Από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος, οι Ουκρανοί έχουν γίνει έξω φρενών με τον Πάπα αρκετές φορές. Θεωρούν ότι μασάει τα λόγια του· ότι τηρεί ίσες αποστάσεις, ότι δεν παίρνει το μέρος τους στον βαθμό που θα έπρεπε, και ότι δεν καταδικάζει τον Πούτιν με τον απόλυτο τρόπο που θα ήθελαν αυτοί.
Για παράδειγμα, στις πρώτες του δηλώσεις εναντίον του πολέμου, ο Ρωμαιοκαθολικός Ποντίφικας είχε αποφύγει να καταδικάσει τη Ρωσία ονομαστικά. Αργότερα, στην παραδοσιακή τελετή της Μεγάλης Παρασκευής στο Βατικανό, μία Ρωσίδα και μία Ουκρανή σήκωσαν μαζί τον Σταυρό του Μαρτυρίου, πράγμα που έκανε τον Ουκρανό πρέσβη στην Αγία Έδρα να διαμαρτυρηθεί.
Η τελευταία αφορμή που ξεσήκωσε το Ουκρανικό Twitter εναντίον του Πάπα ήταν μια συνέντευξή του που δημοσιεύθηκε τις προάλλες. Την είχε δώσει στους επιμελητές των ευρωπαϊκών Ιησουιτικών Πολιτιστικών Επιθεωρήσεων στο Βατικανό πριν από έναν περίπου μήνα (19 Μαΐου 2022) και δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα La Civiltà Cattolica (Τρίτη, 14 Ιουνίου 2022).
Στη συνέντευξη αυτή ο Πάπας εκθείασε τον ηρωισμό και την ευγένεια των Ουκρανών, είπε ότι είναι ένας μαρτυρικός λαός. Καταδίκασε τη ρωσική «στρατιωτική επιχείρηση» και μίλησε για αγριότητα και βιαιότητες εκ μέρους του ρωσικού στρατού. Είπε όμως και τα εξής, φοβερά και ανήκουστα σε σχέση με το κυρίαρχο αφήγημα των δυτικών μέσων:
1. Υπονόησε εμμέσως πλην σαφώς ότι στη σύγκρουση αυτή ο Πούτιν δεν είναι ο μοναδικός ένοχος. Ο πόλεμος, είπε, «κατά κάποιο τρόπο προκλήθηκε, είτε δεν αποτράπηκε». Και μίλησε ευθέως για τις ευθύνες του ΝΑΤΟ. Μετέφερε μάλιστα μια συζήτηση που είχε με αρχηγό κράτους (δεν είπε ποιος ήταν), που δύο μήνες πριν το ξέσπασμα του πολέμου είχε πει στον Πάπα ότι το ΝΑΤΟ «γαυγίζει στις πύλες της Ρωσίας». Είναι μια έκφραση που αργότερα τη χρησιμοποίησε ο ίδιος ο Πάπας σε δική του συνέντευξη.
2. Στην ερώτηση πώς μπορεί να συμβάλει κανείς στην ειρήνη, ο Πάπας σημείωσε ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε το μοτίβο της καλής κοκκινοσκουφίτσας και του κακού λύκου. Διότι στην περίπτωση αυτή, εξήγησε ο Ρωμαίος Ποντίφικας, «δεν υπάρχουν μεταφυσικά ‘καλοί’ και ‘κακοί’ με μια αφηρημένη έννοια». Και έκανε λόγο για συμφέροντα σχετικά με «πωλήσεις όπλων» και «γεωπολιτικές διεκδικήσεις».
3. Είπε, τέλος, ότι «βρισκόμαστε μπροστά στην εξέλιξη ενός γεγονότος παγκόσμιας σημασίας, τα στοιχεία του οποίου είναι αλληλένδετα μεταξύ τους». Και για να μη μείνει κανείς με την αμφιβολία, είπε χωρίς περιστροφές ότι κατ’ αυτόν «ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ήδη κηρυχθεί».
* * *
Για την πληρότητα του πράγματος θα πρέπει να πούμε ότι στη συζήτηση που είχε με τους εκπροσώπους των Ιησουιτικών Επιθεωρήσεων ο Πάπας απάντησε και σε άλλες ερωτήσεις.
