Οι αριθμοί: Την περασμένη Τρίτη, η κυβέρνηση της μητρόπολης του Τόκιο ανέφερε 36 νέα περιστατικά Covid-19, 41 λιγότερα από μια εβδομάδα πιο πριν, κάνοντας έτσι ένα σερί περισσότερων από 14 ημερών με λιγότερα από 100 νέα κρούσματα. Η μητρόπολη του Τόκιο έχει περίπου 14 εκατ. κατοίκους, όντας στο κέντρο της πιο πυκνοκατοικημένης περιοχής του πλανήτη: η ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας έχει πάνω από 38 εκατ. κατοίκους. Σε ολόκληρη την Ιαπωνία των 125 εκατ. κατοίκων αναφέρθηκαν 230 περιστατικά και 17 θάνατοι σχετιζόμενοι με τον ιό.
Την ίδια μέρα στη χώρα μας (που είναι μικρότερη από το Τόκιο) η επίσημη ανακοίνωση μίλαγε για 3164 κρούσματα και 29 θανάτους. Η Ιαπωνία έχει καταγράψει συνολικά 18.000 θανάτους, ενώ εμείς εδώ 15.000.
Τα ιαπωνικά νούμερα είναι στα χαμηλότερα επίπεδα όλης της χρονιάς. Η πανδημία είναι σαν να μην υπάρχει (προς το παρόν τουλάχιστον). Το αποτέλεσμα είναι η ειδησεογραφία στα ιαπωνικά μέσα ενημέρωσης την Τρίτη να μην κυριαρχείται από την μαυρίλα της πανδημίας αλλά από πιο “ελαφρά” θέματα ευχάριστης καθημερινής ρουτίνας, ξεκινώντας από το αθλητικό ρεπορτάζ, με την “συνταξιοδότηση” του δημοφιλέστατου παίκτη του μπέιζμπολ Ματσουζάκα Ντάισουκε, μέχρι το πολιτιστικό ρεπορτάζ, με την τελευταία δοκιμή βαλιστικού πυραύλου της Β. Κορέας πάνω από την θάλασσα της Ιαπωνίας. (Οι Νοτιοκορεάτες, επιδεικνύοντας τις σημαντικές πολιτιστικές διαφορές που τους χωρίζουν από τους Ιάπωνες, την κλειστή αυτή θάλασσα τη λένε “Ανατολική Θάλασσα”. Οι Βορειοκορεάτες πάλι, φροντίζοντας πάντα να επιδεικνύουν τις σημαντικές πολιτιστικές διαφορές που τους χωρίζουν από τους νότιους γείτονες, την αποκαλούν “Κορεατική Ανατολική θάλασσα”.)
Πολύ ωραία όλα αυτά, θα αναρωτηθεί ο, πάντα ενδιαφερόμενος για τα της Άπω Ανατολής, αναγνώστης του “Κοσμοδρομίου”, αλλά γιατί αυτό να είναι θέμα; Μπράβο στους Ιάπωνες για τα ωραία τους νούμερα – μακάρι να μην έχουν οι άνθρωποι επιδείνωση στο μέλλον και μακάρι να φτάσουμε κι εμείς σε ανάλογα μεγέθη κάποια στιγμή σύντομα. Μήπως να τους ρωτάγαμε τη συνταγή της επιτυχίας για να την αντιγράψουμε; Όντως, έτσι θα ήταν, αν δεν υπήρχε ένα μικρό πρόβλημα: δεν υπάρχει καμία συνταγή· ούτε οι ίδιοι οι Ιάπωνες δεν μπορούν να εξηγήσουν τι συμβαίνει. Στην πραγματικότητα, η εκπληκτική αυτή κατάσταση είναι εντελώς ανεξήγητη, ένα μικρό ιαπωνικό μυστήριο.
