Μόλις ένα εξάμηνο πριν, τον περασμένο Απρίλιο, το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Πορτογαλίας διοργάνωνε στο Πόρτο την γιορτή για τα 50 χρόνια της ιστορίας του. Εκεί βρίσκονταν όλοι σχεδόν οι εκπρόσωποι της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας ή ό,τι έχει πλέον απομείνει από αυτήν, επιζητώντας με τον τρόπο αυτό είτε να αντλήσουν διδάγματα από την επιτυχία του Αντόνιο Κόστα ή να αντλήσουν κάτι από τη λάμψη του μοναδικού Σοσιαλιστικού Κόμματος στη κυβέρνηση μίας χώρας. Και μάλιστα με αυτοδυναμία, καθώς -πλην της Μάλτας- τα μόνα άλλα σοσιαλιστικά κόμματα που κυβερνούν στην ήπειρο (Ισπανία, Γερμανία, Δανία, Σλοβενία και Ρουμανία) μοιράζονται την κυβέρνηση με άλλες δυνάμεις. Οι Λουζιτανοί Σοσιαλιστές ήταν το πιο επίζηλο κόμμα, που φαινόταν πως είχε βρει την κατάλληλη συνταγή για να πείθει το εκλογικό σώμα και να εξασφαλίζει την κυβερνησιμότητα. Μία συνταγή που ο Ισπανός ομόλογος και ομογάλακτός του Πέδρο Σάντσεθ ήλπιζε να μάθει αυτό το Σαββατοκύριακο, που διοργανώνει τη σύνοδο των Σοσιαλιστικών Κομμάτων στη Μάλαγα.
Όλα αυτά όμως μέχρι την εβδομάδα αυτή. Γιατί το ωστικό κύμα από την πολιτική έκρηξη που σημειώθηκε μετά την αποκάλυψη για την εμπλοκή δύο στενών συνεργατών του Κόστα σε σκάνδαλα διαφθοράς, έχει παρασύρει τα πάντα, ακόμη και τον ίδιον τον πρωθυπουργό. Μάλλον τον πρώην πρωθυπουργό, γιατί ο Κόστα υπέβαλε την παραίτησή του. Πλέον η χώρα βαδίζει προς τις εκλογές, έπειτα από την απόφαση του προέδρου Μαρσέλου Ρεμπέλου ντε Σόουζα να τις προκηρύξει τον επόμενο Μάρτιο, προκειμένου να δώσει χρόνο στην παρούσα Βουλή να ψηφίσει τον προϋπολογισμό. Ο ντε Σόουζα μάλιστα τεκμηρίωσε την απόφασή του να διαλύσει τη Βουλή και να μην εμπιστευθεί σε άλλο στέλεχος του PS την πρωθυπουργία στο γεγονός ότι η αυτοδυναμία που πέτυχε η παρούσα κυβέρνηση και η εμπιστοσύνη του εκλογικού σώματος στις εκλογές του 2022 στους Σοσιαλιστές οφείλεται ακριβώς στην «προσωπικότητα» του Κόστα και όχι σε αμιγώς πολιτικά κριτήρια! Μία νέα σοσιαλιστική κυβέρνηση, τόνισε ο Μαρσέλου θα ήταν αδύναμη και δεν θα έχαιρε της εμπιστοσύνης του κόσμου, την ώρα που η χώρα έχει ανάγκη από οικονομική και κοινωνική σταθερότητα.