Τον ρώτησαν, για παράδειγμα, πώς αντιλαμβάνεται την αποστολή των εκκλησιαστικών εντύπων και ιστοσελίδων. Έχει ενδιαφέρον η απάντησή του. Η δημοσιογραφία – είπε ο Πάπας Φραγκίσκος – θα πρέπει να αναδεικνύει την προσωπική διάσταση των πραγμάτων. Δεν αρκεί να μιλάμε για ιδέες. Και όταν μιλάμε για ιδέες, θα πρέπει να προκύπτουν από την εμπειρία. Για παράδειγμα, οι αιρέσεις – είτε πρόκειται για θεολογικές, είτε για ανθρώπινες αιρέσεις – δεν είναι παρά η αποκοπή μιας ιδέας από την ανθρώπινη εμπειρία. […] Η πραγματικότητα, συνέχισε, είναι πολύ ανώτερη από τις ιδέες. Κατ’ ουσίαν η πραγματικότητα είναι ένα σκάνδαλο. Γι’ αυτό θα πρέπει να ασχολείστε με ιδέες και σκέψεις που προκύπτουν από την πραγματικότητα. […] θα ήθελα τα περιοδικά σας να ασχοληθούν με την ανθρώπινη πλευρά του πολέμου. Θα ήθελα να δείξετε το ανθρώπινο δράμα που συμβαίνει στον πόλεμο. Είναι πολύ καλό να κάνει κανείς γεωπολιτικούς υπολογισμούς, και να μελετά τα πράγματα σε βάθος. […] Κάντε τις κοινωνικοπολιτικές σας αναλύσεις, χωρίς ωστόσο να παραμελείτε τον ανθρώπινο προβληματισμό για τον πόλεμο.
Μίλησαν και για άλλα θέματα: Πώς βλέπει την ανανέωση της Εκκλησίας. Τι λέει για τη θέση της Εκκλησίας σε ένα πολιτιστικό περιβάλλον που έχει αποξενωθεί από τη θρησκευτική παράδοση. Πώς κρίνει κάποια συγκεκριμένα προβλήματα που έχει η τοπική εκκλησία της Κολωνίας. Πώς θα μπορούσε η Εκκλησία να προσεγγίσει τους νέους.
Από τη συνέντευξη του Πάπα Φραγκίσκου ακολουθεί ολόκληρο το απόσπασμα για την Ουκρανία και τον πόλεμο.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΠΑ: ΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ
Ερώτηση: Οι Ιησουίτες είμαστε παρόντες στην Ουκρανία […] Ζούμε έναν πόλεμο φθοράς και γράφουμε γι’ αυτόν στα περιοδικά μας. Τι θα μας συμβουλεύατε για τον τρόπο που πρέπει να περιγράφουμε την κατάσταση στην οποία ζούμε; Πώς μπορούμε να συμβάλουμε σε ένα ειρηνικό μέλλον;
Απάντηση Πάπα Φραγκίσκου: Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα πρέπει να εγκαταλείψουμε το συνηθισμένο μοτίβο της Κοκκινοσκουφίτσας: όπου η Κοκκινοσκουφίτσα είναι η καλή και ο λύκος ο κακός. Εδώ δεν υπάρχουν μεταφυσικά ‘καλοί’ και ‘κακοί’ με μια αφηρημένη έννοια. Βρισκόμαστε μπροστά στην εξέλιξη ενός γεγονότος παγκόσμιας σημασίας, τα στοιχεία του οποίου είναι αλληλένδετα μεταξύ τους. Δύο μήνες πριν ξεκινήσει ο πόλεμος συνάντησα έναν αρχηγό κράτους, έναν σοφό άνθρωπο, που δεν μιλάει πολύ, λέει λίγα πράγματα και σοφά. Αφού συζητήσαμε για τα πράγματα που ήθελε να μου μιλήσει, μου είπε ότι ανησυχεί πολύ για τον τρόπο που κινείται το ΝΑΤΟ. Τον ρώτησα τι εννοεί, και μου είπε: «Γαβγίζουν στις πύλες της Ρωσίας. Δεν καταλαβαίνουν ότι οι Ρώσοι είναι ιμπεριαλιστές και δεν θα επιτρέψουν σε καμία ξένη δύναμη να τους ακουμπήσει». Και κατέληξε: «Η κατάσταση θα μπορούσε να οδηγηθεί σε πόλεμο». Αυτή ήταν η γνώμη του. Στις 24 Φεβρουαρίου άρχισε πράγματι ο πόλεμος. Αυτός ο αρχηγός κράτους ήταν σε θέση να διαβάσει τα σημάδια του τι ακριβώς συνέβαινε.