Γενικά ως τώρα, η Ιαπωνία δεν βρίσκεται στην ίδια κατηγορία με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ ως προς τα θλιβερά αποτελέσματα της επιδημίας. Με λιγότερους από 150 θανάτους ανά εκατομμύριο, όταν ο μέσος όρος της Ε.Ε. είναι περίπου στους 1.700 ανά εκατομμύριο και των ΗΠΑ περίπου στους 2.200 ανά εκατομμύριο, η διαφορά είναι εκπληκτική. Ελάχιστες χώρες έχουν τόσο λίγα θύματα ως ποσοστό του πληθυσμού τους. Αυτές χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: από τη μία είναι χώρες της Μαύρης Αφρικής που η επιδημία ελάχιστα τις ακούμπησε ως τώρα. Σε ένα βαθμό αυτό μπορεί να οφείλεται φυσικά σε υποκαταγραφή λόγω ανύπαρκτων κρατικών μηχανισμών, αλλά επίσης μπορεί να οφείλεται και στο ότι εκεί οι άνθρωποι δεν προλαβαίνουν να πεθάνουν από ασθένειες των μεγάλων ηλικιών, όπως ο καρκίνος και η Covid-19. Στις τριάντα χώρες του κόσμου με το χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής, οι 28 είναι αφρικανικές (οι άλλες δύο είναι το Αφγανιστάν και η Μικρονησία). Στην Αφρική οι άνθρωποι πεθαίνουν από άλλες αιτίες που, αντίθετα με τον κορονοϊό, σκοτώνουν παιδιά και νέους – αλλά εμείς εδώ στον αναπτυγμένο (με την ευρεία έννοια) κόσμο δεν ασχολούμαστε με αυτές τις ασθένειες ή και αυτήν την ήπειρο γενικά. (Εκτός βέβαια κι αν είμαστε το ίδρυμα Bill Gates, μια από τις μεγαλύτερες φιλανθρωπικές μπίζνες του πλανήτη). Ναι, εμείς εδώ έχουμε την επιδημία και δεν έχουμε καιρό για τέτοια – και δεν είμαστε εμείς οι ρατσιστές, αυτοί φταίνε, που πεθαίνουν νέοι.
Η δεύτερη κατηγορία χωρών με πολύ καλές ή ακόμα και καλύτερες από της Ιαπωνίας επιδόσεις, είναι οι χώρες της Άπω Ανατολής, είτε περισσότερο (Σιγκαπούρη, Κορέα αλλά και Κίνα), ή λιγότερο αναπτυγμένες (Βιετνάμ, Ταϊλάνδη κλπ). Σε αυτήν την ομάδα προστίθενται η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία. Ειρήσθω εν παρόδω, η Ιαπωνία είναι η χώρα με το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής στον πλανήτη, η Νότια Κορέα είναι στην τρίτη θέση της διεθνούς κατάταξης, η Σιγκαπούρη στην τέταρτη και η Αυστραλία στην έβδομη.
Οι διαφορές όλων αυτών των κρατών από την Ιαπωνία; Το συνεκτικό κρατικό σχέδιο. Οι χώρες αυτές ακολούθησαν κάποια παραλλαγή της στρατηγικής μηδενικού Covid μέχρι να εμβολιαστεί πλήρως ο πληθυσμός, μια στρατηγική πιο εύκολη για την νησιωτική, σχετικά αραιοκατοικημένη και αρκετά απομονωμένη Νέα Ζηλανδία, αλλά πιο δύσκολη για την αχανή Κίνα ή για την μικροσκοπική Σιγκαπούρη που είναι όμως διεθνής εμπορικός και ταξιδιωτικός κόμβος ή για το φτωχότερο Βιετνάμ. Η στρατηγική αυτή έχει να κάνει με την εμπέδωση σε ένα βαθμό από τον πληθυσμό κάποιας μορφής αστυνομικού κράτους.
(Παρένθεση: Συχνά, επηρεασμένοι από την κυρίαρχη ιδεολογία και την επιστημονική φαντασία, τείνουμε να πιστεύουμε ότι αστυνομικό είναι το δυστοπικό εκείνο κράτος που εξασκεί διαρκή έλεγχο σκέψης σε έναν μη συναινούντα και επομένως δυστυχή πληθυσμό. Εκτός του ότι η ιστορική πραγματικότητα λέει άλλα, ισχύει επίσης ότι η συνεχής παρακολούθηση των επαφών, η άμεση απομόνωση σε καραντίνα των κρουσμάτων, η αστραπιαία εφαρμογή λόκντάουν και απαγόρευσης κυκλοφορίας στην παραμικρή υποψία διάδοσης κρουσμάτων, δεν γίνονται μόνο με το κρατικό έτσι θέλω και την ευρύτερη εφαρμογή τεχνολογιών παρακολούθησης. Όσο αναγκαία και αν είναι αυτά τα τεχνικά μέσα, η οικειοθελής συμμετοχή των πολιτών, η προδιάθεσή τους να υπακούσουν και να μην αντιδράσουν -και η ευκολία τους να καρφώσουν τον τυχόντα αντιδραστικό- είναι επίσης απαραίτητα συστατικά. Αστυνομικό είναι το πολύ πιο δυστοπικό κράτος που εξασκεί διαρκή έλεγχο σε έναν χαρούμενα συναινούντα πληθυσμό).
