Η συγκλονιστική μαζική συγκέντρωση υπογραφών από πολίτες που, εκτός του αιτήματος να απονεμηθεί δικαιοσύνη για το έγκλημα των Τεμπών, ζητούν και αναθεώρηση του Συντάγματος ώστε να καταργηθούν οι διατάξεις που φροντίζουν να έχουν σκανδαλώδη ποινική ασυλία και να μην λογοδοτούν τα μέλη κυβερνήσεων για αξιόποινες πράξεις και παραλείψεις τους, φαίνεται πως ταράσσει τα νερά ποικιλοτρόπως, καθώς, με αφορμή αυτό, επανήλθε στην επικαιρότητα και ένα άλλο σοβαρό ζήτημα δημοκρατίας και κράτους δικαίου: Το αίτημα να ενεργοποιηθεί επιτέλους ο θεσμός της νομοθετικής πρωτοβουλίας πολιτών, δηλαδή της δυνατότητας των πολιτών, με συλλογή τουλάχιστον 500.000 υπογραφών, να καταθέτουν προτάσεις νόμου στην βουλή.
Η νομοθετική πρωτοβουλία πολιτών καθιερώθηκε για πρώτη φορά στην χώρα μας κατά την τελευταία συνταγματική αναθεώρηση του 2019 με την θέσπιση της παρ. 6 του άρ. 73. Η διάταξη, εκτός του υπέρογκου αριθμού των 500.000 υπογραφών που απαιτούνται, δεν επιτρέπει περισσότερες από 2 καταθέσεις προτάσεων ανά κοινοβουλευτική περίοδο και απαγορεύει την κατάθεση πρότασης νόμου για ζητήματα δημοσιονομικά, εξωτερικής πολιτικής και εθνικής άμυνας. Το χειρότερο όμως είναι πως ορίζει ότι για την ενεργοποίησή της θα πρέπει προηγουμένως να θεσπιστεί εκτελεστικός νόμος που θα καθορίζει τις λεπτομέρειες της διαδικασίας. Αυτό έχει επιτρέψει μέχρι στιγμής στην κυβέρνηση και στην κυβερνητική πλειοψηφία στην Βουλή, να θέσουν σε αδράνεια τον θεσμό της νομοθετικής πρωτοβουλίας πολιτών, απλώς παραλείποντας να θεσπίσουν τον εκτελεστικό νόμο που προβλέπεται για την ενεργοποίησή του!
Η επιστολή των 46 κινήσεων πολιτών
Τον Νοέμβριο 2022 και ενώ ήδη είχαν συμπληρωθεί τρία έτη από την τελευταία αναθεώρηση του Συντάγματος, η Πρωτοβουλία για Ριζική Συνταγματική Αλλαγή, το Vouliwatch και άλλες 44 κινήσεις – οργανώσεις πολιτών, είχαν καλέσει με ανοικτή επιστολή τουςτην κυβέρνηση να πάψει να περιφρονεί το Σύνταγμα, τους πολίτες και την δημοκρατία και να φέρει επιτέλους τον εκτελεστικό νόμο προς ψήφιση στην βουλή.
Παράλληλα, η Πρωτοβουλία για Ριζική Συνταγματική Αλλαγή οργάνωσε μια πρότυπη διαδικασία διαβούλευσης μεταξύ ενδιαφερομένων πολιτών, μέσω της οποίας καταρτίστηκε ένα ολοκληρωμένο προσχέδιο του απαιτούμενου νόμου προκειμένου να αποτελέσει την βάση δημόσιας διαβούλευσης και ψήφισης, ώστε να ενεργοποιηθεί ο θεσμός. Η κυβέρνηση αρχικώς απέφυγε να απαντήσει, αλλά, λίγο αργότερα, όταν με αφορμή την επιστολή αυτή, τον Δεκέμβριο 2022, 33 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ υπέβαλαν σχετική ερώτηση στην Βουλή προς τον τότε υπουργό Μάκη Βορίδη, δόθηκε η απάντηση ότι το Υπουργείο ετοιμάζει σχετικό νομοσχέδιο. Έκτοτε το θέμα είχε αφεθεί στην ησυχία του.
Στις 4-3-2024, με αφορμή το ψήφισμα των Τεμπών που ήδη έχει υπογραφεί από 1.300.000 πολίτες, ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Βασίλειος Κόκκαλης υπέβαλε την υπ’ αρ. 798 επίκαιρη ερώτηση προς την Υπουργό Εσωτερικών, διά της οποίας επανέφερε το ζήτημα, αυτή την φορά συνδυάζοντας το αίτημα να ενεργοποιηθεί ο θεσμός της νομοθετικής πρωτοβουλίας πολιτών με το ψήφισμα των Τεμπών.
