Λιγοστά είναι τα έργα στις μέρες μας, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν ειλικρινή στοχασμό πάνω στη φύση. Η οικολογία έχει καταντήσει τα περισσότερα έργα σε μια μεταφυσική σχεδόν αφηρημένη αντίληψη ή κομφορμιστική συγκατάβαση, επηρεασμένη από τη μόδα ή τη μαυλιστική και καταναλωτική «πράσινη» οικονομία. Η έκθεση Newland της Γεωργίας Δαμοπούλου στην Γκαλερί Μπαταγιάννη κατορθώνει μέσω μιας αλληγορίας σαν θεματικό ιστό και με μια ιδιαίτερη τεχνοτροπία να δημιουργήσει αφ’ ενός ένα καθηλωτικό πλέγμα (με την κυριολεκτική και μεταφορική του έννοια) από εικόνες και νοήματα και από την άλλη να υποδηλώσει με καθαρά εικαστικό τρόπο (δηλ. με τη συγκίνηση και τη σκέψη πρώτα κι όχι με την κραυγαλέα απεικόνιση) μία πραγματική επείγουσα ανάγκη.
Γιατί η Δαμοπούλου με εύστοχο τρόπο και ορμώμενη από το δυστοπικό έργο The Crystal World (Κρυστάλλινος Κόσμος) του Τζ. Μπάλαρντ κατορθώνει να συνθέσει ένα σχόλιο για τον τρόπο, που ακόμη και στη μεταιχμιακή τούτη εποχή ανάμεσα στην ολική καταστροφή και τη συνειδητή παρέμβαση, οι κοινωνίες μας -τουλάχιστον στη Δύση- εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τη φύση τελείως ανθρωποκεντρικά.
Είτε πρόκειται για την (υπερ) εκμετάλλευση του πλούτου της, είτε για την απόλαυση του κάλλους της, η φύση και το περιβάλλον δεν είναι πλέον το habitat, μέσα στο οποίο ο άνθρωπος κινείται. Πλέον σε καιρούς που η τεχνολογία καλλιεργεί τη χίμαιρα ότι η ανθρώπινη βούληση καθορίζει και τον φυσικό ντετερμινισμό, αυτά λογίζονται σαν απλά συστατικά της δημιουργίας του και πόροι για την επιβίωση ή την απόλαυσή του.
Σήμερα η φύση σπάνια αντιμετωπίζεται και λίγα σημεία της έχουν απομείνει για να θεωρούνται ως άγρια και αφιλόξενη. Οροθετημένη από το αστικό περιβάλλον, που όλο περισσότερο διεισδύει μέσα στις εκτάσεις της, η φύση δεν είναι πια εκείνα τα απάτητα δάση. Η «προστασία» της, μέσα όμως από την εκμετάλλευση της άθλησης στη φύση, της περιηγητικής μόδας, έχει μετατρέψει τη φύση σε «πάρκο», όπου η ανθρώπινη επέμβαση -είτε ως αποψίλωση για κερδοσκοπικούς στόχους, είτε ως «καλλωπισμός», ή ως πρόληψη για φυσικές καταστροφές στις κοντινές αστικές ζώνες,- είναι πάντοτε ορατή και αναπόδραστη.
Όπως υπαινίσσεται η Δαμοπούλου η φύση έχει «πλαστικοποιηθεί» . Εάν όχι κυριολεκτικά όπως στο μυθιστόρημα του Μπάλαρντ, τουλάχιστον σαν εντύπωση και εικόνα, αλλά και σαν φαντασιακό όραμα. Αυτή η «πλαστικοποιημένη» εντύπωση, σαν τις ρητίνες και σιλικόνες που χρησιμοποιεί η καλλιτέχνιδα για να συνθέσει τα έργα της, κυριαρχεί άλλωστε και στην «εξιδανικευμένη» και αφύσικη, σχεδόν θρησκευτικά φανατική, μανία πολλών οικολογικών κινημάτων. Αυτών, που ουσιαστικά αγιοποιούν το φυσικό περιβάλλον, άκριτα καυτηριάζοντας την αφροσύνη της καταστροφής του και της υπερκατανάλωσης, κηρύσσοντας μία επιστροφή σε κάποια αδιαμόρφωτη «χρυσή εποχή», δίχως όμως να τη συναρτούν με την αλλαγή των συνθηκών παραγωγής και κοινωνικής εκμετάλλευσης, που αυτές είναι που δημιουργούν τις ανισορροπίες στη φύση.