Μετά από όλα αυτά, σε τι ακριβώς έγκειται το ιαπωνικό μυστήριο; Στο ότι αντίθετα με όλες τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής, η Ιαπωνία ουδέποτε εφάρμοσε λοκντάουν ή σοβαρά έκτακτα μέτρα, ούτε χρησιμοποίησε τεχνολογίες παρακολούθησης (τουλάχιστον όχι περισσότερο από όσο πριν την επιδημία) και γενικά πολύ λίγα πράγματα έκανε στην κατεύθυνση της παρέμβασης στις ζωές των υπηκόων της. Η κυβέρνηση, όποτε υπήρξε έξαρση των κρουσμάτων και των εισαγωγών στα νοσοκομεία, πράγματι κήρυξε κάτι που αποκαλείται “κατάσταση συναγερμού” σε τοπικό πάντα επίπεδο (νομού ή πόλης). Όμως, τι σημαίνει αυτό; Συστάσεις (όχι υποχρεωτικές) για την τήρηση αποστάσεων (κάτι που οι Ιάπωνες το κάνουν ούτως ή άλλως), για μάσκες (κάτι που το κάνουν ούτως ή άλλως), για αποφυγή του αλκοόλ και νυχτερινής ζωής (κάτι που ομολογουμένως οι Ιάπωνες το παρακάνουν, έχοντας μια από τις μεγαλύτερες κατά κεφαλήν καταναλώσεις αλκοόλ στον κόσμο). Σε γενικές γραμμές δηλαδή, το χειρότερο που συνέβαινε ήταν να αραιώνει λίγο η κυκλοφορία και να μειώνεται κάπως η νυχτερινή ζωή κατά τη διάρκεια των επεισοδίων συναγερμού. Απαγόρευση κυκλοφορίας, όπως εδώ, ποτέ δεν έγινε. Τα σχολεία δεν έκλεισαν (εκτός από μια εβδομάδα την άνοιξη του 2020). Οι αθλητικές εκδηλώσεις συνεχίστηκαν, με αραιωμένο το κοινό και τήρηση αποστάσεων. Τα τρένα συνέχισαν να χρειάζονται προσωπικό για να πακτώνει τους επιβάτες κατά τη διάρκεια των ωρών αιχμής (το μετρό είναι το μοναδικό μέρος που ο Ιάπωνας δεν κρατάει αποστάσεις). Οι πολυσύχναστοι δρόμοι ποτέ δεν άδειασαν και το ντελίβερι δεν γνώρισε την έκρηξη που γνώρισε εδώ.
Επίσης η χώρα διοργάνωσε τελικά φέτος και τους Ολυμπιακούς Αγώνες, οι οποίοι βέβαια (αντίθετα με τα εθνικά αθλητικά γεγονότα) έγιναν σε άδειες εξέδρες. Οι Ολυμπιακοί στάθηκαν μάλιστα και μια καλή αφορμή για την πρόσφατη αλλαγή πρωθυπουργού στη χώρα: ο τότε πρωθυπουργός, ο Σούγκα Γιοσίχιντε, επέμεινε στην τέλεση των Αγώνων, κάτι που δεν αποδείχτηκε ιδιαίτερα δημοφιλές. Η σχετική αυτή αντιδημοφιλία χρησιμοποιήθηκε ως αφορμή και ως πίεση για την παραίτησή του και την προκήρυξη εκλογών που θα διεξαχθούν την 31η Οκτωβρίου· η πραγματική αιτία της αναταραχής είχε να κάνει με την εσωτερική δυναμική στο κυβερνών κόμμα και όχι με τους Ολυμπιακούς. Γιατί μπορεί να υπήρξε όντως μια σημαντική αύξηση των κρουσμάτων λίγο πριν τους Ολυμπιακούς, από περίπου 3000 την ημέρα στις αρχές Ιουλίου σε 25000 στα τέλη Αυγούστου, αλλά υπήρξε επίσης και η γρήγορη κατάρρευση των αριθμών αυτών που έφτασαν στα σημερινά σχεδόν μηδενικά επίπεδα, μια μείωση πάνω από 99% μέσα σε λίγες μέρες. Ο Σούγκα παραιτήθηκε ενόσω η κατάρρευση αυτή ήταν σε εξέλιξη, γεγονός περίεργο.
