Ίσως μέσα στο ευρύ σύμπαν της καταλυτικής τάσης στη σύγχρονη παραγωγή για δημιουργία όλο και πιστότερων αναπαραστατικών έργων, η περίπτωση του Βασίλη Σαλπιστή (του οποίου η έκθεση με τίτλο «Αχ» φιλοξενείται, ευτυχώς με πληθωρικό τρόπο, στις αίθουσες της γκαλερί Καππάτος) αποτελεί μία από τις ελάχιστες εκείνες φορές, που ο θεατής δεν αποκομίζει μετά την επίσκεψή του την αίσθηση της επανάληψης και της κοινής εντύπωσης.
Γιατί η αξία των έργων του Σαλπιστή είναι ορατή από την αρχή πως δεν μπορεί να μετρηθεί με την «επιτυχία» της φωτογραφικής αποτύπωσης του θέματος, με την ακρίβεια στην απόδοση των χρωμάτων και των σκιάσεών του, έτσι ώστε να μην διαφοροποιείται από μία φωτογραφία, ένα φιλμικό καρέ ή μία άλλη μορφή της «αστεοποιημένης» τέχνης (urbanized art) των καιρών μας: αυτό το κράμα από pop, κόμικ και science fiction στοιχεία, σχηματοποιημένης καρικατούρας, διαφήμισης και καρέ παροδικών εικόνων, μίας φευγαλέας και επικαιρικής απεικόνισης του κόσμου μας.
Απεναντίας, στα έργα του Σαλπιστή κάποιος βρίσκει την απαίτηση για μία μεγαλύτερη στάση και ορθοτόμησή τους. Γιατί στα έργα του, η ρεαλιστική τους πλευρά και η αξία τους ως αναπαραστατικός ρεαλισμός έγκειται στην «αληθοτιμή» των ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν το αντικείμενο του θέματός του και για το οποίο «εκφράζονται», από την ιδιαίτερη και βαθυστόχαστη -σημειολογικά και τεχνικά- «υποκειμενικότητα» του βλέμματος του καλλιτέχνη και κυρίως με την άρρηκτη ψυχολογική σύνδεση που έχουν τούτες οι αληθοτιμές και τα κατηγορήματα με τον ανθρώπινο παράγοντα -τον θεατή- και την κρίση του. Τα έργα του Σαλπιστή είναι φιλοτεχνημένα με τέτοιον τρόπο, ώστε διαρκώς να προκαλούν τον θεατή να τα αντιμετωπίζει κάθε φορά που τα κοιτάζει, όχι με επιπόλαιο και απλά θαυμαστικό για την τεχνοτροπία τους τρόπο, αλλά απεναντίας να τρέπεται διαρκώς σε μία πιο προσεκτική βυθομέτρησή τους, σε μία αφαίρεση από την χρονική πίεση, είτε την ελάχιστη απαίτηση για την παρατήρηση του έργου.
Εάν για κάποιον φιλότεχνο η ζωγραφική είναι ταυτόσημη με μία απόλαυση και του πρωτότυπου στη ματιά του περιεχομένου και της τεχνικής αρτιότητας έργου, τότε τα έργα του Βασίλη Σαλπιστή απευθύνονται σε αυτούς τους aficionados. Γιατί, ο χρωστήρας του διαλεχτού αυτού καλλιτέχνη ξεπερνά την επιφανειακή εμμονή στην αυστηρή αναπαράσταση, που εξαντλείται στην απαιτητική αποτύπωση των φυσικών ιδιοτήτων του θέματος ή του μουντέλου. Η αναπαράσταση του Σαλπιστή «βυθίζεται» στην αναζήτηση των ιδιαίτερων, μικροσκοπικών, χαρακτήρων που μπορούν να συνθέσουν μία μεγαλύτερη εικόνα, ένα qui pro toto κατηγορημάτων, που ακόμη και η αντιθετική ή χαώδης συναρμογή τους είναι δυνατόν να συγκροτήσει μία συνεκτική παράσταση.
