Τα βλέπεις και αναρωτιέσαι: πόσα παντελόνια είναι μαζί σε ένα; Ένα τζιν παντελόνι με άπειρο ύφασμα. Που πιάνει τον μισό κάδο ενός πλυντηρίου. Που αν το απλώσεις βρεγμένο από την έξω πλευρά ενός μπαλκονιού μπορεί να πέσει και να σκοτώσει άνθρωπο. Που αν θελήσεις να το σιδερώσεις, ισοδυναμεί με ασκήσεις γυμναστικής και πρέπει να είσαι οπλισμένος με αρκετή υπομονή και σίγουρα μια πολύ γερή σιδερώστρα. Η μόδα αποφάσισε τα ρούχα να είναι υπερμεγέθη.
Η fast fashion που ντύνει ομοιόμορφα όλον τον πλανήτη, εξετέλεσε με απόλυτη επιτυχία αυτή την αποστολή. Αίφνης, θεόρατα παντελόνια, τεράστια πανωφόρια γέμισαν τους πανομοιότυπους δρόμους αυτού του πανομοιότυπου κόσμου. Με την διαφορά να είναι πιο αισθητή στην ανδρική ένδυση, μιας και η γυναικεία είχε ανέκαθεν μεγαλύτερη ευελιξία στις φόρμες και τα στιλ. Τα μπάγκι παντελόνια της δεκαετίας του ‘90, μοιάζουν αθώα μπροστά στα σημερινά και το μόνο που μπορεί να σκεφτεί κάποιος είναι… γιατί τόσο ύφασμα;
Δεν είναι κάτι καινούριο. Η βιομηχανία της μόδας δεν είναι ο λαμπερός κόσμος των ντεφιλέ που παρέσυρε τα ήθη και την αισθητική των κοινωνιών μας, αφήνοντας κουλτούρες και παραδόσεις πίσω στον χρόνο. Είναι, πρωτίστως, μια βιομηχανία πρώτων υλών η οποία είναι κι εκείνη που ουσιαστικά διαμορφώνει τις τάσεις των επόμενων χρόνων, ανάλογα με το απόθεμά τους. Κι όταν αυτό μένει απούλητο γιατί η οικονομία πέφτει, πωλείται σε χαμηλότερες τιμές ώστε αυτό να φύγει. Ακριβότερο στοκ σημαίνει λιγότερο ύφασμα στα ρούχα, φθηνότερο σημαίνει περισσότερο. Μια λεπτομέρεια που οι δημιουργοί του «Ο Διάβολος Φοράει Prada» έκρυψαν επιμελώς από τον μονόλογο της Μιράντα Πρίστλι, της παντοδύναμης εκδότριας του περιοδικού μόδας Runway, όταν θέλησε να αποδείξει ότι το χρώμα από το άθλιο πουλόβερ που φορούσε η ηρωίδα Άντρεα είχε από την ίδια, προαποφασιστεί ότι θα κυριαρχούσε στις συλλογές των πιο μεγάλων μόδιστρων φτάνοντας τελικά στα καλάθια με τα φθηνά ρούχα για όλον τον κόσμο. Μια ενοχλημένη Μέριλ Στριπ που με στραβά και σφιγμένα χείλη, εξηγούσε στην ανίδεη βοηθό της ότι το χρώμα του πουλόβερ της δεν ήταν «μπλε, ούτε τιρκουάζ, ούτε λάπις, αλλά… κυανό». Τονίζοντας μια τόσο εμβληματική προσωπικότητα και δίνοντας ένα άλλοθι δημιουργικότητας, το στοκ υφασμάτων κυανού χρώματος που έπρεπε να διοχετευτεί, έμεινε ως μια πραγματικότητα που δεν θα μπορούσε να απασχολήσει ένα λαμπερό σενάριο με προορισμό ένα παγκόσμιο κοινό που έπεφτε αμαχητί στην σαγήνη της Μόδας (2006).