Και αυτή η κατάρρευση συντελέστηκε χωρίς να υπάρξουν ούτε αλλαγές στην ακολουθούμενη πολιτική, ούτε κάποιοι εμφανείς κοινωνικοί λόγοι. Κάποιοι είπαν ότι αιτία ήταν η μείωση της νυχτερινής ζωής κατά τη διάρκεια των συναγερμών, αλλά η μείωση αυτή ήταν μάλλον μέτρια και περιορισμένης διάρκειας. Άλλοι υποστήριξαν ότι αιτία ήταν ο κακός καιρός στα τέλη Αυγούστου που έκλεισε τον κόσμο στα σπίτια του, ξεχνώντας ότι με τις καθημερινές πρωινές μετακινήσεις προς τη δουλειά να συνεχίζονται απρόσκοπτα, το απογευματινό κλείσιμο μέσα στο σπίτι με μειωμένο αερισμό είναι η καλύτερη μέθοδος που διαθέτουμε για την ταχεία και αποτελεσματική μετάδοση του ιού.
Ίσως πάλι να εξηγεί τα πράγματα η εξέλιξη των εμβολιασμών, οι οποίοι καθυστέρησαν μεν πολύ να ξεκινήσουν, αλλά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού επιταχύνθηκαν πάρα πολύ. Βέβαια και εδώ υπάρχουν σκοτεινά σημεία. Η κατάρρευση των περιστατικών ξεκίνησε όταν περίπου το 40% του πληθυσμού είχε κάνει την πρώτη δόση, ένα όχι ιδιαίτερα σημαντικό ποσοστό. Επιπλέον τα ποσοστά εμβολιασμού είναι σχετικά υψηλότερα σε νεότερες ηλικίες, κάτι που δεν είναι ιδιαίτερα βοηθητικό στην γερασμένη αυτή χώρα, με δεδομένο μάλιστα ότι όπως ξέρουμε το εμβόλιο δεν σταματάει την μετάδοση του ιού. Αυτή τη στιγμή γύρω στο 65% είναι πλήρως εμβολιασμένο, ένα ποσοστό που δεν είναι πολύ διαφορετικά από το δικό μας εδώ. Όμως, αν και σαφώς το θερινό κύμα της επιδημίας στην Ελλάδα δεν ήταν τόσο φονικό όσο τα προηγούμενα, πάντως σε καμία περίπτωση δεν είδαμε εδώ κάποια ιαπωνικού τύπου κατάρρευση του αριθμού των ιώσεων, γεγονός που σημαίνει ότι από μόνο του το ποσοστό εμβολιασμού δεν εξηγεί πολλά πράγματα, αλλά έχουμε να κάνουμε με μια σειρά ολόκληρη από υπερκαθοριστικούς παράγοντες.
Σύμφωνα με τον γιατρό και δημοσιογράφο του ιατρικού ρεπορτάζ Γιούτακα Μορίτα, οι επιστημονικές απόψεις ως προς το ζήτημα της μείωσης των περιστατικών διίστανται. Περίπου οι μισοί γιατροί με τους οποίους επικοινώνησε, λένε ότι αιτία της μείωσης είναι οι εμβολιασμοί. Οι άλλοι μισοί όμως διαφωνούν σθεναρά υποστηρίζοντας ότι “δεν έχουμε ιδέα” για τις αιτίες του φαινομένου. “Ίσως να μην μάθουμε ποτέ τις ακριβείς αιτίες” καταλήγει.
Το παράδειγμα της Σιγκαπούρης (που είναι το πραγματικό αστυνομικό κράτος της περιοχής) είναι ίσως βοηθητικό για την κατανόηση πλευρών του φαινομένου. Αντίθετα με την Ιαπωνία, η Σιγκαπούρη αντιμετώπισε την επιδημία αρχικά με μέτρα που δεν θα περίμενε κανείς από μια χώρα τόσο ισχυρά συνδεδεμένη με τις αρχές της ελεύθερης οικονομίας. Κλείσιμο συνόρων (παρά το ότι αυτό ήταν ένα σημαντικό χτύπημα για την κοσμοπολίτικη οικονομία του νησιού), σκληρά λοκντάουν, αυστηρή επιτήρηση των επαφών και σοβαρή καταπίεση του μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού. Φαίνεται μάλιστα ότι σημαντικός αριθμός απωλειών σε αυτήν την κατηγορία πληθυσμού δεν καταγράφηκε, βελτιώνοντας έτσι τα ήδη καλά νούμερα. Τα τελευταία είναι αναλογικά καλύτερα ακόμα και από της Ιαπωνίας. Και όμως: με πάνω από το 80% του πληθυσμού εμβολιασμένο, η χώρα βλέπει εν τούτοις αυτή τη στιγμή αύξηση των περιστατικών και “χάος στα νοσοκομεία”.