Αυτό που παρακολουθούμε είναι η βιαιότητα και η αγριότητα με την οποία διεξάγεται αυτός ο πόλεμος από τα στρατεύματα που χρησιμοποιούν οι Ρώσοι, συνήθως μισθοφόρους. Οι Ρώσοι προτιμούν να στέλνουν Τσετσένους και Σύρους μισθοφόρους. Ο κίνδυνος όμως είναι ότι εμείς βλέπουμε μονάχα αυτό, το οποίο είναι βέβαια τερατώδες, και δεν βλέπουμε όλο το δράμα που εκτυλίσσεται πίσω από τον πόλεμο, ο οποίος ίσως κατά κάποιο τρόπο προκλήθηκε είτε δεν αποτράπηκε. Και σημειώστε τα συμφέροντα που υπάρχουν στην δοκιμή και την πώληση όπλων. Είναι πολύ λυπηρό, αλλά στο τέλος της ημέρας αυτό είναι που διακυβεύεται.
Κάποιος μπορεί στο σημείο αυτό να μου πει: άρα είστε υπέρ του Πούτιν! Όχι, δεν είμαι. Θα ήταν απλουστευτικό και λαθεμένο να πει κανείς κάτι τέτοιο. Απλώς διαφωνώ με το να απλοποιούμε όλη αυτή την πολύπλοκη κατάσταση σε μια διάκριση μεταξύ «καλών» και «κακών» χωρίς να αντιλαμβανόμαστε τις ρίζες των προβλημάτων και τα συμφέροντα, τα οποία είναι πολύ περίπλοκα. Ενώ βλέπουμε την αγριότητα, τη σκληρότητα των ρωσικών στρατευμάτων, δεν πρέπει να ξεχνάμε τα πραγματικά προβλήματα, αν θέλουμε να επιλυθούν.
Είναι επίσης αλήθεια ότι οι Ρώσοι πίστευαν ότι όλα θα τελείωναν σε μια εβδομάδα. Αλλά δεν υπολόγισαν καλά. Έπεσαν επάνω σε έναν γενναίο λαό, έναν λαό που αγωνίζεται να επιβιώσει, και που κουβαλά ιστορία αγώνων.
Πρέπει επίσης να προσθέσω ότι βλέπουμε αυτό που συμβαίνει τώρα στην Ουκρανία επειδή είναι πιο κοντά μας και αγγίζει περισσότερο την ευαισθησία μας. Υπάρχουν όμως και άλλες χώρες πιο μακριά. Ας σκεφτούμε κάποιες περιοχές της Αφρικής, το βόρειο τμήμα της Νιγηρίας, το βόρειο τμήμα του Κονγκό, που ο πόλεμος συνεχίζεται και κανείς δεν ενδιαφέρεται. Σκεφτείτε τη Ρουάντα πριν από 25 χρόνια. Σκεφτείτε τη Μιανμάρ και τους Ροχίνγκια. Ο κόσμος βρίσκεται σε πόλεμο. Πριν από μερικά χρόνια σκέφτηκα να πω ότι ζούμε τον τρίτο παγκόσμιο πόλεμο κομμάτι-κομμάτι. Για μένα, σήμερα, ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ήδη κηρυχθεί. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις. Τι συμβαίνει στην ανθρωπότητα ώστε να έχουμε τρεις παγκόσμιους πολέμους μέσα σε έναν αιώνα; Έζησα τον Πρώτο Πόλεμο μέσα από την εμπειρία του παππού μου στον ποταμό Πιάβε. Και μετά τον Δεύτερο και τώρα τον Τρίτο. Αυτό είναι πολύ κακό για την ανθρωπότητα. Είναι μια συμφορά. Να σκεφτεί κανείς ότι μέσα σε έναν αιώνα έγιναν τρεις παγκόσμιοι πόλεμοι, με όλο το εμπόριο όπλων από πίσω!
