Η διάβαση συνόρων από δυνάμεις ασφαλείας μίας γειτονικής χώρας, ακόμη και όταν αφορά καταδίωξη παρανόμων, αποτελεί παραβίαση του κυρίαρχου χώρου ενός κράτους, που απειλεί να διαταράξει τις σχέσεις μεταξύ δύο εθνών, καμιά φορά και να αποτελέσει casus belli. Ωστόσο, στην επονείδιστα αιματηρή (τουλάχιστον 37 νεκροί) καταστολή της προσπάθειας την περασμένη Παρασκευή πλήθους μεταναστών να παραβιάσει τον φράχτη στον ισπανικό θύλακο της Μελίγια, αστυνομικοί των ειδικών δυνάμεων του Μαρόκου διέσχισαν την περίφραξη και τα ισπανικά σύνορα για να κάνουν συλλήψεις και εν συνεχεία επαναπροωθήσεις, χωρίς να υπάρξει η παραμικρή αντίδραση από ισπανικής πλευράς. Και όχι μόνον αυτό, αλλά και ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, Πέδρο Σάντσεθ δικαιολόγησε, σχεδόν εξήρε, τη στάση των μαροκινών δυνάμεων και απέδωσε την ευθύνη στις τοπικές μαφίες, που εκμεταλλεύονται τους μετανάστες, είτε με το να τους προωθούν με κάθε ευφάνταστο τρόπο στην πλευρά της χώρας του, είτε με το να επιδίδονται στο λαθρεμπόριο.
Το πρόβλημα όμως είναι πως η πρόσφατη στροφή στην εξωτερική πολιτική της Ισπανίας, που εγκατέλειψε την παραδοσιακή υποστήριξή της στην ανεξαρτησία της Δυτικής Σαχάρας από το βορειοαφρικανικό βασίλειο, δεν ευνοεί την πάταξη της παράνομης μετανάστευσης, όπως διατείνεται ο Σάντσεθ. Απεναντίας, όπως καταγγέλλουν πολλές ανθρωπιστικές οργανώσεις, η εθνοκάθαρση που από χρόνια επιχειρεί το Ραμπάτ στη Δυτική Σαχάρα, μέσω της λαθρομετανάστευσης, χάρις στην ισπανική στάση τώρα νομιμοποιείται και επιτείνεται. Παράλληλα, η επιδείνωση ένεκα της αλλαγής πλεύσης της Μαδρίτης, στις σχέσεις με την Αλγερία, αρωγό στο Κίνημα Πολισάριο στη Δυτική Σαχάρα –καθ’ υπόδειξη των ΗΠΑ, γιατί κι η Αλγερία θεωρείται σύμμαχος της Ρωσίας – αναμένεται να αυξήσει τις ροές των παράτυπων διαβάσεων από το «αλγερινό κανάλι».
Η Ισπανία στο δίλημμα εάν θα επιλέξει την οδό των μεταναστών ή την οδό της ενέργειας από το Αλγέρι, επέλεξε την πρώτη και βασίζεται στο ακριβό αμερικανικό υγροποιημένο αέριο. Όσα διαδραματίσθηκαν στη Μελίγια, αναδεικνύουν τη σημασία που είχε αυτή η απόφαση της Μαδρίτης και που αναμένεται να πληρώσει σύντομα, διαρρηγνύοντας τις σχέσεις με μία χώρα που άλλοτε υπήρξε προορισμός εξαναγκασμένης μετανάστευσης από την ηπειρωτική Ισπανία, υποδεχόμενη χιλιάδες ρεπουμπλικανούς ή απειλούμενους πολίτες από τις φρανκικές δυνάμεις μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Όμως και για τον υπουργό Εξωτερικών, Χοσέ Μανουέλ Αλβάρες, η απειλή για την Ισπανία προέρχεται εξ Ανατολών μόνο, όχι από τον Νότο.
