Το πιο ασφαλές συμπέρασμα του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών της 29ης Μαΐου είναι ότι ο ουριμπισμός, η κυρίαρχη πολιτική ιδεολογία στην Κολομβία από τις αρχές του 2000, υπέστη συντριπτική ήττα. Με τη θητεία του από το 2002 έως το 2010, ο Αλβάρο Ουρίμπε παγίωσε ένα σύστημα εξουσίας που συναρθρώνει την ντόπια ολιγαρχία, τους εμπόρους ναρκωτικών, την συντηρητική πολιτική ελίτ και τις παραστρατιωτικές οργανώσεις σε ένα κοινωνικό-πολιτικό μπλοκ με ιδεολογικό πυρήνα την συντριβή της αριστεράς της Κολομβίας. Το ακραία συντηρητικό πολιτικό περιεχόμενο του συμπληρώνεται από μία ισχυρή συμμαχία με τις ΗΠΑ, η οποία με το πρόσχημα του πολέμου ενάντια στα ναρκωτικά έχει ριζώσει στη χώρα ασκώντας τρομακτική επιρροή στους θεσμούς της, αλλά και στις παραστρατιωτικές οργανώσεις της υπαίθρου.

Η στρατηγική θέση της Κολομβίας στο βόρειο άκρο της Νότιας Αμερικής, με ακτογραμμή στην Καραϊβική και τον Ειρηνικό, σύνορα με την Βενεζουέλα και χερσαία σύνδεση με την Κεντρική Αμερική αποτελεί το ιδανικό στήριγμα των ΗΠΑ για την άσκηση πολιτικής και οικονομικής επιρροής στην «πίσω αυλή» της.

Η πολυετής ένοπλη παρουσία της επαναστατικής αριστεράς στην ύπαιθρο, προεξαρχόντων των FARC αλλά και μικρότερων σχηματισμών, ήταν το τέλειο άλλοθι για τη δημιουργία ενός εσωτερικούς συστήματος ασφαλείας που στην πραγματικότητα αποτελεί τον τρομοκρατικό βραχίονα ενός κράτους που φιγουράρει στις πρώτες θέσεις στον κόσμο όταν αναφερόμαστε σε δολοφονίες πολιτικών και κοινωνικών ακτιβιστών. Η συμφωνία ειρήνευσης που υπεγράφη το 2016 από τον πρόεδρο Σάντος συνάντησε τη λυσσασμένη αντίδραση του ουριμπισμού ακριβώς γιατί του στερούσε τα βασικά επιχειρήματα διαιώνισης του στάτους κβο.

Παρά τις εκατοντάδες δολοφονίες μελών των FARC και την αναιμική ειρήνευση της χώρας, η συμφωνία μετασχημάτισε ουσιαστικά την πολιτική αντιπαράθεση στην χώρα. Από τις ένοπλες συγκρούσεις της επαναστατικής αριστεράς με τον στρατό και τις παραστρατιωτικές ομάδες περάσαμε σε μία φάση που ο πολιτικός διάλογος αξονίστηκε γύρω από τα οξυμένα κοινωνικά ζητήματα που πλήττουν εδώ και δεκαετίες την χώρα. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ουριμπισμός δεν απαντούσε στις προσδοκίες ούτε του πιο συντηρητικού ακροατηρίου της Κολομβίας, καταδικάζοντας τον Φίκο Γκουτιέρεζ, εκλεκτό του απερχόμενου Ιβάν Ντούκε στην τρίτη θέση των εκλογών με μόλις 23,9%. 

Αλλαγή, αλλά τι είδους;

Η εκλογική συντριβή του ουριμπισμού έδωσε την ευκαιρία στην ανάδυση δύο εντελώς διαφορετικών αφηγήσεων πολιτικής αλλαγής. Από την μία, οι νικητές των εκλογών Γκουστάβο Πέτρο και Φράνκια Μάρκεζ, ένα πολιτικό δίδυμο που ενσαρκώνει τη μεγαλύτερη εκλογική επιτυχία της αριστεράς στην ιστορία της Κολομβίας. Από την άλλη, ο Ροντόλφο Ερνάντεζ, ένας «αντισυστημικός» συντηρητικός μεγιστάνας του real estate που υπόσχεται να κηρύξει τον πόλεμο στην διαφθορά.

Το ποσοστό 40,33% που απέσπασε η «Ιστορική Συμφωνία» ήρθε να επιβεβαιώσει τη δημοσκοπική κυριαρχία των Πέτρο και Μάρκεζ. Στην υποψηφιότητά τους συγκεντρώνονται οι ελπίδες της αριστεράς για μία εκλογική νίκη που θα ταράξει συθέμελα το πολιτικό σκηνικό της Κολομβίας αλλά της υπόλοιπης Λατινικής Αμερικής. Οι ηγέτες των FARC, που μετά από 58 χρόνια ένοπλης πάλης αποφάσισαν να καταθέσουν τα όπλα και να ανιχνεύσουν νέες μορφές πολιτικής πάλης για την αριστερά, φαίνεται να δικαιώνονται νωρίτερα από ό,τι περίμεναν και οι ίδιοι. Ο Γκουστάβο Πέτρο, πρώην αντάρτης του Μ-19 ο ίδιος, έδωσε σημαντικές μάχες για να αποκαλύψει τις σχέσεις των παραστρατιωτικών ομάδων με στελέχη της κυβέρνησης Ουρίμπε. Η επιτυχία του σε αυτόν τον τομέα του χάρισε πανεθνική αναγνώριση, οδηγώντας τον λίγο αργότερα στη δημαρχία της πρωτεύουσας Μπογκοτά όπου εφαρμόζει ένα θαρραλέο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που μετασχηματίζει τις δημοτικές υπηρεσίες προς όφελος των φτωχότερων στρωμάτων.