Η ανάγκη για προστασία της φύσης περνά από τον μετασχηματισμό των ίδιων των οικονομικών και κοινωνικών, ανθρώπινων, σχέσεων που τη γεννούν. Η φύση πρέπει να γίνει ορατή μέσα από μία ριζοσπαστική πολιτική οικολογική ματιά, ειδεμή -όπως έλεγε και ο μεγάλος αγωνιστής για το περιβάλλον Σίκου Μέντες «οικολογία δίχως πολιτικό περιεχόμενο ισοδυναμεί με κηπουρική». Ή με βοτανικό και ζωολογικό κήπο, σαν κι αυτόν που η καλολογία των ντοκιμαντέρ για τη φύση μας την προβάλλει σαν μία wunderkamer ή σαν ταξίδι αναψυχής και «κατανάλωσής» της. Όπως στα έργα της Δαμοπούλου η χλωρίδα και η πανίδα γίνεται θαυμαστή εικόνα όχι φυσικά, λόγω συνύπαρξης, αλλά με δευτερογενείς αισθητικούς όρους, σαν θέαμα. Σάμπως να θαυμάζουμε ένα καλοφτιαγμένο έργο τέχνης, που αναπαριστά το πραγματικό ον και όχι το ον καθαυτό. Σαν τις, διαφανείς, φωτεινές σφαίρες του Πλωτίνου, που εάν «αφελείν του όγκου και τους τρόπους» από την πρώτη που περιέχει ταυτόχρονα όλα τα γεγονότα, προκύπτει μία δεύτερη, μικρότερο αντίγραφο της πρώτης.
Η σύνθεση των έργων της Δαμοπούλου υπογραμμίζει με έντεχνο τρόπο αυτή την «πλαισίωση» σε ανθρωπολογικά, ακόμη και χωροθετικά, μέτρα του περιβάλλοντος. Η σύνθεσή τους πάνω σε ένα πλέγμα, εν είδει κάνναβου, υποδηλώνει ακριβώς τούτον τον «εξανθρωπισμό» της φύσης, την «πολεοδομική» της διαμόρφωση, που την οροθετεί και διαρκώς τη συρρικνώνει. Αυτή η πλαισίωση, που αρχικά συγκομίζει τις ειδυλλιακές εικόνες και τα εξωτικά ζώα και πουλιά, πέρα από την αρχική ευχάριστη εντύπωση, σε δευτερότερο χρόνο αντιλαμβανόμαστε πως μας ενσταλάζει ένα αίσθημα «ανησυχητικά οικείου», του Unheimlich (Ανοίκειο). Αυτής της διπλής ευφορίας-δυσφορίας, χαράς-ανησυχίας που γεννά μία παρουσία ή εικόνα. Αυτήν την ιδιότυπη σχέση, απότοκη του ορισμού του Υψηλού από τον Καντ -ο φόβος του να βλέπεις μία χιονοστιβάδα, αλλά ταυτόχρονα κι η χαρά και θαλπωρή πως είσαι, ασφαλής, μακριά της- και που στη Φαινομενολογία του ο Χέγκελ την όριζε ως η συνήθεια του homo sapiens που πάντοτε προβάλλει το «άνισο (ανοίκειο) γίγνεσθαι του ιδίου και το ίδιο γίγνεσθαι του άνισου (ανοίκειου)». Ή που σαν τον Φρόιντ είναι εκείνη η πάλη της επιθυμίας και της άπωσης στο ασυνείδητο και στον Βίτγκενσταϊν αμφιλεγόμενη κι ανάλογη με τις πρακτικές και τα παίγνια της έννοιας που θέλει το υποκείμενο να δώσει κι εκφράζεται με τη διπλή εικόνα του λαγού που συμφύρεται με εκείνη της πάπιας.
Η οπτική και καλαίσθητη ευχαρίστηση που προσφέρουν τα έργα της Δαμοπούλου είναι ταυτόχρονα και μία υπενθύμιση, γοερή και οικτρή, μίας καταστροφής που ενυπάρχει στην ομορφιά. Ένα memento mori, όπως και σε ένα από τα συνταρακτικότερα έργα της, όπου στο μαύρο τοπίο τα καύκαλα (όπως των «νεκρών αμεμηνά κάρηνα» της Οδύσσειας και στους πρεσβευτές του Χολμπάιν) μας υπενθυμίζουν την κοινή μοίρα των ανθρώπων, αλλά και της φύσης, που με την αφροσύνη του ο άνθρωπος κινδυνεύει να την μετατρέψει στο δικό του (και το δικό της) κιβούρι. Αυτή η διπλή επίδραση, η ανάδυση του κρυφού νοήματος του έργου, καθηλώνουν πραγματικά τον θεατή, ακυρώνουν την επιτροχάδην θέαση, προκαλούν σε σκέψη. Η Δαμοπούλου με το Newland της περιγράφει τον δικό της Brave New World, όπου κάποιος πραγματικά θα πρέπει να είναι τολμηρός για να τον ζήσει.
__________________
Πληροφορίες για την έκθεση
Newland-Γεωργία Δαμοπούλου 2 Μαρτίου 2023 – 8 Απριλίου 2023
Η Γκαλερί Μπαταγιάννη παρουσιάζει την ατομική έκθεση της Γεωργίας Δαμοπούλου με τίτλο Newland, η οποία αποτελείται από επιτοίχια έργα, κατασκευές, μικρογλυπτική και εγκαταστάσεις. Στα έργα της Γεωργίας Δαμοπούλου υπάρχει έντονο το πλαστικό στοιχείο.
Επιμέλεια έκθεσης: Μαρίνα Αθανασιάδου, ιστορικός τέχνης, επιμελήτρια σύγχρονης τέχνης