Η δυσανάλογη αντίδραση των μαροκινών δυνάμεων να εμποδίσουν την προσπάθεια των χιλιάδων απελπισμένων μεταναστών να διασπάσουν το αυστηρότερα φυλασσόμενο σύνορο της Ευρώπης συνάντησε την ίδια χλιαρή αντίδραση και από τις Βρυξέλλες, με τον πρόεδρο του Συμβουλίου της Ευρώπης, Σαρλ Μισέλ, απλώς να εκφράζει τη συμπαράστασή του στην πολιτική της Ισπανίας και τα συλλυπητήριά του στις οικογένειες των θυμάτων. Ενώ η αρμόδια επίτροπος Ίλβα Γιόχανσον επικρότησε τη στάση της Μαδρίτης και εμμέσως του Ραμπάτ, τονίζοντας πως «η παραβίαση των συνόρων θα πρέπει να τιμωρείται». Ρίχνοντας κάθε πέπλου αιδούς, οι Βρυξέλλες φανερώνουν την αδιαφορία τους για την κακομεταχείριση ανθρώπων στα σύνορά τους όταν πρόκειται για μαύρους επίδοξους μετανάστες. Επιπλέον οι επαναπροωθήσεις σε άμεσο χρόνο και με βιαιότητα δεν συγκινούν τις Βρυξέλλες και ούτε αναφλέγουν τη συμπάθεια και την αλληλεγγύη, όπως συμβαίνει με την Ουκρανία. Την ίδια στιγμή, το ΝΑΤΟ στο νέο σχέδιό του, που θα συζητηθεί στη σύνοδο κορυφής της Μαδρίτης, σκοπεύει να συμπεριλάβει τη Θέουτα και τη Μελίγια στο πρόγραμμα για την ενίσχυση των συνόρων της Ευρώπης από επιβουλές.
Στην επιχείρηση της περασμένης Παρασκευής βίντεο και πολλές φωτογραφίες δείχνουν χωροφύλακες και μέλη των μαροκινών ειδικών δυνάμεων να εισέρχονται και να κινούνται στην ισπανική πλευρά των συνόρων σαν να βρίσκονταν σε μαροκινό έδαφος, σε πλήρη συμπαιγνία με τα μέλη της ισπανικής Εθνοφρουράς και αστυνομίας, που είχαν αναπτυχθεί για να εμποδίσουν την πρόσβαση στους μετανάστες. Παρόλα αυτά, 133 μετανάστες, κυρίως από το Σουδάν και το Τσαντ, κατόρθωσαν να περάσουν στην ισπανική πλευρά και συνελήφθησαν. Όπως δήλωσαν στις ισπανικές μεταναστευτικές αρχές σχεδίαζαν την επιχείρηση επί ένα μήνα, αναμένοντας στους λόφους γύρω από την περίφραξη που χωρίζει τις δύο χώρες. Παρόλο που οι ΜΚΟ, που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, ανεβάζουν τον αριθμό των θανάτων ακόμη και πάνω από τους 37 επιβεβαιωμένους, οι μαροκινές αρχές εξακολουθούν να αναγνωρίζουν επίσημα μόνο τον θάνατο 23 ανθρώπων. Οι εικόνες που δημοσιεύονται στον Τύπο είναι αποκαλυπτικές και προκαλούν ρίγος για την απαράμιλλη σκληρότητα και τις απάνθρωπες συνθήκες βίας. Εκατοντάδες άνθρωποι πεσμένοι στο έδαφος σε μία μεγάλη έκταση με τους Μαροκινούς αστυνομικούς να τους συμπιέζουν ανάμεσα στη μαροκινή πλευρά και τον φράχτη. Πολλοί πέθαναν από ασφυξία και από την πίεση που δέχθηκαν πιασμένοι στις «συμπληγάδες» των αστυνομικών δυνάμεων και από τις δύο πλευρές του φράχτη. Πολλοί από τους θανάτους προκλήθηκαν από πτώση, στο σημείο όπου υψώνεται ο παλιός ψηλός συρμάτινος φράχτης, που σε αυτό το σημείο φτάνει σε ύψος τα έξι με δέκα μέτρα και δεν έχει αντικατασταθεί από τα νέα αποτρεπτικά μέσα: όπως οι ανεστραμμένες χτένες και οι κύλινδροι, που έχουν αντικαταστήσει τα απλά συρματοπλέγματα.