Εντούτοις, “η Σιγκαπούρη δεν μπορεί να μείνει κλειστή επ’ άπειρον” είπε στις 9 Οκτωβρίου ο πρωθυπουργός Λι Χσιεν Λου. Ο Λι είναι γιός του πρώην πρωθυπουργού Λι Κουάν Γιέου που ήταν πρωθυπουργός από την ίδρυση της χώρας μέχρι το 1990. Ο Λι υιός διετέλεσε αναπληρωτής πρωθυπουργός από το 1990 ως το 2004 και πρωθυπουργός από το 2004 ως σήμερα. Προφανώς όλα αυτά είναι απολύτως εξηγήσιμα από την συγκινητική προσήλωση της περήφανης αυτής χώρας στην αρχή της αξιοκρατίας. Εν πάση περιπτώσει, αφήνοντας στην άκρη τα άσχετα με την διακυβέρνηση της χώρας οικογενειακά των Λι, ο τρέχων πρωθυπουργός ανακοίνωσε την νέα στρατηγική που θα αντικαταστήσει την ως τώρα εφαρμοζόμενη στρατηγική “μηδενικού κορονοϊού”. Τα νέα μέτρα, με τίτλο “Ζώντας με την Covid-19” περιλαμβάνουν το άνοιγμα των συνόρων και την αποδοχή χωρίς καραντίνα εμβολιασμένων πολιτών από εννέα χώρες. (Μην ετοιμάσετε βαλίτσες: η Ελλάδα δεν περιλαμβάνεται προς το παρόν σε αυτές). Και συνέχισε: “Η παραλλαγή Δέλτα είναι ιδιαίτερα μολυσματική και εξαπλώνεται σε όλον τον κόσμο. Ακόμα και τα εμβόλια δεν μπορούν να την εξαλείψουν. Σχεδόν όλες οι χώρες έχουν αποδεχτεί αυτήν την πραγματικότητα”. Είναι ενδιαφέρον ότι ”σχεδόν όλες οι χώρες” έχουν, λέει, αποδεχτεί μια “πραγματικότητα” που μέχρι πριν λίγους μήνες (ή και τώρα ακόμα) καταδίκαζαν διαρρήδην και με απόλυτους όρους ως επικίνδυνη φαντασιοπληξία διαφόρων πονηρών και ψεκασμένων οπαδών της “ανοησίας της αγέλης”.
Προφανώς εδώ στο “Κοσμοδρόμιο” δεν γνωρίζουμε τι θα συμβεί στο άμεσο μέλλον σχετικά με τον κορονοϊό, ούτε στην Ιαπωνία ούτε στην Ελλάδα ούτε αλλού. Ομοίως όμως μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι αυτό δεν το γνωρίζει ούτε και ο άγιος Φάουτσι (μεγάλη η χάρη του) ο ίδιος. Ίσως να έχει αρχίσει να διαφαίνεται το τέλος (ή έστω, η αρχή του τέλους) της επιδημίας με την σταδιακή και αργή μετατροπή του ιού από επιδημικό σε ενδημικό, διαδικασία που μακροπρόθεσμα θα τον μετατρέψει κάποια στιγμή, στο απώτερο μέλλον σε ένα απλό συνάχι. Αλλά γνωρίζουμε ότι υπάρχει κάποιο μάθημα επιστημολογίας σε όλα αυτά: επιστήμονας είναι αυτή που διαρκώς αμφιβάλλει, που ποτέ δεν είναι 100% βέβαιη, που πάντα αφήνει χώρο, έστω και λίγο, για εναλλακτικές ερμηνείες οι οποίες όμως οφείλουν και αυτές να εξεταστούν με ψυχραιμία και όσο πιο διεξοδικά γίνεται. Όταν εμφανίζεται κάποιος ή κάποια στις τηλεοπτικές οθόνες και δηλώνει με απόλυτη και ατράνταχτη βεβαιότητα ότι γνωρίζει την μία και μοναδική εξήγηση για κάποιο περίπλοκο επιστημονικό ζήτημα το οποίο βρίσκεται υπό διερεύνηση, τότε το συμπέρασμα που μπορούμε να βγάλουμε με κάποια σχετική βεβαιότητα είναι ότι μάλλον δεν καταλαβαίνει επαρκώς την επιστήμη που υποτίθεται ότι θεραπεύει.
Αυτό – και ότι η κατάσταση της επιδημίας στην Ιαπωνία είναι ένα ανεξήγητο μυστήριο.