Όμως το γεγονός πως δύο από τους στενότερους φίλους και συνεργάτες του βρίσκονται εμπλεκόμενοι σε ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα διαφθοράς την τελευταία 10ετία, έπληξε κατευθείαν την προσωπικότητά του και άφησε σχεδόν ανυπεράσπιστο τον πρωθυπουργό. Τη στιγμή μάλιστα που η συζήτηση για τον προϋπολογισμό εισέρχεται σε μία κρίσιμη καμπή κι η πολλαπλή κρίση -ιδίως στην κατοικία, τους μισθούς και την υγεία– και οι πολλαπλές και συνεχόμενες κινητοποιήσεις (ιδίως των εκπαιδευτικών, γιατρών και εργαζομένων στα μέσα μεταφοράς) συνταράσσουν την κοινωνία. Για τον λόγο τούτο, στο τελευταίο υπουργικό συμβούλιο μετά την παραίτησή του Κόστα, η κυβέρνηση ενέκρινε αύξηση 820 ευρώ στον κατώτατο μισθό του δημοσίου, ενόψει και των εκλογών. Επιπλέον, δεδομένου ότι πρέπει να ψηφισθεί ο προϋπολογισμός κι ως εκ τούτου οι εκλογές δεν γίνονται άμεσα, το PS παίρνει μία ανάσα μέχρις ότου βρεθεί ο αντικαταστάτης του Κόστα. Παρόλο που πολλοί αναλυτές του καταλογίζουν πως βιάσθηκε να υποβάλει την παραίτησή του και πως αρκούσε να τηρήσει αποστάσεις, το βάθος των καταγγελιών, το εύρος των ερευνών, αλλά κυρίως το συμβολικό φορτίο του σκανδάλου, δεν του άφησαν άλλα περιθώρια. Άλλωστε το όνομα του Κόστα επικαλούνταν και οι εμπλεκόμενοι στην επιχείρησή τους για να «πουλήσουν» επιρροή στις επίμαχες υποθέσεις.
Γιατί ο Κόστα και σε αυτό το συστατικό βασίζεται κατά πολύ η συνταγή του, πάνω απ’ όλα φρόντισε να αποκαθάρει το όνομα του κόμματος και να το αποσπάσει από την κακοφημία της διακυβέρνησης του Ζουζέ Σόκρατες (2005-11). Ο Κόστα, που επ’ ουδενί δεν θα ήθελε να εγκαταλείψει την πολιτική κουβαλώντας ένα αντίστοιχο όνειδος, ισχυριζόμενος πως έχει ήσυχη τη συνείδησή του, προτίμησε να διασώσει ό,τι μπορεί από το πολιτικό κεφάλαιο, τόσο το δικό του, όσο και του κόμματος. Ιδίως τώρα που η παραίτησή του ενδεχομένως σαλπίζει τις πρόωρες εκλογές.
Βέβαια, η κηλίδα που άφησε το σκάνδαλο είναι μεγάλη. Το Ανώτατο Δικαστήριο στις έρευνες για την παραχώρηση δύο εκμεταλλεύσεων λιθίου και πράσινου υδρογόνου δεν αφήνει τελείως απ’ έξω τον ρόλο που ενδεχομένως μπορεί να έχει διαδραματίσει ο ίδιος ο Κόστα. Και τούτο γιατί θεωρείται σχεδόν αδύνατον δύο τόσο κοντινοί του άνθρωποι, ο επιτελάρχης του Βίτορ Εσκάρια και ο επιστήθιος φίλος του Ντιόγου Λασέρδα Μασάδου να έχουν εμπλακεί και συλληφθεί και ο πρωθυπουργός να είναι τελείως ανύποπτος. Η αστυνομία άλλωστε πραγματοποίησε 42 έρευνες, μεταξύ των οποίων και στην επίσημη κατοικία του Κόστα, σε πολλά υπουργεία και δημόσιους φορείς, με τον υπουργό Υποδομών Ζουάου Γκαλάμπα -έναν παλιό συνήθη ύποπτο– να βρίσκεται μέσα στους άμεσα εμπλεκόμενους. Διερευνάται δε εάν υπήρξε ευνοϊκή μεταχείριση πορτογαλικών εταιρειών και εάν οι κύριοι ύποπτοι έχουν επωφεληθεί από αυτό.
Η υπόθεση μοιάζει να επιβεβαιώνει τον κανόνα: ο Κόστα πλήρωσε την αλαζονεία της αυτοδύναμης κυβερνητικής πλειοψηφίας που του δαψίλευσαν οι προηγούμενες εκλογές. Μη έχοντας να λογοδοτήσει, όπως προηγουμένως στο Κομμουνιστικό Κόμμα και το Bloco de Esquerda, σε κυβερνητικούς εταίρους, πίστεψε πως έχει εξασφαλισμένο το απυρόβλητο και πως είναι ο απόλυτος κυρίαρχος της πολιτικής σκηνής. Για τον λόγο τούτο διατήρησε στη θέση του τον Γκαλάμπα και έβαλε στην κυβέρνηση άλλα μέλη του κόμματος που η θητεία τους είχε συνδεθεί με τα «αμαρτωλά» χρόνια του Σόκρατες. Άλλωστε τόσο ο Εσκάρια, όσο κι ο Λασέρδα Μασάδου έχουν εμπλακεί σε διαμάχες τα τελευταία χρόνια.