«Οι μετανάστες που κατάφεραν να περάσουν περικυκλώθηκαν από την Αστυνομία και την Εθνοφυλακή, η οποία τους έσπρωξε με βία προς τη μαροκινή πλευρά. Κάποιοι κατάφεραν να απελευθερωθούν και να τρέξουν προς την πλευρά της Μελίγια», περιγράφει ο αυτόπτης μάρτυρας και φωτορεπόρτερ Χαβιέρ Μπερνάρδο στην ισπανική εφημερίδα Público. Ο ίδιος εξέφρασε την έκπληξή του όταν αντιλήφθηκε «τα πράσινα κράνη των μαροκινών δυνάμεων στην ισπανική πλευρά του φράχτη» και τους είδε «να συλλαμβάνουν, να επιτίθενται και να επαναπροωθούν άμεσα μετανάστες (…) για πρώτη φορά στα τέσσερα χρόνια» που βρίσκεται εκεί. Σύμφωνα με στοιχεία και εικόνες του ιστότοπου el diario.es άλλοι Μαροκινοί χωροφύλακες βρίσκονταν πάνω στο σκέπαστρο ισπανικού φυλακίου και πετούσαν πέτρες στους μετανάστες που είχαν κατορθώσει να περάσουν την πρώτη γραμμή των αστυνομικών δυνάμεων. Σε άλλες περιπτώσεις, Μαροκινοί πράκτορες έγιναν αντιληπτοί να συλλαμβάνουν ή να περισυλλέγουν μετανάστες που τους παραδόθηκαν από Ισπανούς πράκτορες στη στενή λωρίδα μεταξύ του διπλού φράχτη. Ακριβώς σε εκείνη τη ζώνη, ανάμεσα στην ισπανική και τη μαροκινή περίφραξη, εθεάθησαν Μαροκινοί αστυνομικοί να ξυλοκοπούν απεινώς και να σπρώχνουν μετανάστες. Μολονότι τεχνικά το σημείο εκείνο είναι ισπανικό έδαφος, η συνεργασία μεταξύ των δυνάμεων ασφαλείας και των δύο χωρών θεωρείται πως κατά κανόνα είναι κοινή. Ωστόσο, δεν είναι φυσιολογικό για Μαροκινούς πράκτορες να περνούν χωρίς προσυνεννόηση τους φράχτες για να συλλάβουν οι ίδιοι τους μετανάστες.
Πηγές από το ισπανικό υπουργείο Εσωτερικών διαβεβαιώνουν πως η επιχείρηση αποτροπής ακολούθησε την ισχύουσα νόμιμη οδό καθ’ όλη τη διάρκειά της. Εν τούτοις δεν απάντησαν εάν οι Μαροκινοί αστυνομικοί είχαν άδεια να εισέλθουν στο ισπανικό έδαφος για να εκτελέσουν επαναπροωθήσεις. Το υπουργείο εξακολουθεί στην φρασεολογία του να επικαλείται τους αμφιλεγόμενους όρους «απώθηση στα σύνορα» και «απόρριψη στα σύνορα», που εισήγαγε η προηγούμενη συντηρητική κυβέρνηση του Λαϊκού Κομματος ( PP) για να δώσει νομική υπόσταση στον αξιοκατάκριτο και ελευθεροκτόνο «νόμο φίμωτρο» για τις άμεσες επαναπροωθήσεις στα σύνορα της Θέουτα (όπως είχε συμβεί το 2019) και τη Μελίγια. Μια δικολαβική παράκαμψη, που περιέργως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ενέκρινε το 2020, με μια ταχυδακτυλουργική αλλαγή στα κριτήρια για την προστασία των δικαιωμάτων, αποσύροντας την προηγούμενη καταδικαστική απόφαση.