Δεν ήταν, όμως, πάντα οι άνθρωποι τόσο υπνωτισμένοι, τόσο μαγεμένοι από αυτά τα φώτα, σαν λαγοί που ακινητοποιούνται το βράδυ από τους προβολείς ενός αυτοκινήτου που κατευθύνεται πάνω τους, περιμένοντας σε απόλυτη έκσταση να συναντήσουν τη μοίρα τους. Υπάρχει μια θεωρία σύμφωνα με την οποία ήταν οι ίδιοι που καθόριζαν τις τάσεις της μόδας ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση, τουλάχιστον σε παλιότερες εποχές. Ο «δείκτης του ποδόγυρου (hemline index)» είναι μια προσέγγιση που υποστηρίζει ότι περισσότερο ύφασμα έδειχνε οικονομική οπισθοχώρηση και φτώχεια, λιγότερο ύφασμα έδειχνε πλούτο και κοινωνική ευημερία. Αν κι αμφιλεγόμενη, την υποστηρίζουν αρκετοί γοητευμένοι ενδεχομένως από τις ιστορικές της προεκτάσεις. Τη διατύπωσε πρώτος ο οικονομολόγος Τζορτζ Τέιλορ, ο οποίος την δεκαετία του 1920 παρατήρησε ότι το μάκρος του ποδόγυρου αυξομειώθηκε σύμφωνα με τις οικονομικές συνθήκες της εποχής. Όταν δηλαδή στα «βρυχώμενα 20s» για πρώτη φορά στην ιστορία η φούστα των γυναικών ανέβηκε πάνω από το γόνατο, καταδεικνύοντας έτσι την ευμάρεια της εποχής και την πολιτιστική άνθιση που αυτή επέτρεψε. Αντιθέτως, η φούστα μετά το κραχ του 1929 κατέβηκε αρκετά, αντανακλώντας την κατήφεια της εποχής, την ανεργία και την γενικότερη αβεβαιότητα.
Οι γυναίκες κατά τη διάρκεια του 1930 καλύπτονταν πολύ περισσότερο από τις γυναίκες μιας δεκαετίας πριν. Η μαζική ανεργία δεν έδινε ευκαιρίες καλοπέρασης. Το 1940, οι φούστες στένεψαν κι ανέβηκαν μέχρι το γόνατο χωρίς να το υπερβούν, μόνο και μόνο για λόγους πρακτικότητας. Οι γυναίκες πια έπρεπε να δουλέψουν στα μετόπισθεν. Η μίνι φούστα της δεκαετίας του 1960 ήταν μια ξεκάθαρη ένδειξη ότι η οικονομία ανθούσε ξανά κι η κοινωνία ευημερούσε. Ποτέ άλλοτε οι γυναίκες δεν είχαν δείξει τόσο πολύ τα πόδια τους. Η ύφεση των αρχών του 1990 είχε κι εκείνη τις επιπτώσεις της στο μήκος των γυναικείων ενδυμάτων. Μέχρι που φτάσαμε στην οικονομική κρίση, χονδρικά, του 2010.
Σε μια έρευνα του 2011 που διεξήχθη για λογαριασμό της Οικονομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Erasmus σχετικά με το Hemline Index, οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα από το 1921 έως το 2009. Σε αυτήν υποστήριξαν ότι η θεωρία έχει μια πραγματική βάση με απόκλιση όμως τριών χρόνων. Μπορούσαν δηλαδή οι συγκεκριμένες ενδείξεις να αναφέρονται στις ανακατατάξεις των πιο πρόσφατων ετών αλλά και να δώσουν μια αξιόπιστη εικόνα για τις οικονομικές εξελίξεις σε ορίζοντα τριετίας. Αφού αναλύουν ικανοποιητικά την μεθοδολογία τους, στο συμπέρασμα τους καταλήγουν ότι η Θεωρία του Ποδόγυρου δεν είναι ένας αστικός μύθος ή μια αυθαίρετη κατασκευή των περιοδικών μόδας. Παρόμοιο άρθρο του 2024 για την ανεξάρτητη εφημερίδα Varsity του Πανεπιστημίου του Cambridge αναφέρεται στη συγκεκριμένη θεωρία, χωρίς να παραλείπει παρατηρήσεις για την αλλαγή στο ντύσιμο των ανθρώπων στο Ηνωμένο Βασίλειο στην εποχή μετά το Brexit.