Ο δεύτερος είχε απασχολήσει τα μέσα ενημέρωσης για την έντονη παρουσία του στους κυβερνητικούς κύκλους το 2016. Η εξήγηση που είχε δοθεί ήταν πως ο Λασέρδα Μασάδου παρείχε αμισθί τις συμβουλές του στην κυβέρνηση. Ήταν τόσο κοντινός στον Κόστα, ώστε υπήρξε εκείνος που εκπροσώπησε την κυβέρνηση στην ανατροπή της ιδιωτικοποίησης του κρατικού αερομεταφορέα ΤΑΡ, αλλά επίσης χειρίσθηκε και τους «καυτούς» φακέλους του BES και της υπόθεσης BPI.
Επιπλέον, ο Λασέρδα Μασάδου ήταν κουμπάρος στον γάμο του πρωθυπουργού και θήτευσε ως ΓΓ στο υπουργείο Δικαιοσύνης, όταν ο Αντόνιο Κόστα ήταν ο αρμόδιος υπουργός στη δεύτερη κυβέρνηση του Αντόνιο Γκουτέρες, το 1999. Ο Λασέρδα Μασάδου έχει στις πλάτες του μία μακρά καριέρα ως δικηγόρος, νομικός σύμβουλος και επιχειρηματίας, αλλά πρόσφατα ήταν μη εκτελεστικός διαχειριστής του TAP.
Όσο για τον Βίτορ Εσκάρια αποτελεί ιστορικό στέλεχος του Σοσιαλιστικού Κόμματος και συμμετείχε σε δύο κυβερνήσεις του PS. Ήταν ο κύριος οικονομικός σύμβουλος της κυβέρνησης του Ζουζέ Σόκρατες και είχε προσωπικά εμπλακεί το 2005 στη διαμάχη της σύμβασης για το swap που στόχο είχε να κρύψει το δημόσιο χρέος. Δεν χωρεί αμφιβολία πως η εμπλοκή αυτών των δύο τόσο στενών συνεργατών του Κόστα καταρρακώνει πλήρως την αξιοπιστία του ίδιου του πρωθυπουργού και δεν του αφήνει άλλη προοπτική από το να παραμερίσει. H εσωκομματική μάχη πάντως έχει αρχίσει: ήδη ο πρώην υπουργός Υποδομών Λουΐζ Καρνέιρου ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του, με τον Πέδρου Νούνες Σάντους, τον κυριότερο εσωκομματικό αντίπαλο του Κόστα, να έχει προετοιμάσει επίσης τη δική του πρόταση για την ηγεσία και τη φυσιογνωμία του κόμματος, που ούτως ή άλλως είναι από καιρό γνωστή. Όμως κακά τα ψέματα. Μετά τον Κόστα και ιδίως μετά τις αρνητικές τούτες εξελίξεις, οι Σοσιαλιστές είναι απαραίτητο να αναδείξουν ένα πρόσωπο που να μπορεί να εμπνεύσει το εκλογικό σώμα και να πείσει παράλληλα πως μπορεί να συνεχίσει το πρόγραμμα του απερχόμενου πρωθυπουργού.
Οι πρώτες δημοσκοπήσεις πάντως δείχνουν πως η προσωπικότητα του ηγέτη του κάθε κόμματος θα μετρήσει στην κάλπη. Επίσης τεκμαίρουν πως πλέον η κοινωνία δεν εμπιστεύεται αυτοδύναμες κυβερνήσεις και πως στις επόμενες εκλογές θα μετρήσει επίσης και οι συνεργασίες και το είδος τους που είναι διατεθειμένα να κάνουν τα κόμματα για να σχηματισθεί κυβέρνηση μετά τις εκλογές.
Όμως πέρα από τον πρώην πρωθυπουργό δεν μοιάζει να υπάρχει μία τέτοια στιβαρή προσωπικότητα μέσα στο PS που να πείθει ότι και είναι σε θέση να αμβλύνει τα γενόμενα και πως είναι σε θέση να οδηγήσει τους Σοσιαλιστές σε μία νικηφόρο πορεία στις Ευρωεκλογές. Εκλογές, οι οποίες επίσης έχουν μία καθοριστική σημασία, γιατί κρίνεται συνολικά το μέλλον της πλειοψηφούσας Σοσιαλδημοκρατίας στο Ευρωκοινοβούλιο, αλλά και εν γένει στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ο κλυδωνισμός του πορτογαλικού PS προκαλεί ρωγμές και στο ευρωπαϊκό στερέωμα της παράταξης και όχι μόνο. Εξ ου και η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δηλώνει πως παρακολουθεί με αμέριστο ενδιαφέρον τα όσα διαδραματίζονται στην Πορτογαλία.
