Οι ΗΠΑ, ως ηγέτιδα δύναμη του πλανήτη, είναι αναγκασμένες να βρίσκονται σε διαρκή αναζήτηση ποιοτικών εχθρών· γιατί γενικά μιλώντας, ο ηγέτης είναι χρήσιμος μόνο όταν υπάρχει μια απειλή να ενώνει τους εξουσιαζόμενους, αλλιώς αυτοί δεν τον έχουν ανάγκη.
Δυστυχώς όμως, η «τρομοκρατία» είναι πολύ κατασκευασμένη και δεν μπορεί να γίνει ευρύτερα πιστευτή, ενώ η «Ρωσία» είναι πολύ μικρή (το ΑΕΠ της είναι όσο το ΑΕΠ της Ν. Κορέας) για να είναι επαρκώς απειλητική. Το πάθος για την τελειότητα που οδηγεί τις ΗΠΑ σε αυτήν την αέναη αναζήτηση εχθρών, κατά τη διάρκεια της προεδρίας Τραμπ τής έφερε έναν στρατηγικό, επικίνδυνο για τις ελευθερίες της Δύσης αντίπαλο, την Κίνα.
Το πώς θα συνεχιστεί η αντιπαλότητα αυτή μένει να το δούμε από τα πεπραγμένα της επερχόμενης προεδρίας της Κάμαλα Χάρις. Όμως αυτή τη στιγμή και εφόσον οι ΗΠΑ συνεχίσουν τις επιθετικές κινήσεις, είναι ορατό το ενδεχόμενο να επικρατήσει η Κίνα σε μια σύγκρουση που δεν την προκάλεσε αυτή και δεν την επιδίωξε τόσο πολύ όσο οι ΗΠΑ. Α, η ειρωνεία της ιστορίας!..
Γιατί η αντιπαλότητα, όπως τουλάχιστον την περιγράφουν οι ΗΠΑ, είναι σε ένα βαθμό ένας συνεταιρισμός. Για αρχή ,το κινέζικο κεφάλαιο (που το εκπροσωπεί το Κομμουνιστικό Κόμμα της χώρας), κατάφερε να εκμεταλλευτεί προς όφελός του την είσοδο στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου στις αρχές της χιλιετίας, μια είσοδο που την είχαν σπονσοράρει οι ΗΠΑ, βέβαιες όπως ήταν τότε ότι η «απελευθέρωση» των αγορών και η υποδοχή της Κίνας θα αποτελούσαν μακροπρόθεσμα ένα χαλινάρι για τον έλεγχο της ανερχόμενης αυτής οικονομίας. Έσφαλλαν, όπως αποδείχτηκε. Ίσως μάλιστα να είναι πλέον πολύ αργά: η Κίνα έχει διαμορφώσει μια στρατηγική ως προς την διάρθρωση της βιομηχανίας και της έρευνας που είναι σαφές ότι αν επιτύχει (αυτό βέβαια είναι ένα μεγάλο αν), η χώρα το πολύ σε δέκα χρόνια (ή και νωρίτερα) θα είναι ο διεθνής ηγέτης σε ζητήματα υψηλής τεχνολογίας, μια θέση που διατηρούσαν σταθερά ήδη πριν τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο οι ΗΠΑ. Ο τεχνολογικός ηγέτης του πλανήτη έχει κάποια αναμφισβήτητα πλεονεκτήματα στον έλεγχο των διεθνών ροών εμπορευμάτων, χρήματος, κεφαλαίων, αλλά και στρατιωτικά-γεωπολιτικά πλεονεκτήματα, που η Κίνα απειλεί πλέον σοβαρά να τα πάρει μέσα απο τα χέρια των ΗΠΑ.