Μόλις πριν από τρία χρόνια, έγινε ο εορτασμός της 75ης επετείου της απόβασης στη Νορμανδία. Πολλοί αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων γιόρτασαν την επιτυχία. Κανείς όμως δεν θυμήθηκε τις δεκάδες χιλιάδες νέων ανδρών που έχασαν τη ζωή τους στις ακτές.
Όταν πήγα στη Ρεντιπούλια το 2014 για την εκατονταετηρίδα του παγκόσμιου πολέμου – σας εξομολογούμαι κάτι προσωπικό – έκλαψα όταν είδα την ηλικία των πεσόντων στρατιωτών. Όταν μετά λίγα χρόνια πήγα στις 2 Νοεμβρίου στο Άντζιο – κάθε 2 Νοεμβρίου επισκέπτομαι ένα νεκροταφείο – έκλαψα και εκεί όταν είδα την ηλικία και αυτών των πεσόντων στρατιωτών. Πέρυσι πήγα σε ένα Γαλλικό νεκροταφείο και είδα τούς τάφους των νέων ανδρών, Χριστιανών και Μουσουλμάνων (γιατί οι Γάλλοι τους έστειλαν και αυτούς από τη Βόρεια Αφρική να έρθουν να πολεμήσουν) ήταν και αυτοί νεαροί άνδρες 20, 22, 24 ετών. Όταν πήγα στη Σλοβακία, μου έκανε εντύπωση ο αριθμός των νέων και των ηλικιωμένων γυναικών, ενώ έλειπαν ηλικιωμένοι άνδρες. Οι γιαγιάδες ήταν μόνες τους. Ο πόλεμος τους είχε στερήσει τους συζύγους τους.
Γιατί σας το λέω αυτά; Επειδή θα ήθελα τα περιοδικά σας να ασχοληθούν με την ανθρώπινη πλευρά του πολέμου. Θα ήθελα να δείξετε το ανθρώπινο δράμα που συμβαίνει στον πόλεμο. Είναι πολύ καλό να κάνει κανείς γεωπολιτικούς υπολογισμούς, και να μελετά τα πράγματα σε βάθος. Οφείλετε να το κάνετε αυτό, γιατί αυτό είναι το καθήκον σας. Προσπαθήστε όμως να μεταφέρετε και το ανθρώπινο δράμα του πολέμου: το ανθρώπινο δράμα αυτών των νεκροταφείων, το ανθρώπινο δράμα των ακτών της Νορμανδίας ή του Άντζιο, το ανθρώπινο δράμα της γυναίκας που της χτυπά την πόρτα ο ταχυδρόμος για να της δώσει ένα γράμμα που την ευχαριστεί που προσέφερε έναν γιο στην πατρίδα, έναν ήρωα. Και στη συνέχεια η γυναίκα αυτή μένει μόνη της. Το να σκεφτούμε πάνω σε αυτό θα βοηθούσε πολύ και την ανθρωπότητα και την Εκκλησία. Κάντε τις κοινωνικοπολιτικές σας αναλύσεις, χωρίς ωστόσο να παραμελείτε τον ανθρώπινο προβληματισμό για τον πόλεμο.