Η εν λόγω υπόθεση διευκολύνει πολύ την αντιπολίτευση και μάλιστα είναι η μεγάλη ευκαιρία που παρουσιάζεται στους ηγέτες της δεξιάς, το παραδοσιακό PSD του Λουΐζ Μοντενέγκρου και το ακροδεξιό Chega (Φτάνει) του Αντρέ Βεντούρα. Ο πρώτος γιατί με τις πρόωρες εκλογές διασφαλίζει -ένεκα της σπουδής για την προκήρυξη των εκλογών- το ότι θα καθοδηγεί το κόμμα και ότι θα θέσει υποψηφιότητα για πρωθυπουργός σε μία στιγμή που δεχόταν μία εσωτερική αμφισβήτηση. Προηγουμένως, με γνώμονα πως υπήρχαν ενόψει μόνον οι Ευρωεκλογές, όλοι ανέμεναν εάν το PSD θα επιτύγχανε ένα καλό αποτέλεσμα ή σε αντίθετη περίπτωση θα υπήρχε αλλαγή ηγεσίας, με μία πολιτική αναγέννηση του Πέδρου Πάσους Κοέλιου ή του πρώην αφεντικού της οικονομίας Κάρλους Μοέδα. Πλέον όμως με τις πρόωρες εκλογές επί θύραις κανένας δεν αμφισβητεί ότι ο φυσικός ηγέτης τη στιγμή τούτη για το κόμμα είναι ο Μοντενέγκρου.
Από την πλευρά του, ο ακροδεξιός ηγέτης βλέπει πως οι εκλογές θα διεξαχθούν με τις καλύτερες δυνατές συνθήκες γι’ αυτόν. Τα όσα συνέβησαν επικυρώνουν τη ρητορεία του Βεντούρα για τη διαφθορά μέσα στη χώρα και την ανάγκη να ιδρυθεί η 4η δημοκρατία. Το κόμμα του βρίσκεται σε δημοσκοπική άνοδο και είναι πιθανό, εάν η ανάγκη για συνεργασίες το απαιτήσει, να βρεθεί ακόμη και στην κυβέρνηση. Διατηρώντας και το βλέμμα στις Ευρωεκλογές, δεν είναι απίθανο μάλιστα το ακροδεξιό κόμμα να αποτυπώσει δυνητικά δύο επιτυχίες. Κάτι που άλλωστε θα χαροποιούσε και τους Ακροδεξιούς στην ήπειρο, που εποφθαλμιούν έναν δεξιό Θερμιδώρ στις Βρυξέλλες, που σε σύμπραξη με το ΕΛΚ θα τους δώσει την πρωτοκαθεδρία και τη δυνατότητα να επηρεάζουν και να ρυθμίζουν τις (οπισθοδρομικές) εξελίξεις στην Ε.Ε..
Η ουσία πάντως είναι μία: η ευρωπαϊκή Αριστερά χάνει άλλο έναν από τους κύριους πυλώνες κι έναν από τους πιο ανθεκτικούς πρωθυπουργούς της. Ο μόνος που μάλλον παραμένει ακόμη είναι ο Ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ, που θα ξανασχηματίσει κυβέρνηση έπειτα από την πολυπόθητη συνεργασία που συνήψε με τους δεξιούς Καταλανούς εθνικιστές του Junts per Catalunya. Μία συμφωνία που όμως έχει ηλεκτρίσει την εθνικιστική ακροδεξιά στην Ισπανία, που (και με τη συμμετοχή δεδηλωμένων φασιστικών οργανώσεων) σάλπισε τη δική της επανάσταση με επεισόδια στους δρόμους και προμηνύει μία σκληρή αντιπαράθεση για τους επόμενους μήνες. Ακόμη και αν η κυβέρνηση Σάντσεθ ορθοποδήσει, η σοσιαλιστική και πέραν αυτής Αριστερά στην Ευρώπη βρίσκεται επί ξυρού ακμής και η θρυαλλίδα που άναψε στην Πορτογαλία δεν προοιωνίζεται να σβήσει εύκολα.
