Οι γεωπολιτικές αντιθέσεις ΗΠΑ-Σαουδικής Αραβίας σε διμερή και περιφερειακά ζητήματα στο φόντο της ρευστότητας των εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και του Περσικού Κόλπου επιβεβαιώθηκαν κατά την τριήμερη επίσημη επίσκεψη του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν σε Τζέντα και Ριάντ που ξεκίνησε την Τρίτη, 6 Ιουνίου και ολοκληρώθηκε την Πέμπτη, 8 Ιουνίου 2023.
Σημαντικές συμφωνίες δεν έγιναν. Μεγαλεπήβολα σχέδια δεν καταστρώθηκαν.
Πέρα, ίσως, από την επιβεβαίωση των συνεχιζόμενων (αλλά ατελέσφορων επί του παρόντος) παζαριών στο τρίγωνο Ουάσιγκτον-Ριάντ και Τελ Αβίβ για τη σύναψη μίας ακόμη «συμφωνίας του Αβραάμ» μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας που δε φαίνεται διόλου ορατή στον ορίζοντα όσο οι ισραηλινές κατοχικές αρχές εντείνουν την αιματηρή βία και την καταπίεση σε βάρος του παλαιστινιακού λαού.
Οι αντιθέσεις δε φάνηκαν τόσο στις συναντήσεις του Μπλίνκεν με τον Σαουδάραβα πρωθυπουργό και πρίγκηπα διάδοχο στο θρόνο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν και τον Σαουδάραβα ομόλογό του, πρίγκηπα Φαίσάλ μπιν Φαρχάν, όσο σε αυτά που είπε κατά την συνέντευξη Τύπου που έδωσε την Πέμπτη με τον τελευταίο.
Πού διαφωνούν Σαουδική Αραβία και ΗΠΑ;
Ο Μπλίνκεν έσπευσε να αναδείξει τη Συρία ως ένα από τα ζητήματα αντίθεσης επιβεβαιώνοντας για μία ακόμη φορά τη δυσαρέσκεια της Ουάσιγκτον στην πρόσφατη απόφαση του Αραβικού Συνδέσμου για επαναφορά της Δαμασκού στον οργανισμό. Επανέλαβε δε πως η κυβέρνηση του Αμερικανού Προέδρου Τζο Μπάιντεν δεν πρόκειται να ομαλοποιήσει τις σχέσεις με τον Άσαντ αν και στη συνέχεια παραδέχθηκε πως υπάρχουν κοινά σημεία μεταξύ ΗΠΑ και Αραβικού Συνδέσμου με πρώτο το θέμα της εξεύρεσης πολιτικής λύσης που θα τερματίσει τον πόλεμο, την εξασφάλιση της ήττας του «Ισλαμικού Κράτους», την αντιμετώπιση της διακίνησης χαπιών Captagon και…«τη μείωση της Ιρανικής επιρροής». Σε ό,τι αφορά το τελευταίο, ο Μπλίνκεν φαίνεται πως το είπε μάλλον από κεκτημένη ταχύτητα.