Ειδικά η πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος», είναι σαφώς καρφί στο μάτι των Αμερικάνων σχεδιαστών πολιτικής. Ένα υπερφιλόδοξο σχέδιο για την ανάπτυξη εμπορικών δρόμων, αρχικά σε περιοχές γύρω από τη Κίνα αλλά που φτάνει μέχρι την Κεντρική και Δυτική Ασία, την Ευρώπη και την Αφρική. Αλλά όχι μόνο: ακόμα πιο σημαντική ίσως αποδειχτεί η πρόσφατη επίτευξη της συμφωνίας RCEP για τη δημιουργία της μεγαλύτερης ζώνης ελεύθερων συναλλαγών του πλανήτη, μια βασικά κινεζική πρωτοβουλία στην οποία συμμετέχουν παραδοσιακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ όπως η Ιαπωνία, η Αυστραλία και η Ν. Ζηλανδία. Πολλαπλό χτύπημα: για δεκαετίες μηχανή της παγκόσμιας ζήτησης (άρα και ανάπτυξης) ήταν ο Αμερικάνος καταναλωτής. Όχι πλέον. Η εσωτερική ασιατική αγορά είναι σημαντικότερη. Η Νότια Κορέα εξάγει δύο φορές περισσότερα στην Κίνα παρά στις ΗΠΑ, για να μην πούμε για την Ιαπωνία. Όσο και αν τα καθεστώτα των χωρών αυτών αισθάνονται πολιτικά την «ανάγκη» της ηγεσίας των ΗΠΑ, η οικονομική πραγματικότητα τις φέρνει όλο και πιο κοντά στον γεωγραφικό τους γείτονα και τις τραβάει όλο και πιο μακριά από την Αμερική.
Σαν να μην έφταναν αυτά, ήρθε και η πανδημία. Στην αρχή τα δυτικά μέσα ενημέρωσης με χαιρεκακία ανέμεναν κάτι σαν την «στιγμή Τσερνόμπιλ» της Κίνας, το χτύπημα που θα αποκαλύψει την τεχνολογική γύμνια της χώρας. Η πραγματικότητα ήταν και αυτή χαιρέκακη, αφού όχι μόνο είναι οι δυτικές χώρες που αποδεικνύονται γυμνές, αλλά επιπλέον στις τελευταίες του προβλέψεις το ΔΝΤ υποστηρίζει ότι το 2020-21 η Κίναι θα είναι υπεύθυνη για πάνω από το μισό της παγκόσμιας ανάπτυξης, ενώ η υπόλοιπη διεθνής ανάπτυξη θα προέλθει από χώρες της άμεσης ζώνης επιρροής της στην Ασία. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη δεν έχουν μερίδιο στην ανάπτυξη, τουλάχιστον για φέτος.
Οι ΗΠΑ ξεκίνησαν τον εμπορικό πόλεμο με την Κίνα στοχοποιώντας αρχικά κάποιες κομβικές πολυεθνικές της, απαγορεύοντάς τους συναλλαγές σε αμερικάνικο έδαφος και τη χρήση αμερικάνικής τεχνολογίας, ενώ πιέζουν συστηματικά για την έξωση αυτών των εταιρειών απο τον οικονομικό χώρο όχι μόνο της Αμερικής αλλά και των συμμάχων της. Εμβληματική είναι φυσικά η περίπτωση της Huawei, λόγω της κυριαρχίας της τελευταίας στις επερχόμενες τεχνολογίες 5G, οι οποίες, ελλείψει άλλων πραγματικά μεγάλων τεχνολογικών καινοτομιών (παρά τις συχνές μεγαλοστομίες δεν υπάρχει καμία ώριμη για εφαρμογή σημαντική νέα τεχνολογία στον ορίζοντα), θεωρούνται περίπου ως ο σωτήρας του καπιταλισμού απο την τρέχουσα πτώση της κερδοφορίας που τον μαστίζει.
Σε αυτό το σημείωμα θα ασχοληθούμε με τους κάπως πιο τεχνικούς λόγους για τους οποίους η παραγωγή των προϊοντων νέας τεχνολογίας σταδιακά μετακομίζει στην Ανατολή (ακόμα και αν ο σχεδιασμός τους γίνεται στην Δύση). Σε ένα προσεχές άρθρο θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε τις γεωπολιτικές πλευρές του πολέμου αυτού.
Ποιος κατασκευάζει το τηλέφωνό μου;
Οι διεθνείς αλυσίδες παραγωγής ψηφιακών τεχνολογιών, είτε hardware (το υλικό) είτε software (λογισμικό) είναι οι πιο περίπλοκες, γεωγραφικά εκτεταμένες και πολυπρόσωπες αλυσίδες παραγωγής και εφοδιασμού στην ιστορία της βιομηχανίας. Ας πάρουμε το παράδειγμα του κινητού σας τηλεφώνου και ας ακολουθήσουμε τον μίτο που συνδέει τις βιομηχανίες που το παράγουν στον λαβύρινθό τους.