Τα έργα του Σαλπιστή αναγκάζουν τον θεατή να σκύψει και να πλησιάσει περισσότερο την επιφάνεια του πίνακα, ώστε να ανακαλύψει τη βαθύτερη, σπλαχνική, υφή τους και τον συνθετικό ιστό τους. Μέσα τους ανακαλύπτει αβίαστα τη χαρά της παρατήρησης και της απόλαυσης, αλλά όχι με την επιδερμική έννοια των όρων αυτών. Η παρατήρηση έρχεται σαν αναπόφευκτη συνέπεια του ενδιαφέροντος του θέματος και ο συνδυασμός των δύο αυτών -ενδιαφέρον και παρατήρηση- οδηγεί τον θεατή στην υπέρβαση της αντίληψης του πίνακα ως απλής εικόνας, τον αποσπά από τα δεσμά της αφελούς εντύπωσης, ανοίγοντάς του με την πολυπλοκότητα της δομής του φόντου και της σύνθεσής του δρόμους για να «δει το απαρατήρητο» και του προκαλεί τότε τη χαρά της ανακάλυψης. Μία χαρά κριτικού χαρακτήρα, που όμως σε καμία περίπτωση δεν αφαιρεί την άδολη χαρά και απόλαυση του ευρηματικού θέματος και περιεχομένου του πίνακα.
Ο Σαλπιστής, διαπιστώνουμε, έχει το ταλέντο να στρέφει τη ματιά του και την οπτική γωνία της δημιουργίας του σε λεπτομέρειες, που ενώ είναι καθημερινές και θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν κοινότυπες, τούτη η «τεθλασμένη» γωνία της παρατήρησής του κατορθώνει να τους προσδώσει ένα νέο ενδιαφέρον, χωρίς να τις αποσπά από την αισθητηριακή κι αισθητική τους ιδιότητα. Όπως για τον Ανρί Λεφέβρ αυτή η άρση της διαφοράς ανάμεσα στο καθημερινό και το μη καθημερινό αποτελεί την «τέχνη του ζειν» (art de vivre), αυτή ακριβώς που βλέπουμε να ξεχειλίζει στα έργα του Σαλπιστή. Είναι εκείνη η προσπάθεια του να αποσπάσει το επιμέρους από το φόντο, να προωθήσει τη λεπτομέρεια σε πρώτο πλάνο, υποβοηθώντας τα να μην περάσουν απαρατήρητα (ας παρατηρήσει κάποιος τα λεπτεπίλεπτα καταγεγραμμένα γιλέκα των ουσάρων κλπ και των λεπτομερειών τους), που δίνει μία νέα ζωτικότητα στα έργα του. Και τούτο, γιατί ακριβώς οι λεπτομέρειες τούτες η το αθέατο στη βιαστική ματιά (αυτή η «αθέατη οντολογία» που θα έλεγε και ο J.Searle, που ενώ υπάρχει στην καθημερινή ζωή μας ούτε καν την αντιλαμβανόμαστε) γίνονται «αυτοσκοπός» της παρατήρησης -κι ως τέτοια δαψιλεύει μία άλλου είδους απόλαυση. Αυτήν της ανακάλυψης, που μαζί με τον θαυμασμό για την τεχνική αρτιότητα έχει κινητοποιήσει και την ικανοποίηση πως έχουμε ανακαλύψει εκείνη την ειδοποιό λεπτομέρεια που κάνει τον πίνακα τόσο σαγηνευτικό, αυτό το μήνυμα που δηλώνεται υπόρρητα, το οσμίζεσαι μεν, αντιλαμβάνεσαι ότι υπάρχει κρυμμένο κάπου, αλλά δεν το αντιλαμβάνεσαι και δεν σου δίνεται άμεσα.
Κάτι που γίνεται αντιληπτό στα πιο αφαιρετικού χαρακτήρα έργα του, σχεδόν νεφελωματικού-συμπαντικού και συμβολικού ύφους, όπου η εικόνα συντίθεται από fractals χρωματικά, όπου κάθε σημείο αγκαλά και είναι αυτόνομο χρωματικά και «σημειολογικά» φέρει μέσα του την ίδια δομή με το όλον, ακόμη κι όταν διαιρείται σάμπως μία διαρκώς ad infinitum τριχοτομημένη με αφαιρούμενο το κεντρικό κομμάτι της «σκόνη του Καντόρ», που όμως συνθέτει ένα συμπαγές και συγκροτημένο σύνολο.
Αυτή η ψυχολογική διάσταση της εικαστικής απόλαυσης (ας μου επιτραπεί η χρήση του όρου) είναι ακριβώς ο πυρήνας της καντιανής απόλαυσης του Υψηλού (μαθηματικού και δυναμικού), που επιστρατεύει και την κριτική δύναμη μέσα από το Freispiel (το ελεύθερο παιγνίδι) της φαντασίας που ενεργοποιεί το αισθητηριακό κάλεσμα κι επικαλείται τη διαπλάση του κατηγοριακού «σχηματισμού» των πραγμάτων και των φαινομένων.