Στις ογκώδεις προεκλογικές συγκεντρώσεις του, ο Πέτρο υποσχέθηκε σύγκρουση με τα καρτέλ, φορολογική μεταρρύθμιση υπέρ των ασθενέστερων, εμβάθυνση της ειρηνευτικής διαδικασίας που διέκοψε ο Ντούκε το 2019 και τον μετασχηματισμό του παραγωγικού μοντέλου της Κολομβίας προς μία πιο βιώσιμη κατεύθυνση, αυστηροποιώντας σημαντικά τα περιβαλλοντικά κριτήρια πιθανών επενδύσεων.

Η παρουσία της Φράνκια Μάρκεζ ως υποψήφιας αντιπροέδρου ήταν εμβληματική. Μητέρα σε μονογονεϊκή οικογένεια από τα 16 της, πρώην εργάτρια σε χρυσωρυχεία και οικονόμος σε σπίτια πλούσιων λευκών, η Μάρκεζ έχει μία πλούσια ιστορία αγώνα πίσω της. Από τη δράση ενάντια στα παράνομα ορυχεία που καταστρέφουν την φύση, μέχρι την προάσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών και των ιθαγενών, η αφροκολομβιανή Μάρκεζ δίνει στην «Ιστορική Συμφωνία» ένα νεανικό, ριζοσπαστικό πρόσωπο που επικοινωνεί ποιοτικά με την νέα γενιά της χώρας. Παράλληλα, αυτή ήταν κυρίως που ύψωσε τους τόνους ενάντια στην παρέμβαση των ΗΠΑ στα εσωτερικά της χώρας, όταν ο Αμερικανός πρέσβης στην Μπογκοτά προειδοποίησε ότι η Βενεζουέλα, η Κούβα και η Ρωσία προωθούν συγκεκριμένο υποψήφιο, υπονοώντας προφανώς τον Πέτρο, στις κολομβιανές εκλογές. Κατήγγειλε τον «πόλεμο ενάντια στα ναρκωτικά» σαν μία πολιτική που «φέρνει νεκρούς στην γη μας και οικονομικούς πόρους στις τράπεζες», ενώ εντοπίζει τη βαθύτερη αιτία της βίας που κυριαρχεί στη χώρα στην εκτεταμένη φτώχεια που αφήνει λίγες επιλογές βιοπορισμού στους νέους.

Απέναντι στην αλλαγή της αριστεράς, ο Ροντόλφο Ερνάντεζ ενσαρκώνει ένα μοντέλο υποψηφίου που προσομοιάζει στον Τραμπ και τον Μπολσονάρου. Υπόσχεται πόλεμο στη διαφθορά, δίνοντας ακόμα και οικονομικά κίνητρα στους πολίτες για να καταγγείλουν δημόσιους λειτουργούς που θεωρούν διεφθαρμένους. Έχοντας κρατήσει απόσταση από την παραδοσιακή συντηρητική δεξιά, ο Ερνάντεζ συγκίνησε τα τμήματα του πληθυσμού που έχουν κουραστεί από την αναποτελεσματικότητα και διαφθορά του πολιτικού συστήματος και απαιτούν λύσεις. Η δύσκολη συνθήκη που βιώνει η χώρα, με το 39% κάτω από το όριο της φτώχειας, τον πληθωρισμό στο 9,2 και τις πιο βίαιες μέρες της τελευταίας πενταετίας σύμφωνα με τον Ερυθρό Σταυρό, δημιούργησε ένα κενό στα δεξιά που ο Ερνάντες κάλυψε με μαεστρία.

Για τον Γκουστάβο Πέτρο, η επικράτηση του Ερνάντεζ δεν είναι καλό νέο. Στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών θα προτιμούσε να έχει απέναντι του έναν εκπρόσωπο του ουριμπισμού, φθαρμένο και υπεύθυνο για τα δεινά που βιώνει η κολομβιανή κοινωνία. Ο Ερνάντεζ όμως συνενώνει στο πρόσωπο του έναν κοινωνικό συντηρητισμό με έναν αντισυστημικό λόγο που μπορεί να συσπειρώσει εύκολα το δεξιό ακροατήριο και να απειλήσει την πρωτιά της «Ιστορικής Συμφωνίας».

Στις βουλευτικές εκλογές του Μαρτίου, η «Ιστορική Συμφωνία» αναδείχθηκε πρώτη αποσπώντας το 15% των ψήφων, σημειώνοντας την πρώτη εκλογική νίκη της αριστεράς στην Κολομβία. Στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών τερμάτισε πρώτη με διψήφια διαφορά από όλους τους υπόλοιπους υποψηφίους. Τώρα έχει μπροστά της τη μητέρα των μαχών, έναν τρίτο γύρο εκλογικής αναμέτρησης με την δεξιά που αν επικρατήσει θα προκαλέσει τεκτονικές αλλαγές σε όλη την Λατινική Αμερική. Θα τα καταφέρει;