Από τις 10 Μαρτίου 2023 οπότε υπογράφηκε στο Πεκίνο η συμφωνία εξομάλυνσης σχέσεων Σαουδικής Αραβίας-Ιράν, έχει υποχωρήσει το ζήτημα της λεγόμενης «μείωσης της ιρανικής επιρροής» στην περιοχή. Ριάντ και Τεχεράνη έχουν επιλέξει να συμβαδίσουν για όσο τουλάχιστον συγκλίνουν τα συμφέροντά τους διαπιστώνοντας οι μεν Σαουδάραβες τις νέες προτεραιότητες των ΗΠΑ σε Ασία-Ειρηνικό (βλέπε Κίνα-Ταϊβάν) οι δε Ιρανοί πως οι σχέσεις με την Δύση θα περάσουν ακόμη πολλές δοκιμασίες μέχρι να εξομαλυνθούν ουσιαστικά και άρα θα πρέπει να συνεχίσουν να έχουν ως προτεραιότητα τη βελτίωση των σχέσεων με γειτονικές χώρες και με χώρες της ευρύτερης περιοχής…
Όμως δεν είναι μόνον η Συρία στο οποίο αναπτύσσουν «τριβές» οι σχέσεις ΗΠΑ-Σαουδικής Αραβίας αλλά και οι σχέσεις με την Κίνα. Ο Σαουδάραβας υπουργός Εξωτερικών πρίγκηπας Φαϊσάλ μπιν Φαρχάν εξήγησε πως η χώρα του δεν αντιμετωπίζει την εξωτερική της πολιτική σαν εξίσωση μηδενικού αθροίσματος» αλλά προτιμά να είναι πολυδιάστατη, δίχως εμμονικούς περιορισμούς. «Όλοι μπορούμε να έχουμε πολλές συμμαχίες και πολλές συνεργασίες και οι ΗΠΑ κάνουν το ίδιο σε πολλές περιπτώσεις» είπε ο Σαουδάραβας υπουργός, αναγκάζοντας αμέσως μετά τον Μπλίνκεν να πει πως οι ΗΠΑ τάχα δεν βάζουν τους εταίρους και τους συμμάχους τους να διαλέξουν ανάμεσα σε αυτές και την Κίνα αλλά «προσπαθούν να δείξουν τα πλεονεκτήματα της δικής τους εταιρικής σχέσης και τη θετική ατζέντα».
Απάντηση όμως έδωσε ο Φαϊσάλ και για την επαναφορά της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο και την αναθέρμανση των σχέσεων με τον Σύρο Πρόεδρο Μπασάρ Άσαντ εξηγώντας ότι το προηγούμενο καθεστώς απομόνωσής του κατέστη «επιζήμιο για το συριακό λαό» και για την οικονομική κρίση στο Λίβανο, ο οποίος δεν αντέχει άλλο να κρατήσει το βάρος 2 εκατ. Σύρων προσφύγων. «Πρέπει να τους βοηθήσουμε να επιστρέψουν με ασφάλεια» είπε ο Φαϊσάλ μπιν Φαρχάν.
Θέμα τριβής μεταξύ ΗΠΑ-Σαουδικής Αραβίας παραμένει βεβαίως και εκείνο της πετρελαϊκής παραγωγής. Οι ΗΠΑ επιθυμούν (πριν καν την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία και πολύ περισσότερο μετά…) την αύξηση της πετρελαϊκής παραγωγής ώστε μεταξύ άλλων να μειωθούν οι πληθωριστικές πιέσεις στους Αμερικανούς και στους Ευρωπαίους καταναλωτές που σε ό,τι αφορά τα ενεργειακά, μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, βρίσκονται μεταξύ Συμπληγάδων…
Είναι χαρακτηριστικό ότι το περασμένο Σαββατοκύριακο, 3 και 4 Ιουνίου 2023, στη σύνοδο του OPEC+ οι Σαουδάραβες ήταν οι μόνοι που αποφάσισαν και ανακοίνωσαν μείωση της πετρελαϊκής παραγωγής από τον ερχόμενο Ιούλιο κατά ένα εκατομμύριο βαρέλια πετρέλαιο. Είναι προφανές πως το έκαναν για να διατηρήσουν την υψηλή κερδοφορία και την αύξηση εσόδων στον κρατικό προϋπολογισμό καθώς η σαουδαραβική οικονομία μετασχηματίζεται με γοργούς ρυθμούς (στο πλαίσιο και του Οράματος 2030) ώστε να απεξαρτηθεί από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, ανοίγοντας νέες πλουτοπαραγωγικές πηγές εσόδων όπως η δημιουργία τουριστικής βιομηχανίας, νέων τεχνολογικών εμπορικών και ενεργειακών κόμβων με τεχνολογίες αιχμής, πυρηνική ενέργεια κ.α. Σε ό,τι αφορά το τελευταίο ζήτημα και αυτό ήταν από τα θέματα αύξησης τριβών μεταξύ Ριάντ-Ουάσιγκτον.