Οι πιθανότητες λοιπόν είναι το τηλέφωνό σας να έχει συναρμολογηθεί είτε στην Κίνα ή στην νότια Κορέα (ή και στην Ινδία που οι μισθοί είναι 100 δολάρια τον μήνα). Όμως το εργοστάσιο συναρμολόγησης δεν παράγει ούτε τις οθόνες αφής, ούτε τους επεξεργαστές, ούτε τα τσιπ μνήμης που βρίσκονται μέσα σε αυτό. Οι πιθανότητες είναι οι μνήμες και οι επεξεργαστές να έχουν παραχθεί στην Ταιβάν, την Κορέα, την Σιγκαπούρη, την Κίνα, την Μαλαισία ή την Ιαπωνία (με αυτή τη σειρά), αλλά γενικά να έχουν σχεδιαστεί αλλού, στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, την Κορέα ή την Βρετανία. Γιατί ο σχεδιαστής και ο παραγωγός δεν είναι η ίδια πολυεθνική: Το ολοκληρωμένο κύκλωμα (Integrated Circuit, το τσιπ που περιλαμβάνει τον επεξεργαστή, την κάρτα γραφικών, τη μνήμη και όλες τις απαραίτητες λειτουργίες του τηλεφώνου, το λεγόμενο SoC (system on a chip) το έχει σχεδιάσει μια εταιρία όπως η αμερικάνικη Qualcomm, η κορεατική Samsung ή η ταϊβανέζικη MediaTek. Την καρδιά του τσιπ, τον επεξεργαστή, τον έχει σχεδιάσει πιθανότατα η βρετανική πολυεθνική Arm Holdings. Είναι χαρακτηριστικό της περιπλοκότητας των σχέσεων του διεθνούς κεφαλαίου ότι η Arm μέχρι πρόσφατα ήταν ιαπωνικής ιδιοκτησίας (ανήκε στον γιγαντιαίο όμιλο Softbank), αλλά εξαγοράστηκε από την αμερικανική Nvidia σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες εξαγορές της χρονιάς για μόλις 40 δισ. δολάρια . (Η Nvidia, εκτός από κάρτες γραφικών, σχεδιάζει επίσης επεξεργαστές παρόμοιους με αυτούς της Arm, η εξαγορά λοιπόν στοχεύει προφανώς στη δημιουργία ενός παγκοσμίου μονοπωλίου).
Στους επεξεργαστές, εδώ και περίπου 20 με 30 χρόνια, υπάρχει το φαινόμενο των fabless (χωρίς παραγωγή, fabrication less) εταιρειών. Μια εταιρεία που σχεδιάζει επεξεργαστές εξάγει την παραγωγή στα foundries, ειδικά εργοστάσια που παράγουν τα τσιπ άλλων (αυτό που λέμε φασόν). Η μεγαλύτερη και πιο προηγμένη τέτοια εταιρία του κόσμου είναι η ταϊβανέζικη TSMC, με δεύτερους τους Κορεάτες (τη Samsung, η οποία έχει και δυνατότητες σχεδιασμού των δικών της τσιπ), αλλά αντίστοιχα εργοστάσια υπάρχουν και σε τρεις ή τέσσερεις ακόμα χώρες με κυριότερη φυσικά την Κίνα. Και όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά μια χοντρική περιγραφή στην οποία δεν αναφέραμε καν ένα εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο, ότι η παραγωγή των τσιπ αυτών γίνεται με χρήση υπερεξειδικευμένων μηχανημάτων τα οποία παράγονται είτε στην Ιαπωνία (από τη Nikon και την Canon) είτε στην Ολλανδία (ο παγκόσμιος leader των μηχανών λιθογραφικής εκτύπωσης στο βαθύ υπεριώδες είναι η ASML με έδρα το Αϊντχόβεν). Τα μηχανήματα αυτά, που κοστίζουν αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια το κάθε ένα (δεν είναι λάθος, 300.000.000 ευρώ για ένα μόνο μηχάνημα…), προφανώς δεν είναι εύκολο να χρησιμοποιηθούν: χρειάζονται μηχανικοί με δέκα ως δεκαπέντε χρόνια εμπειρίας στις παραγωγικές μεθόδους για να καταφέρουν τα εργοστάσια να βγάζουν επεξεργαστές κορυφαίας τεχνολογίας.
