Κάποτε στο πανεπιστήμιο είχαμε μια συζήτηση με πρεσβύτερο στην ίδια πολιτική οργάνωση. Θεωρούσε ότι είναι αποδοτικό για το engagement του κοινού σε μια συνέλευση να ξεκινάς με τη θέση, ακόμα και αν αυτή είναι προβοκατόρικη και μετά να ακολουθεί η επιχειρηματολογία. Δεν ξέρω αν είναι έτσι, να ρωτήσουμε κάποιον που κάνει επικοινωνία, αλλά είναι κάτι που ταιριάζει με την ιδιοσυγκρασία μου ή απλά μου έκατσε. Έτσι, η θέση μου είναι: αϊ ντον’τ γκιβ ε σιτ για την ελευθερία του λόγου όταν αυτή βάζει στόχο υποτελείς ταυτότητες (στα αγγλικά ακούγεται πιο ευγενικό και δεν θα εγκληθώ επί σεξισμώ). Είτε είναι ο Σεφερλής που κάνει πλάκα με αδερφές, είτε είναι ο Βουλαρίνος, το Charlie Hebdo ή μια ροζ ελληνική σημαία εκτεθειμένη υπό θεσμική αιγίδα.
Προφανώς, όχι επειδή θεωρώ ότι υπάρχουν πράγματα που δεν πρέπει να αγγίζουμε. Ένας καλλιτέχνης οφείλει να κερδίσει το δικαίωμά του να αγγίξει ό,τι γουστάρει. Ένας καλλιτέχνης έχει την υποχρέωση να το υπερασπιστεί. Η κοινωνία οφείλει να του παρέχει το θεσμικό πλαίσιο ώστε να μην διώκεται για αυτό. Μέχρι εκεί. Δεν του χρωστάει ούτε μπράβο, ούτε να μπει μπροστά. Ωστόσο, δεν νομίζω ότι μιλάμε για ελευθερία του λόγου όταν στόχος γίνεται ο αδύναμος ή απλά ο αντίπαλος της δικής σου άρχουσας τάξης. Μιλάμε για στράτευση με την κυριαρχία, για τσατσιλίκι στην εξουσία.
Έχει περάσει καιρός από τη ροζ σημαία, δεν είναι πια στην επικαιρότητα. Ο λόγος που με απασχολεί είναι επειδή έχει διαμορφωθεί ένα modus operandi ανάμεσα στους συναδέλφους καλλιτέχνες. Στρέφουμε το δάχτυλο, κατακεραυνώνουμε τον αδύναμο, υποτελή, καθυστερημένο, βαλκάνιο, ελληνάρα, φτωχό cis λευκό, γιου νέιμ ιτ, στην πραγματικότητα το φτωχός αρκεί.
Θεωρώ ότι οι άνθρωποι του πολιτισμού, αυτοί που επιβιώνουν και που έχουν ορατότητα τουλάχιστον, δεν είναι αφελείς. Ξέρουν πού φυσά ο άνεμος και πού ο πάγος είναι υπερβολικά λεπτός για να πατήσουν. Εξάλλου η παρουσία στις μεγάλες ή θεσμικές καλλιτεχνικές διοργανώσεις είναι κάτι που εξασφαλίζεται με μισθωμένες υπηρεσίες strategists ή ανθρώπων σε θεσμικές θέσεις και υπάρχουν συγκεκριμένα slots της ατζέντας τα οποία είναι επιλέξιμα. Οι καλλιτέχνες ξέρουν σε γενικές γραμμές πόσο τους παίρνει να μιλήσουν, πριν τους φάει το σκοτάδι όπως πχ τη Sinned O’ Connor ή πολλές περιπτώσεις που δεν είχαν αντίστοιχη δημοσιότητα. Θυμάμαι κάποτε που ο Javier Bardem και η Penelope Cruz είχαν τολμήσει να μιλήσουν για το Ισραήλ: μετά από μήνες εξαφάνισης, πρώτη δημόσια εμφάνιση ήταν με την Penelope ντυμένη playboy κουνελάκι επί σκηνής και τον Bardem μεθυσμένο.