Τότε η κυβέρνηση είχε ασκήσει έφεση και ο Πέδρο Σάντσεθ είχε υποσχεθεί πως θα την καταργήσει, στην ουσία όμως δεν έχει πράξει το παραμικρό, αλλά -παρά τις διαμαρτυρίες των εταίρων του Podemos στην κυβέρνηση – εξακολουθεί να την επικαλείται. Ήδη οι Podemos έχουν ζητήσει από την κυβέρνηση εξηγήσεις και αποδίδουν τα γεγονότα στην αλλαγή στάσης από τη Μαδρίτη απέναντι στη Δυτική Σαχάρα ενώ προειδοποιούν για την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού από το Ραμπάτ, όπως είχε συμβεί και στην προηγούμενη περίπτωση της Θέουτα. Πολλές φωνές από τον πολιτικό κόσμο ζητούν παραιτήσεις και σχεδόν όλοι εκφράζουν ανησυχία για τον τρόπο με τον οποίο θα υπάρξει, εάν υπάρξει, επιστροφή των σορών στους οικείους των θυμάτων, καθώς το Μαρόκο ετοιμάζει μαζικούς τάφους για την άρον-άρον ταφή τους. Ταυτόχρονα, μεγάλες διαδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν σε Μαδρίτη και Βαρκελώνη με πρωτοβουλία πολλών ΜΚΟ και με συνθήματα για την τιμωρία των «φονιάδων» των μεταναστών στη Μελίγια και δρώμενα εμπνευσμένα από τις βιαιότητες για να τονίσουν «πως όλες οι ζωές αξίζουν». Η Διεθνής Αμνηστία αξιώνει άμεση διεξαγωγή ερευνών για τα γεγονότα και προειδοποιεί για τις «ταχείες» ταφές των θυμάτων από το Μαρόκο, πράγμα που θα παρεμποδίσει την αναζήτηση ευθυνών και την τιμωρία των υπευθύνων.
Για μία φορά ακόμη, όμως, το γεγονός παραμένει το ίδιο: η Θέουτα και η Μελίγια αναδεικνύονται το όνειδος της Ισπανίας και της Ευρώπης, το θέατρο της υποκρισίας τους. Το ΝΑΤΟ ετοιμάζεται να κάνει «φρούριο» την Ευρώπη, εξαναγκάζοντας τις κυβερνήσεις να εκτινάξουν τους αμυντικούς προϋπολογισμούς τους. Την ίδια ώρα, στα σύνορα της γηραιάς ηπείρου η επίδειξη «υπερβάλλοντος ζήλου» από φρουρούς απέναντι στην ανθρώπινη δυστυχία -γιατί στην περίπτωση τούτη αυτή είναι που αποτελεί τη «μέγιστη απειλή» για τον «προοδευμένο» κόσμο –αρχίζει να θεωρείται… φυσιολογική συμπεριφορά.
Το επεισόδιο στη Μελίγια προκαλεί αγανάκτηση και προβληματισμό σε κάθε νουνεχή άνθρωπο, που ναι μεν αντιλαμβάνεται ότι η μεθόριος θα πρέπει να προφυλαχθεί, πως τα ασυγκράτητα κύματα των μεταναστών θα πρέπει να ελεγχθούν, αλλά και παράλληλα θα πρέπει όλα αυτά να επιτυγχάνονται όχι δια της βίας, αλλά με τη συνεργασία, τον έλεγχο και τη μέριμνα διεθνών οργανώσεων, κυβερνήσεων και μηχανισμών καταστολής, που -ιδίως οι τελευταίοι- δεν θα πρέπει να αποκλίνουν από την ανθρωπιστική πτυχή της αποστολής τους και να μην πλήττουν την αξιοπρέπεια ή να διακυβεύουν την ανθρώπινη ζωή.