Αν επομένως ο σχεδιασμός ηλεκτρονικών γίνεται εν μέρει στη Δύση, η παραγωγή έχει εξ ολοκλήρου μετακομίσει στην Ανατολή. Μόνο ένας από τους γνωστούς κατασκευαστές ολοκληρωμένων παράγει τα τελευταίας γενιά τσιπς του στη Δύση: η Intel είναι ο τελευταίος γίγαντας της πληροφορικής που κρατάει εργοστάσια σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Η AMD, η Nvidia, η Qualcomm και γενικά όλες οι υπόλοιπες πολυεθνικές, τα δικά τους κορυφαία τσιπς τα φτιάχνουν στην TSMC – και από ότι φαίνεται για καλούς λόγους. Γιατί τον περασμένο Ιούλιο η Intel σόκαρε τον κόσμο της πληροφορικής, όταν ανακοίνωσε ότι απέτυχε να κατασκευάσει την επόμενη γενιά τσιπς στα δικά της εργοστάσια και ότι τώρα σκέφτεται να περάσει και αυτή στο fabless παραγωγικό μοντέλο, κρατώντας μόνο τον σχεδιασμό και αφήνοντας την παραγωγή στην TSMC και τις άλλες απωανατολικές βιομηχανίες.
Ας κρατήσουμε για την ώρα ότι η αλυσίδα αξίας της βιομηχανίας ολοκληρωμένων έχει τρία τμήματα (τα οποία μπορεί να είναι τόσο χωροταξικά όσο και εταιρικά διαχωρισμένα), τον σχεδιασμό των τσιπ, την παραγωγή και την συναρμολόγηση σε SoC ή τελικές συσκευές και το απαραίτητο testing, τον ποιοτικό έλεγχο. Έτσι, τελικά άλλος κάνει το σχεδιασμό, άλλος παράγει, άλλος πουλάει το τελικό τηλέφωνο (και συχνά καρπώνεται και ένα δυσανάλογα μεγάλο μέρος του κέρδους).
Σε αυτό το σημείο, ο πάντα οξύνους αναγνώστης του “Κοσμοδρομίου”, έχει προφανώς ένα νέο ερώτημα:
Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τον πόλεμο;
Η Κίνα τα τελευταία χρόνια είχε μια μετεωρική άνοδο σε τομείς υψηλής τεχνολογίας, έχοντας μετατραπεί στο παγκόσμιο εργοστάσιο. Όμως μέχρι πρόσφατα σε κανέναν από αυτούς τους τομείς δεν ήταν η ίδια ο παγκόσμιος ηγέτης, δεν σχεδίαζε και παρήγε την υψηλότερη τεχνολογία. Τα κινητά τηλέφωνα είναι μια καλή αναλογία: οι κινέζικες εταιρίες παραγωγής τηλεφώνων αφού σχεδιάσουν το τελικό προϊόν, το συναρμολογούν με εξαρτήματα που τα μεν χαμηλής τεχνολογίας παράγονται στην Κίνα, τα δε υψηλής τεχνολογίας (π.χ. ο επεξεργαστής των μέσων και ακριβών μοντέλων, οι γρήγορες μνήμες, οι καλές οθόνες) έρχονται από το εξωτερικό.
Τα τελευταία λίγα χρόνια αυτό τείνει να αλλάξει, μια αλλαγή που την επιτάχυνε ραγδαία η αμερικάνικη επιθετικότητα. Οι ΗΠΑ επιχείρησαν να σταματήσουν την Κίνα χτυπώντας στα αδύναμα σημεία της, στον σχεδιασμό δηλαδή και την παραγωγή τελευταίας γενιάς τσιπ: η Κίνα δεν «ξέρει» πώς να παράγει τα τελευταίας γενιάς τσιπ που είναι απαραίτητα για τις «νέες», όπως συνήθως αποκαλούνται χαϊδευτικά, τεχνολογίες – άρα ας απαγορεύσουμε τις συναλλαγές των αμερικάνικων εταιρειών υπερυψηλής τεχνολογίας με τους Κινέζους.