Υπάρχουν θέματα επικίνδυνα να αγγίξει κανείς, υπάρχουν άλλα που καταγγέλλεις, απλά κάνεις θόρυβο και αντλείς πολιτική υποστήριξη χωρίς να κακιώνεις τους οργανισμούς που χρειάζεσαι για να υπάρξεις ως καλλιτέχνης. Κάθε καλλιτέχνης ξέρει ότι μπορεί να εκφραστεί όπως θέλει για τον Τραμπ, την καταπίεση όταν αυτή δεν έχει όνομα ή όταν αυτή είναι στο σπίτι του γεωπολιτικού αντιπάλου της δικής μας ελίτ, στην Κίνα ή τη Ρωσία. Μπορεί επίσης κανείς να φωνάξει όσο θέλει για την πατριαρχία ή για τις γυναικοκτονίες και να ψάξει να δείξει με το δάχτυλο τον ελληνάρα της διπλανής πόρτας για να του κρεμάσει κουδούνια, χωρίς βέβαια να αναρωτηθεί αν υπάρχουν πολιτικές που οδηγούν εκεί, χωρίς ποτέ να δώσει στην ευθύνη ονοματεπώνυμο. Και να φροντίσει βέβαια να μην πατήσει κατά λάθος στα χωράφια ανθρώπων με πρόσβαση στην εξουσία.
Η αριστερά εδώ και δεκαετίες έχει καταντήσει παρακολούθημα των φιλελέ, αδιαφορεί να διαμορφώσει συλλογικές ταυτότητες. Ίσως αυτό το ακούσαμε από τον Εντουάρ Λουί αλλά και πάλι χρειάστηκε ένας μανδύας δικαιωματισμού για να διαπεράσει το τείχος τη σιωπής για την φτώχεια. Η περηφάνεια που αναζητείται σε μια συλλογική ταυτότητα, στην ορθοδοξία, στον εθνικισμό, είναι εμπόρευμα της λαϊκής δεξιάς, δεν είναι όμως μόνο αυτό. Είναι ταυτόχρονα και μια υποτελής ταυτότητα, αφορά τους αποκλεισμένους, αυτούς για τους οποίους η νεοφιλελεύθερη θρησκεία δεν έχει ρόλο. Η πολεμική σε αυτά είναι ανώδυνο πεδίο στράτευσης για τον καλλιτέχνη καθώς καμία ελίτ στη δική μας πλευρά του κόσμου και στον 21ο αιώνα δεν έχει ψηλά στην ατζέντα την πατριαρχία ή την θρησκεία. Γνωρίζει ότι θα ερεθίσει τα παβλοφικά χαρακτηριστικά μιας κοινωνικής «αριστεράς» που κάνει ίου με τον Τραμπ αλλά δεν την χαλάει και πολύ η Χίλαρι, ούτε η Ευρώπη που αγωνίζεται να γίνει Great Again με τις παλιές συνταγές της δυτικής υπεροχής και της αποικιακής λεηλασίας. Γνωρίζει ακόμα ότι δεν θα δυσαρεστήσει τους οργανισμούς που θα τον χρηματοδοτήσουν ή που μπορούν να του εξασφαλίσουν προβολή. Με λίγα λόγια είναι καλό για τη δουλειά όπως είναι μια διαφήμιση για πατατάκια, δεν έχει όμως καμία σχέση με έναν κόσμο πιο απελευθερωμένο, με λιγότερη δυστυχία και ανισότητες.
Η αναζήτηση της προβολής από έναν καλλιτέχνη είναι κάτι απαραίτητο, όλοι επιζητούμε περισσότερη ορατότητα. Τραβάω όμως σοβαρό ζόρι όταν αυτό που κάνει καλό στη δουλειά, φτιάχνει έναν χειρότερο κόσμο. Η δαιμονοποίηση των πολλών, των φτωχών, η επίθεση στις συλλογικές ταυτότητες που έχουν γίνει το απάγκιο των υποτελών τάξεων, κάνει τον κόσμο χειρότερο, πιο αιμοβόρο, πιο βάρβαρο. Είναι φτηνό να το κάνει κάποιος αυτό για να αποκτήσει δωρεάν προβολή. Είναι ακόμα αφελές και γελοίο να υπάρχουν τόσοι πρόθυμοι χειροκροτητές.