Ας γυρίσουμε όμως στην Ουκρανία. Όλοι ανοίγουν τις καρδιές τους στους πρόσφυγες, στους Ουκρανούς εξόριστους, που συνήθως είναι γυναίκες και παιδιά. Διότι οι άνδρες έχουν μείνει να πολεμήσουν. Στην ακρόαση που είχα την περασμένη εβδομάδα, δύο σύζυγοι Ουκρανών στρατιωτών που βρίσκονταν στα χαλυβουργεία του Αζοφστάλ ήρθαν να μου ζητήσουν να μεσολαβήσω για τη σωτηρία τους. Είμαστε όλοι πολύ ευαίσθητοι σε αυτές τις δραματικές καταστάσεις. Είναι γυναίκες με παιδιά, των οποίων οι σύζυγοι πολεμούν εκεί πέρα. Νέες, όμορφες γυναίκες. Αλλά αναρωτιέμαι, τι θα συμβεί όταν περάσει ο ενθουσιασμός για βοήθεια; Τα πράγματα ξεχνιούνται με τον καιρό. Ποιος θα φροντίσει τότε για αυτές τις γυναίκες; Πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από την τρέχουσα δράση της παρούσας στιγμής και να δούμε πώς θα τις στηρίξουμε ώστε να μην πέσουν στους σωματέμπορους, να μην κακοποιηθούν, διότι τα όρνια ήδη καραδοκούν.
Η Ουκρανία έχει υποφέρει και από τη δουλεία και από τον πόλεμο. Έχει γίνει ειδική σε αυτά. Είναι μια πλούσια χώρα, που πάντα τη χώριζαν σε κομμάτια εκείνοι που ήθελαν να την ελέγξουν και να την εκμεταλλευτούν. Είναι σαν η ιστορία να έχει προδιαγράψει την Ουκρανία να είναι μια ηρωική χώρα. Το να βλέπουμε αυτόν τον ηρωισμό αγγίζει τις καρδιές μας. Ένας ηρωισμός που συνδυάζεται με τρυφερότητα! Και μάλιστα, όταν ήρθαν οι πρώτοι Ρώσοι νεαροί στρατιώτες – μετά έστειλαν τους μισθοφόρους – για να πάρουν μέρος στη «στρατιωτική επιχείρηση», όπως την είπαν, και αυτοί δεν γνώριζαν ότι πάνε να πολεμήσουν, ήταν τότε οι Ουκρανές γυναίκες που τους φρόντισαν όταν παραδόθηκαν. Μεγάλη ανθρωπιά, μεγάλη τρυφερότητα. Γενναίες γυναίκες. Γενναίοι άνθρωποι. Ένας λαός που δεν φοβάται να πολεμήσει. Ένας λαός εργατικός και ταυτόχρονα περήφανος για τη γη του. Κρατούμε στο νου μας την Ουκρανική ταυτότητα αυτή τη στιγμή. Αυτό μας συγκινεί: να βλέπουμε τέτοιο ηρωισμό. Θα ήθελα πραγματικά να τονίσω αυτό το σημείο, τον ηρωισμό του Ουκρανικού λαού. Όμως αυτό που συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας είναι μια κατάσταση παγκοσμίου πολέμου, παγκοσμίων συμφερόντων, πωλήσεις όπλων και γεωπολιτικές διεκδικήσεις, και όλα αυτά μετατρέπουν σε μάρτυρα έναν ηρωικό λαό.
Θα ήθελα να προσθέσω ένα ακόμη στοιχείο. Είχα μια σαραντάλεπτη συνομιλία με τον Πατριάρχη Κύριλλο. Στο πρώτο μέρος μου διάβασε μια διακήρυξη με την οποία εξηγούσε τους λόγους που δικαιολογούν τον πόλεμο. Όταν τελείωσε, πήρα τον λόγο και του είπα: «Αδελφέ, δεν είμαστε κληρικοί του κράτους, είμαστε ποιμένες του λαού». Ήταν να τον συναντήσω στις 14 Ιουνίου στην Ιερουσαλήμ, για να μιλήσουμε για τα θέματα που μας απασχολούν. Επειδή όμως συνεχίζεται ο πόλεμο, συμφωνήσαμε από κοινού να αναβάλουμε τη συνάντηση για αργότερα, ώστε ο διάλογός μας να μην παρεξηγηθεί. Ελπίζω να τον συναντήσω στη γενική συνέλευση στο Καζακστάν τον Σεπτέμβριο (ΣτΜ: εννοεί το 7ο Συνέδριο Παγκόσμιων και Παραδοσιακών Θρησκειών). Ελπίζω να μπορέσω να τον χαιρετήσω και να του μιλήσω λίγο σαν ποιμένας.