Επιπλέον, στις 11-4-2024, το κόμμα της Νέας Αριστεράς κατέθεσε στην Βουλή την πρώτη πρόταση νόμου για την ενεργοποίηση του θεσμού της νομοθετικής πρωτοβουλίας πολιτών. Στην εισηγητική έκθεση της πρότασης αναφέρεται ως χαρακτηριστικότερο παράδειγμα συλλογής υπογραφών το ψήφισμα των Τεμπών.
Κίνδυνος σύγχυσης
Θα πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι ο τρόπος επαναφοράς του ζητήματος από τον Βουλευτή Κόκκαλη, αλλά και άλλους παράγοντες που προβαίνουν σε σχετικές δηλώσεις, ενέχει κίνδυνο σύγχυσης, διότι πολλοί ήδη θεωρούν ότι οι υπογραφές που συγκεντρώνονται στο ψήφισμα των Τεμπών μπορούν να αποτελέσουν έγκυρη νομοθετική πρωτοβουλία πολιτών. Αλλά αυτό δεν είναι δυνατόν, όχι μόνο διότι, όπως προαναφέρθηκε, ο θεσμός της νομοθετικής πρωτοβουλίας πολιτών παραμένει εκ των πραγμάτων αδρανής μέχρι την θέσπιση του εκτελεστικού νόμου, αλλά κυρίως, διότι το αίτημα του ψηφίσματος των Τεμπών περί κατάργησης των διατάξεων περί ευθύνης υπουργών δεν ικανοποιείται με θέσπιση απλού νόμου, αλλά με αναθεώρηση του Συντάγματος και επομένως δεν μπορεί ούτως ή άλλως να αποτελέσει αντικείμενο νομοθετικής πρωτοβουλίας πολιτών.
Βεβαίως, και για ζητήματα που σχετίζονται με το έγκλημα των Τεμπών, την διαλεύκανσή του, την απόπειρα συγκάλυψης, την λογοδοσία, την απόδοση ευθυνών, ή την ασφάλεια των συγκοινωνιών, ο θεσμός της νομοθετικής πρωτοβουλίας πολιτών θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο με κατάθεση στην βουλή προτάσεων νόμου που θα περιελάμβαναν πλείστες μεταρρυθμίσεις σε επίπεδο ποινικών κωδίκων ή άλλων νόμων. Η νομοθετική πρωτοβουλία πολιτών ωστόσο δεν μπορεί να υπεισέλθει στο επίπεδο της αλλαγής του Συντάγματος, διότι κάτι τέτοιο δεν επιτρέπεται από το άρ. 73 παρ.6.
Και εδώ ελλοχεύει ο εξής κίνδυνος: Ο εύλογος ενθουσιασμός από την παλλαϊκή, όπως δείχνει, αποδοχή του αιτήματος για κατάργηση των συνταγματικών διατάξεων που παρέχουν πρωτοφανή ποινική ασυλία στους ασκούντες την πολιτική εξουσία να οδηγήσει σε μια λαθεμένη και «τεχνικά» ανεπεξέργαστη στόχευση, που θα καταλήξει να ξοδέψει άδοξα το ηθικό και πολιτικό κεφάλαιο που με τόσο προσωπικό κόστος, τόσο κόπο, και τόση αξιοπρέπεια έχουν συγκεντρώσει οι συγγενείς των θυμάτων.
Εάν βρισκόμασταν στην Ελβετία θα αρκούσαν 100.000 υπογραφές πολιτών για να γίνει δημοψήφισμα για την αλλαγή του Συντάγματος, ενώ εάν βρισκόμασταν στην Ιταλία θα αρκούσαν 500.000 αντίστοιχες υπογραφές. Επίσης, εάν βρισκόμασταν στην Ιταλία, θα αρκούσαν 50.000 υπογραφές για κατάθεση νομοθετικής πρωτοβουλίας πολιτών.
Στην Ελλάδα το πολιτικό σύστημα, βασιζόμενο στο αναχρονιστικό Σύνταγμα που αποκλείει τους πολίτες από την διαδικασία της συνταγματικής αναθεώρησης, αγνοεί μέχρι στιγμής τις υπογραφές 1.300.000 πολιτών που ζητούν αλλαγή του Συντάγματος. Επίσης, περιφρονώντας ακόμη και αυτό το Σύνταγμα και τις αρχές του κράτους δικαίου, κάνει ό,τι μπορεί ώστε να κρατήσει σε αδράνεια τον θεσμό της νομοθετικής πρωτοβουλίας πολιτών. Όλα αυτά βεβαίως καθιστούν το πρόβλημα δημοκρατίας της χώρας ακόμη πιο προφανές και αδυσώπητο.
