί μάθαμε πως ζήτησε την άρση του αμερικανικού εμπάργκο στην τουρκική πολεμική βιομηχανία υπενθυμίζοντας την επιθυμία της Άγκυρας αφενός για την αγορά 40 νεών μαχητικών αεροσκαφών F-16 και αφετέρου για τον εκσυγχρονισμό του ήδη υπάρχοντος στόλου το συντομότερο δυνατόν.
Το αντάλλαγμα που ζήτησε το Ισραήλ για το άνοιγμα διαύλου επικοινωνίας Ουάσιγκτον-Άγκυρας δεν έγινε άμεσα γνωστό. Ωστόσο από τη ροή των γεγονότων διαφαίνεται πως μάλλον ήταν ένας αρχαιολογικός θησαυρός της αρχαίας εβραϊκής κληρονομιάς που έπεσε στα χέρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας και από εκεί βρέθηκε να κοσμεί περίοπτη θέση του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κωνσταντινούπολης.
Το αντάλλαγμα του Ισραήλ
Πρόκειται για την αρχαία εβραϊκή επιγραφή του Σιλωάμ «ηλικίας» 2.700 ετών που δίνει ιστορική υποστήριξη σε βιβλικές αναφορές για την κατασκευή σήραγγας που μετέφερε νερό από τη Δεξαμενή του Σιλωάμ στην «πόλη του Δαυίδ» επί του βασιλιά Ιζεκία του ανεξάρτητου βασιλείου της Ιουδαίας που ήταν από τους σημαντικότερους βασιλείς των Εβραίων και βασίλεψε μεταξύ 715 π.Χ ως 686 π.Χ. καταπολεμώντας την ειδωλολατρία και δημιουργώντας έργα βασικών υποδομών που θεωρήθηκαν πρωτοποριακά για την εποχή του.
Για την επιστροφή αυτής της αρχαίας εβραϊκής επιγραφής πάλεψαν σκληρά αλλά αναποτελεσματικά για χρόνια αρκετοί Ισραηλινοί ηγέτες, όπως ο πρώην πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου το 1998, ο πρώην πρόεδρος Σιμόν Πέρες που την είχε ζητήσει από τον τότε ομόλογό του Αμπντουλάχ Γκιουλ το 2007, και η Ισραηλινή υπουργός Πολιτισμού Μίρι Ρεγκέβ το 2017 με…αντάλλαγμα δύο ελέφαντες για τον ζωολογικό κήπο της Κωνσταντινούπολης. Ως τότε η απάντηση της τουρκικής ηγεσίας ήταν αρνητική με το επιχείρημα πως πρόκειται για «κληρονομιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» που δεν μπορεί να τη στερηθεί η σύγχρονη Τουρκία.
Όσα δεν κατάφεραν οι παραπάνω, φαίνεται πως τα κατάφερε ο Ισαάκ Χέρτζογκ δίχως καν να κάνει τον κόπο να το φέρει άμεσα στο τραπέζι. Όπως αποκαλύφθηκε από μερίδα του ισραηλινού Τύπου, το εγχείρημα είχαν αναλάβει εκ των προτέρων διαπραγματευτικές αντιπροσωπείες των δύο χωρών στο πλαίσιο προετοιμασίας της επίσκεψής του στο Ισραήλ που ήταν η πρώτη ανώτατου Ισραηλινού αξιωματούχου αφότου μετέβη στην Τουρκία ο Ισραηλινός πρώην πρωθυπουργός Εχούντ Ολμέρτ το 2008.
Αποκλειστικό ρεπορτάζ της ισραηλινής εφημερίδας Times of Israel (εν συντομία ToI) στις 11 Μαρτίου 2022 ανέφερε πως η σπάνια ιστορική εβραϊκή επιγραφή αναμένεται να επιστραφεί στην Ιερουσαλήμ μετά από δέσμευση των τουρκικών αρχών με κάποιο ανάλογο αρχαιολογικό αντάλλαγμα, ενδεχομένως κάποιο κηροπήγιο θρησκευτικών τελετών από την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κατοχής της Ιερουσαλήμ.
Ο καταλυτικός συνδυασμός συγκρούσεων και κοιτασμάτων Ενέργειας
Εάν όντως η αρχαία εβραϊκή επιγραφή των 2.700 ετών επιστραφεί στο Ισραήλ τότε αυτό θα είναι μία από τις πιο ισχυρές αποδείξεις για το πόσο πολύ επιθυμεί η κυβέρνηση Ερντογάν την αναθέρμανση των διμερών σχέσεων σε όλα τα επίπεδα. Όχι γιατί την έπιασε ο πόνος για την ειρήνη ανάμεσα στους δύο λαούς αλλά γιατί και με αυτόν τον τρόπο μπορούν να εξυπηρετηθούν καλύτερα τα τουρκικά γεωπολιτικά συμφέροντα στο πλαίσιο μίας μεγάλης σκακιέρας που παίζεται εδώ και χρόνια στην ευρύτερη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, στα νερά της οποίας υπάρχουν ανεκμετάλλευτα (ως τώρα) κοιτάσματα υδρογονανθράκων.
Αυτά τα κοιτάσματα ανάγκασαν από το φθινόπωρο του 2020 την έναρξη έμμεσων διαπραγματεύσεων ανάμεσα σε Ισραήλ και Λίβανο (δύο χώρες που παραμένουν από τεχνικής άποψης σε κατάσταση εμπόλεμη). Αυτά τα κοιτάσματα επίσπευσαν τις κινήσεις της Τουρκίας για περιφερειακές επεμβάσεις (Λιβύη, Συρία) και συμφωνίες (και για τον καθορισμό ΑΟΖ) με αποκορύφωμα το τουρκο-λιβυκό σύμφωνο. Μέρος αυτών των κοιτασμάτων εποφθαλμιά η κυβέρνηση Ερντογάν (και ο όποιος διάδοχός του) προκειμένου να καλυφθεί μέρος των αναγκών της αδηφάγου (από ενεργειακή άποψη) οικονομίας της Τουρκίας.
Στο φόντο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και της μεγάλης όξυνσης της αντιπαράθεσης Δύσης-Ρωσίας οι ενεργειακοί ανταγωνισμοί και σχεδιασμοί επανέρχονται δριμύτεροι στο προσκήνιο ξαναζεσταίνοντας το ενδιαφέρον πολυεθνικών Ενέργειας αφενός για τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο και αφετέρου για το (διόλου «πεθαμένο»…) σχέδιο δημιουργίας του υποθαλάσσιου αγωγού East Med που θυμήθηκε στην έκθεση CERAWeek την περασμένη Δευτέρα για την Ενέργεια στην Ιταλία ο διευθύνων σύμβουλος της αμερικανικής Chevron, Michael Wirth…