Αυτή η ενεργοποίηση, η φιλοπερίεργη απόλαυση είναι ακριβώς εκείνο που προκαλεί τον θεατή να περιεργασθεί βαθύτερα το έργο, το κάλεσμα στο Seeing in, στο ψυχόρμητο κοίταγμα μέσα στο έργο και στην ταύτιση με αυτό που κοιτάζουμε σαν κομμάτι μας, οπου θα έλεγε και ο R. Wollheim. Η τάση τούτη, να πλησιάσουμε όλο και περισσότερο, να περιεργασθούμε, να προσεγγίσουμε και να καταλάβουμε το έργο και τη σύστασή του, ανακαλύπτουμε πως είναι φυσική κι αβίαστη μπροστά στα έργα του Β. Σαλπιστή. Και αυτό γιατί διαρκώς έχουμε -και με τα σωστά- την εντύπωση πως κάτι περισσότερο κρύβεται στη λεπτομέρεια, πως κάτι θα χάσουμε εάν κοιτάξουμε βιαστικά και αφελώς τα έργα. Επειδή κυρίως ο Σαλπιστής μας επικυρώνει με τον καλύτερο τρόπο (αρκεί να δούμε τις εικόνες των ζώων το ή ενδεικτικά, το δεμένο σε κόμπο ύφασμα κλπ) πως οι αισθητικές αξίες που ανακαλύπτουμε όταν ξεπεράσουμε την εντύπωση της “αναπαράστασης” ως δευτερογενείς αξίες παράγονται από τις καλλιτεχνικές ιδιότητες που αποδίδουμε στο αντικείμενο, όπως ακριβώς μας απεδείκνυε στα Αισθητικά του Μελετήματα ο J. Locke ότι οι δευτερογενείς ιδιότητες των αντικειμένων είναι το αποτέλεσμα της εντύπωσης των ιδιοτήτων των ανεπαίσθητων στοιχείων που απαρτίζουν τα αντικείμενα αυτά.
Μία τάση που μας την ενισχύει και η ιδιαίτερη τεχνική του, η επίστρωση του ακρυλικού με κάρβουνο, που δίνει μία απροσδιόριστη στιλπνότητα και δύναμη στην υφή του, αλλά και μια μυστηριώδικη συνάμα ατμόσφαιρα, που εξάπτει διαρκώς την περιέργεια και τη φαντασία. Ακόμη και οι χρωματικές διαστρωματώσεις σε πολλά έργα αποτελούν διαφορετικούς τροπισμούς (modalities) για την αισθητική αντίληψη του κόσμου, σαν ξεχωριστα σύμβολα, σαν «δυνητικούς κόσμους» με υποστατική αυτοτέλεια, που ανήκουν στην επικράτεια της φαντασιακής δύναμης και της κριτικής ικανότητας του ανθρώπου να αντιληφθεί τα αισθητηριακά δεδομένα και να τους δώσει μία ειδοποιό αξία και υπαρξιακή αντικειμενικότητα.
Όλα τα στοιχεία στους πίνακες του Σαλπιστή μας οδηγούν στο εσωτερικό τους, μας καλούν να χρησιμοποιήσουμε το βλέμμα μας ως μικροσκόπιο και ξεπερνώντας την «πρώτη ματιά» να δούμε εκείνο το καλειδοσκοπικό σύμπαν, που τα συγκροτεί και παραπέμπει στα εκατομμύρια και πλέον στοιχεία που συνθέτουν την πραγματικότητα και την εικόνα της.
Μία πολυσύνθετη πραγματικότητα που συνηθίζουμε να προσπερνάμε και να αγνοούμε την πολυπλοκότητά της μένοντας μόνον στην επιφανειακή απεικόνισή της. Αυτό που μέσα από την πιστότητα στην απεικόνιση υπονομεύει ακριβώς ο Σαλπιστής, ενσωματώνοντας στους πίνακές της την υποδόρια πολυπρισματικότητα των χρωματικών συνδυασμών, των πολλαπλών και διαφορετικών, αλλά εξίσου έγκυρων, απεικονίσεων, της παίγμονος αντίληψης για τα πράγματα, που ακριβώς συγκροτούν αυτήν την «τέχνη του ζειν», την τέχνη του Σαλπιστή για τη ζωή.
_________________________
Βασίλης Σαλπιστής, «Αχ»
Αίθουσα Τέχνης Καππάτος, οδός Αθηνάς 12, Αθήνα
Διάρκεια 27 Απριλίου – 27 Μαΐου 2023
Ώρες λειτουργίας: Τετάρτη έως Παρασκευή 12:00-20:00, Σάβατο 12:00-15:00. Μετρό Μοναστηράκι.
