Κάποτε, βλέποντας έναν Κρέοντα στη σκηνή σκέφτηκα ότι κανείς δεν αγαπήθηκε για τη δημόσια ακεραιότητά του, αντίθετα, πολλοί για τις αδυναμίες μας και τις τρωτότητές μας. Η αγάπη μας είναι έτοιμη να προσφερθεί στα κακά κορίτσια και τα κακά αγόρια. Δεν είναι όμως αυτό το κέντρο ενός κειμένου για τον Ντελόν

Έχω μια πρόχειρη θεωρία για το νουάρ, το ευρύτερο νουάρ, αυτό που ξεκινάει με το pulp western και το hardboiled μυθιστόρημα και φτάνει σε εκείνο το υπέροχο γαλλικό neo-polar, αυτό το υποείδος κινηματογράφου, κυρίως, της ιταλο-γαλλικής βιομηχανίας από τα τέλη του ‘60 και μετά, όπου έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε τον Μπελμοντό και τον Ντελόν. Λέω ότι αυτό το σώμα έργων είναι παιδί και προσπάθεια ερμηνείας ενός ανορίωτου καπιταλισμού, είτε πρόκειται για την αμερικάνικη δύση, αν θεωρήσουμε ότι η μυθολογία της τελείωσε με το κραχ*, είτε για τον μετά τον Μάη του ‘68 ηδονιστικό, καταναλωτικό καπιταλισμό. Τα μοτίβα που αναπτύχθηκαν σε αυτό το σώμα έργων ταιριάζουν πολύ με εκείνο το κόνσεπτ του Μάλθους, αν δεν κάνω λάθος, αλλά που γνώρισε νέα δόξα όταν ο Τζον Νας ήταν πια ένας ας πούμε θεωρητικός του νεοφιλελευθερισμού: το rational, calculating individual.

Αρχετυπικός χαρακτήρας του είδους είναι ο Σαμ Σπέιντ στο γεράκι της Μάλτας, αξίζει να θυμηθεί κανείς τον διάλογο με την Μπρίτζετ Ο’ Σόνεσι ή όπως αλλιώς τη λένε, όταν της εξηγεί γιατί δεν μπορεί να μην τη δώσει στους μπάτσους. Μια πολύ αιτιολογημένη εξήγηση, απόλυτα ορθολογική, ακόμα και έχοντας απέναντί του μια θανατηφόρα, δολοφονική θεάρα. Ήταν 5 χρόνια πριν γεννηθεί ο Αλέν Ντελόν και είναι ένας ρόλος που δεν έπαιξε ποτέ, αν και ενυπάρχει σε κάθε ρόλο που έπαιξε, καθώς ένα βιβλίο υπάρχει μέσα στα επόμενα βιβλία και όπως ο Χάμετ υπάρχει μέσα στον Μανσέτ.

Μίλησα πριν για εκείνο το σώμα βιβλίων και ταινιών που συγκροτούν το κατά τη γνώμη μου «ευρύτερο νουάρ». Υπάρχει μια άλλη προσωπικότητα, πολλές δεκαετίες, σχεδόν έναν αιώνα πριν, που θεωρώ καθοριστική για τη γέννηση αυτού που εξελίχθηκε σε νουάρ: ένα και στην εποχή του διάσημο κάθαρμα, ο Eugène-François Vidocq που θα άξιζε να του κάνετε ένα γκουγκλάρισμα -για συντομία, υπήρξε εγκληματίας και στη συνέχεια πρώτος αρχηγός της Sûreté Nationale- και που ανάμεσα σε άλλα υπήρξε φίλος του Μπαλζάκ. Ήδη στο βιβλίο του τελευταίου «μια σκοτεινή υπόθεση» βρίσκουμε μερικά πρωτονουάρ στοιχεία, τις εξυπνίστικες ατάκες αλλά πιο σημαντικό, τις σύντομες αλυσίδες που γεφυρώνουν ολόκληρη την ταξική διαστρωμάτωση. Υπάρχουν μόνο λίγοι ενδιάμεσοι στην πλεκτάνη, από τον Φουσέ, τον υπουργό αστυνομίας του Ναπολέοντα μέχρι τον τοπικό τραμπούκο που αναλαμβάνει τις αιματηρές δουλειές. Με έναν τρόπο, η εγγενής μυστικότητα που υπάρχει στον κόσμο του εγκλήματος δεν επιτρέπει πολύπλοκη οργάνωση, η κοινωνική διαστρωμάτωση από τον υπουργό μέχρι τον μαχαιροβγάλτη υλοποιείται με οικονομία σε ενδιάμεσους.