Η κίνηση αυτή δεν φαίνεται να αποδίδει. Το κινέζικο κράτος κινητοποίησε τεράστια κεφάλαια και εξειδικευμένο προσωπικό σε έρευνα και ανάπτυξη, με άμεσο αποτέλεσμα τη ραγδαία βελτίωση του παραγωγικού δυναμικού σε τομείς αιχμής, με κυριότερο τα δίκτυα 5G, διεθνής ηγέτης των οποίων είναι η κινεζική (και με δεσμούς με το κόμμα και τον στρατό) Huawei. Οι τεχνολογίες αυτές διαχέονται με ταχύτητα ασύλληπτη για τα δυτικά δεδομένα στον πληθυσμό της χώρας: στην Κίνα δεν χρειάζονται πλέον κάρτες, κλειδιά ή πορτοφόλια, όλες οι συναλλαγές γίνονται πια με αναγνώριση προσώπου μέσω υπολογιστή. Είμαι στο σούπερ μάρκετ, στο ζωολογικό κήπο, στο μετρό, στην εφορία, στην εξώπορτα της πολυκατοικίας μου; Κοιτάω την κάμερα του κινητού πατώντας και τον αναγνώστη δακτυλικών αποτυπωμάτων, η εφαρμογή στέλνει τα προσωπικά μου δεδομένα στον κεντρικό εξυπηρετητή, αυτός με αναγνωρίζει, μια ευχάριστη φωνή αναγγέλει τραγουδιστά το ονομά μου (και το ποσό της πληρωμής), η πόρτα ανοίγει και φεύγω σαν ελεύθερο πουλί. Η εφαρμογή μεταδίδει επίσης και πληροφορίες σχετικά με τη θερμοκρασία μου, με ποιούςς ήρθα σε επαφή τις τελευταίες μέρες, κτλ, άρα επιτρέπει και τον έλεγχο της επιδημίας. Ευχαριστώ τεχνολογία!
Η εξέλιξη αυτή βέβαια έχει και κάποιες ελαφρώς δυστοπικές, θα λέγαμε, πλευρές, που έχουν αρχίσει να εκνευρίζουν μερικούς οπισθοδρομικούς, κατά σύστημα ταραξίες Κινέζους, αλλά τι είναι λίγος Μεγάλος Αδελφός (με την αντίστοιχη αδιάλειπτη παρακολούθηση και καταγραφή όλων των κινήσεων των πάντων 24/365 από το άγρυπνο μάτι του κράτους) μπροστά στην τεχνολογική εξέλιξη; Ανάξια λόγου πράγματα.
Η Αμερική, εμφανώς ζηλεύοντας τέτοιες όμορφες εξελίξεις, αποφάσισε να παίξει καταστροφικό παιχνίδι. Αφού δεν γίνεται η ίδια να έχει την διεθνή πρωτοβουλία τέτοιων τεχνολογιών, δεν θα την έχει κανείς. Η απαγόρευση σχέσεων με κινεζικές εταιρίες όμως, δεν είχε ως τωρα τα αναμενόμενα αποτελέσματα: το αντίθετο. Πρώτα πρώτα, οι αμερικανικές εταιρίες απομονώνται από τις τεράστιες και ανερχόμενες ανατολικές αγορές. Αλλά πιο σημαντική (και απρόσμενη) είναι η τεχνολογική απομόνωση. Γιατί η τεχνολογική υπεροχή δεν είναι ένα προνόμιο που διατηρείται αυτομάτως. Η αποκοπή από τις ερευνητικές και παραγωγικές διαδικασίες της Ανατολής αποδεικνύεται επικίνδυνη, ειδικά αν, όπως είδαμε, αμερικανική τεχνολογία σημαίνει σε μεγάλο βαθμό αμερικανική σχεδίαση αλλά κινεζική (ή γενικά απωανατολική) παραγωγή. Το σχεδιαστικό πλεονέκτημα δεν θα κρατήσει πολύ, αν δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην παραγωγική βάση και τον σχεδιασμό θα αρχίσουν σταδιακά να τον κάνουν και αυτόν οι Κινέζοι.
