Όταν ΗΠΑ και Ισραήλ το 2010 έβαλαν σε εφαρμογή την Επιχείρηση «Ολυμπιακοί Αγώνες», μολύνοντας με έναν ίο – που αργότερα θα έμενε γνωστός ως «Stuxnet» – τα συστήματα εποπτικού ελέγχου και συλλογής δεδομένων των πυρηνικών εργαστηρίων του Ιράν, πιθανόν να μη γνώριζαν ότι αυτό που κατάφεραν – εκτός από το να προκαλέσουν ζημιές στο πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας – ήταν ότι άνοιξαν τον Ασκό του Αιόλου. Μόλις δύο χρόνια μετά, το 2012, οι «κυβερνομαχητές Ιζ Αντ-Ντιν Αλ Κασσάμ» προχώρησαν σε κυβερνοεπίθεση εναντίον αμερικανικών τραπεζικών και χρηματιστηριακών στόχων, όπως το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης και την τράπεζα JP Morgan Chase. Η επιχείρηση θα έμενε γνωστή ως «Επιχείριση Αμπαμπίλ».

Από το 2012 εώς τώρα οι κυβερνοεπιθέσεις έχουν αυξηθεί, τόσο από πλευράς κρατικών αρχών, αλλά και μη κρατικών (βλ. Anonymous). Στο δε σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο κυβερνοπόλεμος, ή και οι μεμονωμένες επιθέσεις σε στόχους στον κυβερνοχώρο έχουν γίνει πλέον κανονικότητα. Φυσικά δεν είναι μόνο οι επιθέσεις αυτές καθ’ αυτές αλλά και ενέργειες όπως κλοπές και παράνομο εμπόριο έχουν μία εξέχουσα θέση στον κυβερνοχώρο: αρκεί μία βόλτα από το dark web για να συνειδητοποιήσει κανείς πόσες πολλές ιστοσελίδες τύπου pastebin¹ υπάρχουν, στις οποίες βρίσκονται τα στοιχεία χιλιάδων πιστωτικών καρτών.

Δορυφορικά συστήματα και κυβερνοεπιθέσεις στην Ουκρανία

Όμως δεν ξεκίνησα να γράψω αυτό το άρθρο για να εξηγήσω τους «κινδύνους που εγκυμονεί το διαδίκτυο». Κίνδυνο υπάρχουν πάντα και παντού σε κάθε κοινωνία και πολιτικοοικονομικό σύστημα. Το παρόν σύστημα στην παρούσα εποχή χαρακτηρίζεται από έναν ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας, της πολιτικής και της καθημερινότητας. Είναι λογικό λοιπόν οι νέοι κίνδυνοι να εντοπίζονται εκεί. Παρ’ όλα αυτά εμφανίζονται και άλλοι κίνδυνοι οι οποίοι είναι πολύ σοβαρότεροι.

Όταν τον Φεβρουάριου του 2022 η Starlink προχώρησε σε συμφωνία με την Ουκρανική ηγεσία για παροχή του δορυφορικού διαδικτύου στην υπηρεσία του Ουκρανικού στρατού η ισορροπία άλλαξε. Εκτός από τις πολιτικοοικονομικές επιπτώσεις που φέρει μία τέτοια συμφωνία², η Ουκρανία αναβάθμισε τα πληροφοριακά συστήματά της και δεδομένου ότι και οι δύο χώρες έχουν πρόσβαση σε δορυφορικά συστήματα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το πεδίο της μάχης «έγινε διαφανές» και θα εξηγήσω τι εννοώ με αυτό.

Κατά την πρώτη φάση της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης, οι Ρωσικές επιθέσεις ακολουθούσαν την τακτική του «blitzkrieg», δηλαδή ταχεία ρήξη της γραμμής άμυνας σε συγκεκριμένο μέτωπο και ταχεία μεταφορά – μηχανοκίνητων κυρίως – δυνάμεων στο συγκεκριμένο «κενό άμυνας», προσπερνώντας άλλες εχθρικές θέσεις οι οποίες έμελλε να περικυκλωθούν μετέπειτα. Προκειμένου να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, οι δυνάμεις του επιτιθέμενου έπρεπε να είναι – κατά μέσο όρο – τριπλάσιες από αυτές του αμυνόμενου. Ή τουλάχιστον έτσι λειτουργούσε το «παραδοσιακό» blitzkrieg, καθώς τα δορυφορικά συστήματα έφεραν αλλαγές τα οποία έθεσαν ένα εμπόδιο: εάν ο εχθρός έχει εικόνα της συγκέντρωσης στρατευμάτων μπορεί κάλλιστα να τα «λούσει» με μπαράζ πυροβολικού, drones και πυραύλους.