Μια ανάκαμψη στις αγορές προϊόντων παρατηρήθηκε το 2021 με τα γενικευμένα τότε λοκντάουν. Ήταν η περίοδος του λεγόμενου «revenge spending», οι καταναλωτές δηλαδή ψώνιζαν μανιωδώς μόνο και μόνο για να καλύψουν τον χαμένο χρόνο. Ή και γιατί ήταν η μόνη διάδραση που τους είχε απομείνει με τον έξω κόσμο. Δεν κράτησε πολύ. Από το 2022 κι έπειτα, ο «ποδόγυρος» έπεσε και πάλι. Αντιθέτως, η τάση των thrift shop, των θριφτάδικων, των second hand όπως τα λέγαμε παλιότερα ή αμερικάνικες αγορές πολύ παλιότερα, είναι βέβαια απόρροια μιας κακής οικονομίας, αλλά και μια πολιτική στάση ενάντια στις απάνθρωπες συνθήκες παραγωγής του Fast Fashion, ενέχοντας παράλληλα οικολογική συνείδηση επαναχρησιμοποίησης ήδη υπαρχουσών πρώτων υλών.
O αντίλογος θέτει υπό αμφισβήτηση τα εν λόγω ευρήματα. Για παράδειγμα, η δεκαετία του ‘50 αλλά κι εκείνη του ‘80 ήταν αμφότερες εποχές τόσο ευμάρειας όσο κι ύφεσης. Ο ποδόγυρος παρέμεινε αρκετά κάτω από το έδαφος, αλλά κι ανεβοκατέβηκε θεαματικά κατά τη διάρκειά τους. Αλλά και πέρα από αυτό. Θεωρεί τον Hemline Index μάλλον προσέγγιση ιστορικής περιέργειας κι ιδιαιτέρως ξεπερασμένο. Μήπως ο «ποδόγυρος» είναι μια ευρύτερη έννοια; Για παράδειγμα, αν αντιστοιχίσουμε το φαγητό με το ύφασμα, τότε βλέπουμε τις μεγάλες ποσότητες κακής πρώτης ύλης με τις οποίες τρέφονται τα όλο και πιο διευρυμένα φτωχά στρώματα. Άλλωστε άλλοι είναι οι δείκτες σήμερα που περιγράφουν το κλίμα της εποχής με μεγαλύτερη σαφήνεια. Και δεν είναι και λίγοι. Υπάρχει ο Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης, το Ακαθόριστο Εγχώριο Προϊόν, οι χρηματιστηριακοί δείκτες, αλλά κι οι δείκτες ανεργίας. Αυτά όλα είναι πράγματα, όμως, που η Μόδα δεν καταλαβαίνει. Γι’ αυτό και υπάρχουν πιο διεισδυτικοί δείκτες από αυτόν που συζητάμε.
Υπάρχει ο Δείκτης του Κραγιόν (Lipstick Index). Υπάρχει ο Δείκτης του Βερνικιού Νυχιών (Nail Polish Index). Και πώς όχι, άλλωστε; Με λιγότερα χρήματα, οι καταναλωτές στρέφονται στην απόκτηση φθηνότερων αγαθών, όπως είναι τα αξεσουάρ. Με καταναλωτές που ξοδεύουν λιγότερο, η βιομηχανία της μόδας πλασάρει αγαθά σε προσιτές τιμές.
Με τον μανδύα μάλιστα μιας τόσο θελκτικής πολυτέλειας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι γυναίκες την προηγούμενη δεκαετία ασχολήθηκαν μανιωδώς με τα νύχια τους και τα νυχάδικα γνώρισαν πρωτοφανή άνθιση ως επιχειρηματική δραστηριότητα. Με τόση οικονομική στενότητα, ένα ελάχιστο ποσό μπορεί πάντα να δώσει την αίσθηση ότι ακόμα είμαστε σε θέση να περιποιούμαστε τον εαυτό μας. Ούτε τυχαία μπορούμε να θεωρούμε τα αμέτρητα reels στα κινητά μας όπου άπειρος κόσμος αποσβολώνεται μπροστά σε μια οθόνη παρακολουθώντας ιεροτελεστίες μακιγιάζ ή ξεβάμματος, νύχια, πώς να φτιάχνεις τα μαλλιά σου, πώς να τα κουρεύεις, τα δεκάχρονα βάφονται καλύτερα από τις τριαντάρες, τα αγόρια βάφονται καλύτερα από τα κορίτσια, ένα πολυτελές ψίχουλο σε χορταίνει κάπως αν προέρχεται από λουξ φρατζόλα. Μόδα κι Αλγόριθμοι, ένα καίριο δίκτυο αποστράγγισης σε μέρες ραγδαίας φτωχοποίησης.