Αυτό το τελευταίο στοιχείο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον: τα συνήθως δύσκολα διαπερατά ταξικά φράγματα παραβιάζονται από κάποιες κατηγορίες ανθρώπων που κινούνται έξω από αυτά, εκείνους που πολύ καταχρηστικά λέμε κοινωνικό περιθώριο, αλλά έχω μια αίσθηση ότι κολλάνε σε εκείνο το Λεβί Στρος κόνσεπτ του trickster ως διαμεσολαβητή. Ο Ντελόν μέσα και έξω από την οθόνη, τόσο ως ρόλος όσο και ως άνθρωπος υπήρξε ακριβώς αυτό, μια ρευστότητα από το περιθώριο στα όρια της σεξεργασίας, μέχρι τα μεγάλα λεφτά και τα πρόσωπα της κεντρικής πολιτικής σκηνής· θα έχετε λογικά δει σε άλλα κείμενα πρόσφατα σχετικά με την υπόθεση Μάρκοβιτς. Φαίνεται ότι σε έναν ορθολογικό κόσμο, το σεξ, το έγκλημα και η τέχνη είναι συγκοινωνούντα δοχεία που με έναν τρόπο διαπερνούν τις όρια των τάξεων.

Θα ήταν λάθος, άκυρο και ανόητο να κριθεί ως ηθοποιός. Ναι, ήταν καλός ηθοποιός, λίγοι ηθοποιοί γνώρισαν τη δική του δόξα, δεν χρειάζεται άλλο τεκμήριο, είναι χαζό να λες στους ανθρώπους ότι αυτό που νιώθουν είναι λάθος. Ας σεβόμαστε τα συναισθήματά μας αντί να τα στριμώχνουμε στην όποια κοινωνική επιταγή. Δεν ήταν μόνο ηθοποιός ούτε μόνο άνθρωπος του σινεμά. Ήταν αρχέτυπο ενός ανθρώπου μιας ολόκληρης ιστορικής περιόδου.

Καμιά φορά σκέφτομαι ότι ο κοινωνικός ρόλος του καλλιτέχνη είναι να μας αφήνει να παίρνουμε μάτι μια ζωή που οι περισσότεροι θα διστάσουμε να ζήσουμε, ή, για να μην λέμε ψέματα, θα γλιτώσουμε από το να ζήσουμε. Θα μεγαλώσουμε σε οικογένειες που μας αγαπούν ή που προσπαθούν να μας αγαπούν στο μέτρο της αδυναμίας τους, θα έχουμε μια επιβίωση που θα μας κρατήσει μακριά από τους κινδύνους αλλά και τη γοητεία της παραβατικής οικονομίας, θα μας αγαπήσουν στο μέτρο της κανονικής, λίγο πάνω ή λίγο κάτω εμφάνισης και αλητείας μας. Και θα νοσταλγούμε τον υπερθετικό βαθμό. Δεν είναι όμως ο επιδειξίας αυτό που περιγράφω, είναι και ο whistleblower. Μια φιγούρα λιγότερο ή περισσότερο προμηθεϊκή που δίνει στους ανθρώπους τη γνώση που έχουν οι θεοί. Το νουάρ είναι και αυτό, ο Ντελόν επίσης το έκανε, η γνώση στην οποία είχε πρόσβαση έγινε κοινό κτήμα, την έβγαλε στη φόρα.

Αν τα παραπάνω έχουν κάποια βάση, το νουάρ ήταν η κορυφαία έκφραση όχι μιας εποχής αλλά μιας ιστορικής περιόδου. Καταλαβαίνω την πίκα κάποιων, πρόκειται προφανώς για ένα αρχέτυπο, για σύμβολο μιας εποχής που ήταν άλλη από αυτήν που θα επιθυμούσαν. Αλλά δεν φταίει ο Ντελόν που η εποχή θέλησε ο ήρωας να είναι τυχοδιώκτης και όχι κομμουνιστής.

^{*δικό μου, αν υπάρχει καμιά σχετική αναφορά, τη θέλω}