Αυτός κιόλας ήταν ο κύριος λόγος που η σύγκρουση για μεγάλο χρονικό διάστημα είχε μετατραπεί σε «πόλεμο θέσεων», παρόμοιο με αυτόν του Δυτικού Μετώπου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτή η κατάσταση άρχισε να ανατρέπεται όταν η Ρωσία αναβάθμισε τα συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου, μπλοκάροντας τα σήματα των ουκρανικών μη επανδρωμένων συστημάτων και στοχεύοντας συστήματα αεράμυνας. Το τελευταίο επέτρεψε στην ρωσική αεροπορία να χτυπά και να εξουδετερώνει στόχους, επιτρέποντας την κατάληψή τους από μικρές ομάδες πεζικάριων ή και μικτές.

Η – σωματική και ψυχολογική – εξουθένωση των ουκρανικών δυνάμεων κατόπιν μιας θερινής επίθεσης – φιάσκο επέτρεψε στους Ρώσους να κάνουν γρήγορες προελάσεις όπως αυτή στην Αβντίεβκα και στο Χάρκοβο. Όμως δεν έμειναν εκεί.

Πλέον η Ρωσία στοχεύει και αδρανοποιεί τα συστήματα της Starlink προκαλώντας άνευ προηγουμένου προβλήματα στις ουκρανικές δυνάμεις, οι οποίες είναι πλήρως εξαρτημένες από αυτά στο πληροφοριακό κομμάτι, όπως αναφέρουν αξιωματούχοι της χώρας.

Πως λειτουργούν τα ρωσικά συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου

Καταρχάς θα έπρεπε να γίνει κατανοητό ότι τέτοια πολύπλοκα και εξελιγμένα συστήματα είναι άμεσα συνδεδεμένα με τις αεροδιαστημικές δυνάμεις της χώρας και δεν πρόκειται μόνο για απλές, μικρές στρατιωτικές ομάδες που μπλοκάρουν τα σήματα ουκρανικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών στο Ντονμπάς.

Σε αντίθεση με την Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία, η αποστολή της οποίας υπογραμμίζει τα σχέδια για τη διασφάλιση των αμερικανικών «συμφερόντων στο διάστημα, από το διάστημα και προς το διάστημα», συμπεριλαμβανομένης της προσπάθειας απόκτησης στρατηγικής υπεροχής, οι φιλοδοξίες του ρωσικού στρατού στο διάστημα περιορίζονται από τη δέσμευση της Μόσχας στην Προτεινόμενη Συνθήκη Πρόληψης της Κούρσας των Όπλων στο Διάστημα (PAROS) – ένα μελλοντικό σύμφωνο που διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τη Ρωσία και την Κίνα το 2008 και έχει σχεδιαστεί για να προλάβει και να αποτρέψει μελλοντικές διαστημικές αντιπαραθέσεις μεταξύ των υπερδυνάμεων και τη δημιουργία στρατιωτικών δυνατοτήτων σε αυτό το δυνητικό θέατρο επιχειρήσεων.

Πάνω σε αυτή την λογική πατάει η ανάπτυξη και εξέλιξη κυβερνοόπλων, η δράση των οποίων δεν περιορίζεται μόνο στην Γη. Ενδεικτικά και όπως αναφέρει ο στρατιωτικός ιστορικός, Γιούρι Κνουτόφ:

Το μοναδικό μας σύστημα παρακολούθησης μας επιτρέπει να παρακολουθούμε αυτά τα αντικείμενα και, εάν είναι απαραίτητο, να αλλάζουμε έγκαιρα τις τροχιές των διαστημοπλοίων, ώστε να μην υπάρχουν συγκρούσεις με άλλα σκάφη. Υπάρχει ένας ειδικός κατάλογος στον οποίο καταγράφονται όλα τα διαστημικά αντικείμενα. Επιπλέον, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο που έχει εγκριθεί με ψήφισμα των Ηνωμένων Εθνών, οι χώρες που τοποθετούν δορυφόρους στο διάστημα πρέπει να ενημερώνουν τον ΟΗΕ για τους σκοπούς της εκτόξευσής τους και για τα καθήκοντα που θα επιτελέσουν τα διαστημόπλοια.

Ο κατάλογος αυτός περιλαμβάνει χιλιάδες, αν όχι δεκάδες χιλιάδες, αντικείμενα, από λειτουργικούς και νεκρούς διαστημικούς δορυφόρους μέχρι διαστημικά σκουπίδια, επιτρέποντάς μας να κάνουμε έγκαιρες αλλαγές στην τροχιά διαστημοπλοίων όπως ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός και άλλα οχήματα, και να παρακολουθούμε τα διαστημόπλοια των αντιπάλων μας – πρώτα και κύρια των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ουσιαστικά, ενώ οι ΗΠΑ ασχολούνται με την ανάπτυξη όπλων στο διάστημα, η Ρωσία απλώς παρακολουθεί από την Γη και σύμφωνα με τις νέες εξελίξεις έχει κατορθώσει να εντοπίσει τις αδυναμίες τους. Fan fact, ένα εκ των ρωσικών συστημάτων ηλεκτρονικού πολέμου ονομάζεται Μπόρσεβικ (από το μπολσεβίκος και την μπορς, μια κρύα παντζαρόσουπα, αρκετά δημοφιλής σε Λευκορωσία, Ουκρανία και Ρωσία).