Ο Σαουδάραβας πρωθυπουργός και πρίγκηπας διάδοχος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, κατά πληροφορίες, του έθεσε ξεκάθαρα πως η κυβέρνησή του είναι αποφασισμένη να αναπτύξει τα επόμενα χρόνια ένα ειρηνικό πυρηνικό πρόγραμμα. Προσκάλεσε ξανά τις ΗΠΑ να συνδράμουν και να έχουν θέση μεταξύ των χωρών που μπορούν να δώσουν προσφορές για την δημιουργία πυρηνικών σταθμών στη Σαουδική Αραβία. Τόνισε ξανά πως εάν οι ΗΠΑ συνεχίζουν να κωλυσιεργούν, τότε θα κοιτάξουν αλλού, συμπεριλαμβάνοντας στις εναλλακτικές προτάσεις τη Γαλλία, την Κίνα, τη Ρωσία…
Σε ό,τι αφορά τα σχέδια της Σαουδικής Αραβίας για την ανάπτυξη ειρηνικής πυρηνικής ενέργειας αυτά είναι γνωστά και στο Ισραήλ. Φημολογείται εντόνως πως στο παρασκήνιο έχει ζητήσει συνεργασία και με τις τελευταίες ισραηλινές κυβερνήσεις μολονότι αυτές δείχνουν να διστάζουν καθώς έχουν άλλη προτεραιότητα: τον περιορισμό του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος ώστε να εξασφαλιστεί πως δεν θα προβεί η Τεχεράνη στη δημιουργία και απόκτηση πυρηνικών όπλων και στη μείωση της ιρανικής γεωπολιτικής επιρροής. Ωστόσο, αυτά δεν είναι διόλου προτεραιότητες για την πλευρά των χωρών του Κόλπου. Τουλάχιστον με τα νέα, σημερινά δεδομένα που δημιουργεί αφενός η εξομάλυνση των σχέσεων Ιράν-Σαουδικής Αραβίας μέσω Κίνας, αφετέρου η απόφαση των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων στα τέλη Μάη να αποχωρήσει από τις «Συνδυασμένες Ναυτικές Δυνάμεις» (CMF) των ΗΠΑ στον Περσικό και την ευρύτερη περιοχή και να προχωρήσει σε άλλη ναυτική συμμαχία. Αυτή που ανακοίνωσε την περασμένη βδομάδα το Ιράν ο διοικητής του ιρανικού πολεμικού ναυτικού ναύαρχος Σαχράμ Ιρανί, και στην οποία (κατά δήλωσή του) θα συμμετάσχουν χώρες όπως τα ΗΑΕ, η Σαουδική Αραβία, Κατάρ, το Μπαχρέιν (όπου βρίσκεται η έδρα του 5ου Στόλου των ΗΠΑ), το Ιράκ, η Ινδία και το Πακιστάν.
Μετά από όλα αυτά συμπεραίνει κανείς πως παραμένουν ανοικτά αρκετά θέματα τριβής στις σχέσεις ΗΠΑ-Σαουδικής Αραβίας αλλά δεν είναι οι μόνες σχέσεις που δοκιμάζονται.
Ολοκληρώνοντας την τριήμερη επίσκεψη στη Σαουδική Αραβία, ο Μπλίνκεν επέλεξε να μην μεταβεί στο Ισραήλ (όπως συνήθιζαν κατά το παρελθόν και άλλοι Αμερικανοί αξιωματούχοι) αλλά να μιλήσει τηλεφωνικά με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου ενώ στο παρασκήνιο φούντωναν οι φήμες που διαψεύστηκαν σχεδόν αμέσως από τον Λευκό Οίκο για «προσωρινή συμφωνία» μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσιγκτον για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα και τη μερική άρση των αμερικανικών και άλλων κυρώσεων σε βάρος του Ιράν (ιδίως σε ό,τι αφορά τις εξαγωγές πετρελαίου και την πρόσβαση του Ιράν σε κεφάλαια και περιουσιακά στοιχεία που έχει στο εξωτερικό).