Ένα πρόσθετο μειονέκτημα: η στοχοποίηση της Κίνας είχε ως σκοπό το μάντρωμα των συμμάχων, την σύσφιξη των οικονομικών τους σχέσεων με τις ΗΠΑ. Αντίθετα με τις προσδοκίες των τελευταίων όμως, δεν είναι λίγοι οι Δυτικοί παίκτες που δεν αποφασίζουν να αποκλείσουν την Huawei από τους διαγωνισμούς για δίκτυα 5G. Οι Αμερικάνοι ζητούν τον αποκλεισμό για λόγους «εθνικής ασφάλειας» (επειδή τα κινέζικα μηχανήματα θα επιτρέπουν στους Κινέζους να μας παρακολουθούν) μη έχοντας άλλα σοβαρά επιχειρήματα. Γιατί ακόμα και αν ο κινέζικος εξοπλισμός έχει όντως μηχανισμούς που επιτρέπουν την παρακολούθηση (κάτι που το επιβάλλει, ας μην ξεχνάμε, ο νόμος στη Δύση όπου οι πάροχοι οφείλουν να συνεργάζονται με τις αρχές για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και της εγκληματικότητας), αυτό συμβαίνει και με τον δυτικό εξοπλισμό. Ακόμα χειρότερα, οι Κινέζοι επιτρέπουν κάθε έλεγχο στο λογισμικό του εξοπλισμού τους, ώστε να γίνει καθαρό ότι υπάρχουν «μόνο» οι μηχανισμοί παρακολούθησης που επιβάλλει ο νόμος, ενώ οι ανταγωνιστές όχι. Επομένως, με όλο τους το δίκιο οι Γερμανοί, οι Κορεάτες, οι Ιάπωνες και άλλοι, λένε στην Αμερική ότι το πρόβλημα οφείλει να το λύσει ο ελεύθερος ανταγωνισμός και όχι η κρατική παρέμβαση. Πληρωμένη απάντηση.
Να σημειώσουμε εδώ ότι μέχρι το ξέσπασμα της ελληνικής κρίσης, η Huawei δεν υπήρχε στον δικτυακό εξοπλισμό της Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια της κρίσης όμως, οι Ευρωπαίοι προμηθευτές τεχνολογίας τήρησαν μια πολιτική «ο πωλών τοις μετρητοίς», ζητώντας από τους παρόχους της χρεοκοπημένης χώρας μας να πληρώνουν τις ανάγκες τους σε ζεστό ρευστό (που δεν υπήρχε φυσικά). Η Huawei, τηρώντας μια πολύ πιο φιλική πολιτική πωλήσεων επί πιστώσει, κατάφερε αυτή τη στιγμή να έχει ένα σημαντικότατο τμήμα του εξοπλισμού βάσης της χώρας, γεγονός που της δίνει αβαντάζ όταν αύριο μεθαύριο οι εταιρείες κινητής αποφασίσουν για τα νέας γενιάς δίκτυα.
Σε αυτήν επομένως την φάση η αμερικάνικη τεχνολογία βρίσκεται μάλλον σε αποδρομή, ενώ αντίθετα η Κίνα έχει καταφέρει να αναπτύξει ένα ευρύ δίκτυο πελατών που βασίζεται στην φτηνή αλλά ταυτόχρονα ανερχόμενης ποιότητας τεχνολογία και την ευκολία με την οποία αυτή εντάσσεται άμεσα στην αχανή εσωτερική της αγορά. Η λογική της Κίνας είναι οικονομική, βασίζεται στο κέρδος και το χρήμα, είναι η εσωτερική λογική του συστήματος, ενώ η λογική των ΗΠΑ είναι εξωγενής, επιβαλλόμενη από την πολιτική, χωρίς (για πρώτη φορά στην ιστορία τους) να υπάρχει ταυτόχρονα και κάποιο οικονομικό όφελος. Οι Αμερικάνοι πάντα επέβαλαν τη θέλησή τους προσφέροντας πολιτικο-στρατιωτική ισχύ μαζί με μπίζνες για όλους. Όχι πια: οι μπίζνες φαίνεται να μετακομίζουν στην Ανατολή.
Προφανώς αυτό είναι ένα πλεονέκτημα για την Κίνα, η οποία σε αυτή τη φάση φαίνεται να προηγείται στην κούρσα, αλλά εξίσου προφανώς αυτό δεν αρκεί για να αποφασιστεί ο τελικός νικητής του πολέμου…