Ποιες οι συνέπειες;

Η επίθεση εναντίον δορυφορικών συστημάτων ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην περαιτέρω επέκταση του πολέμου στον κυβερνοχώρο. Αν και δεν θα έπρεπε να ταυτίζεται ο κυβερνοπόλεμος με τον ηλεκτρονικό πόλεμο – καθώς ο πρώτος στοχεύει στο λογισμικό και στα δεδομένα ενώ ο δεύτερος στο υλικό και στα ραδιοσήματα – είναι συγκοινωνούντα δοχεία και κάθε τομή στο εκάστοτε πεδίο έχει φέρει εξελίξεις και στο άλλο.

Περιπτώσεις όπως οι επιθέσεις εναντίον των συστημάτων της Starlink – δικαιολογημένες βέβαια καθώς συμμετέχει ενεργά στον πόλεμο – είναι ένα προοίμιο της κατεύθυνσης στην οποία θα εξελιχθούν οι συγκρούσεις – ψυχρές και θερμές – του μέλλοντος. Η φθορά εξοπλισμού είναι ένα, υπάρχει όμως και η περίπτωση «κυβερνοκατάληψης» αυτού (cyber hijacking). Θα φαινόταν άραγε απίθανη μία κατάληψη τέτοιων συστημάτων μαζικής χρήσης με απώτερο στόχο τον προπαγανδισμό θέσεων στον λαό του αντίπαλου κράτους; Ήδη συμβαίνει – φυσικά σε μικρότερη κλίμακα – μέσω των μεγαλύτερων ΜΜΕ, αλλά ακόμα και με κυβερνοεπιθέσεις σε σταθμούς ραδιοτηλεόρασης.

Ο πόλεμος δεν είναι απλά η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα. Ιδιαίτερα όσον αφορά την σύγκρουση που αφορούν μεγάλες δυνάμεις (εν προκειμένω, τις χώρες του ΝΑΤΟ που εμπλέκονται άμεσα), θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η κατάσταση στην οποία οι επιστημονικές εξελίξεις σε κάθε πεδίο – είτε πρόκειται για τεχνολογικές, είτε για πολιτικοοικονομικές³ – κινούνται με ταχύτητα φωτός.

Η αναβάθμιση των ρωσικών κυβερνοεπιθέσεων δεν είναι τίποτα παραπάνω από μία ένοπλη απάντηση στην μεταφορά του πολέμου – από μεριά της Δύσης – στον κυβερνοχώρο και στο Διάστημα. Τώρα, η Δύση θα αναγκαστεί να αφιερώσει ακόμα περισσότερους πόρους στην ενίσχυση αυτού του μετώπου, την ώρα που όλη η παραγωγή και τεχνολογικές εξελίξεις περιστρέφονται γύρω από δύο πράγματα: στρατιωτικό εξοπλισμό και τεχνητή νοημοσύνη, ενώ δημόσιοι φορείς είτε υποβαθμίζονται είτε περνούν στην ιδιωτικοοικονομική σφαίρα. Όλη η υπόλοιπη αγορά κατακλύζεται από χαμηλού επιπέδου προϊόντα και υπηρεσίες, παρακμή και σήψη, ιδιαίτερα όσον αφορά τον πολιτισμό αλλά όχι μόνο. Ο καπιταλισμός έχει πάψει πλέον να είναι προοδευτική δύναμη καθώς η ενδογενής προοδευτική πίεση δεν τρέφεται από την εξασφάλιση υπερκερδών. Η τελευταία έχει στραφεί αλλού.

Α, κάτσε, κάπως την λέγαμε αυτή την κατάσταση. Θαρρώ «ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού»; Κάπως έτσι τέλος πάντως.

¹ ιστοσελίδες φιλοξενίας περιεχόμενου χρηστών όπου οι χρήστες μπορούν να αποθηκεύουν και να αναρτούν απλό κείμενο

² η επέκταση της Starlink από το λιανεμπόριο και χονδρεμπόριο της αγοράς, στην συνεργασία με κρατικούς φορείς, παροχή των υπηρεσιών της στο στρατό και ΣΔΙΤ με το Αμερικανικό Υπουργείο Άμυνας που από τον Ιούνιο του 2023 της καλύπτει τα λειτουργικά έξοδα στην Ουκρανία, θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει κανείς ως βήμα που μας φέρνει όλο και πιο κοντά σε μία γενικευμένη οικονομία πολέμου

³ Ενδεικτικό αυτού το ότι οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας οδήγησαν στην απαλλοτρίωση της δυτικής περιουσίας στην χώρα από το ρωσικό Δημόσιο, ενώ οι οικονομίες των δυτικών κρατών φλερτάρουν ολοένα και περισσότερο με την οικονομία πολέμου και με μία μόνιμη κατάσταση έκτακτης ανάγκης.