Μπλίνκεν και Νετανιάχου συζήτησαν (όπως ανακοινώθηκε σήμερα από το γραφείο του Ισραηλινού πρωθυπουργού) για «τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος» όπως «η διεύρυνση και εμβάθυνση της ολοκλήρωσης του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή μέσω της ομαλοποίησης σχέσεων». Ο Μπλίνκεν τόνισε δε την ανάγκη να τηρήσει το Ισραήλ τις «δεσμεύσεις» που έχει αναλάβει σε Άκαμπα και Σαρμ ελ Σέικχ για αποκλιμάκωση της έντασης στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά Εδάφη και στις σχέσεις του Ισραήλ με την Ιορδανία. Δεν έκρυψαν επίσης πως συζήτησαν και για «την απειλή του Ιράν» και την «σιδερένια δέσμευση» των ΗΠΑ για την ασφάλεια του Ισραήλ και την ενίσχυση της 75χρονης συνεργασίας τους στο πλαίσιο της εταιρικής σχέσης τους.
Η τηλεφωνική επικοινωνία Μπλίνκεν-Νετανιάχου δεν συνοδεύτηκε (ούτε αυτή τη φορά) με μία πρόσκληση προς τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου για επίσκεψη στις ΗΠΑ και συνάντηση στον Λευκό Οίκο με τον Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν αντανακλώντας την όξυνση τριβών στις μεταξύ τους σχέσεις και για την σημαντική επιδείνωση της κατάστασης στα παλαιστινιακά εδάφη που είναι κάτι παραπάνω από αφόρητη. Βεβαίως αυτή η όξυνση δεν σημαίνει πως έχουν περιοριστεί οι αμερικανο-ισραηλινές επαφές και διεργασίες σε κατώτερο επίπεδο. Στις ΗΠΑ προ ημερών βρέθηκαν τόσο ο Ισραηλινός σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας Τζ.Χανέγκμπι όσο και ο Ισραηλινός υπουργός Στρατηγικών Υποθέσεων, Ρον Ντέρμερ, συζητώντας και για πιθανές νέες συμφωνίες του Αβραάμ, και για το παλαιστινιακό, και για το Ιράν…
Στο φόντο αυτό, πάντως, ο Παλαιστίνιος Πρόεδρος Μαχμούτ Αμπάς, επιλέγει να κάνει ένα ακόμη βήμα προς τη μεριά της Κίνας καθώς, όπως ανακοίνωσε σήμερα, θα μεταβεί στο Πεκίνο στις 13 Ιουνίου όπου θα παραμείνει ως τις 16 τρέχοντος μηνός ευελπιστώντας μεταξύ άλλων σε ενεργοποίηση της διεθνούς διπλωματικής διαδικασίας για το παλαιστινιακό που έχει «παγώσει» εδώ και περίπου μία δεκαετία.
Τελικό επιμύθιο;
Στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, όπως και αλλού, δρομολογούνται σημαντικές αλλαγές και πολύ ενδιαφέρουσες εξελίξεις κατά τις οποίες πλέον τίποτε δε θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Ούτε καν οι πολυετείς συμμαχίες καθώς πολλοί από τους παίχτες της περιοχής δείχνουν να επιλέγουν σταδιακά μία πιο ρεαλιστική πολιτική κάνοντας ανοίγματα ακόμη και εκεί που οι στενοί εταίροι και σύμμαχοί τους βλέπουν «εχθρούς»…
