To 2020 ήταν για την Ιαπωνία ένα έτος μεγάλης δραστηριότητας για την ιαπωνική εξωτερική πολιτική. Σε απάντηση των ανησυχιών που εξέφραζε η ετήσια Λευκή Βίβλος για την εθνική άμυνα της χώρας (κυρίως για την αδυναμία συγκρότησης ενός σταθερού πλαισίου συμμαχιών στην ευρύτερη περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού χώρου) η χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου μέσα σε λιγότερο από τρείς μήνες φρόντισε να «ρεφάρει» υπογράφοντας μια συμφωνία αμοιβαίας παροχής προμηθειών και υπηρεσιών με τις ινδικές ένοπλες δυνάμεις και μια αμυντική συμφωνία με την Αυστραλία (που εξασφαλίζει κι οριοθετεί μεταξύ άλλων το πλαίσιο της στρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών).
Η έντονη δραστηριότητα συνεχίστηκε και το τρέχον έτος, αφού η παρουσία του πρωθυπουργού Γιοσιχίντε Σούγκα στην τετραμερή ψηφιακή σύνοδο της ομάδας του σχήματος της Quad (ΗΠΑ-Ινδία-Αυστραλία-Ιαπωνία) ακολούθησε η Πρωτοβουλία Ανθεκτικότητας της Εφοδιαστικής Αλυσίδας (Supply Chain Resilience Initiative ή γνωστότερη με το ακρωνύμιο SCRI), όπου Τόκιο, Κανμπέρα και Νέο Δελχί συμφώνησαν για τη δημιουργία ενός εμπορικού δικτύου που να αμφισβητεί την παντοκρατορία της Κίνας εκ δεξιών και εξ ευωνύμων του Κόλπου της Μαλάκας.
Έτσι, δεν αποτέλεσε έκπληξη το ότι η δημοσίευση στις 13 Ιουλίου της φετινής -εκδιδόμενης ταυτόχρονα σε αγγλικά και ιαπωνικά- Λευκής Βίβλου αποτελεί συνέχεια εν πολλοίς προηγούμενων εκδοχών. Οι Λαϊκές Δημοκρατίες της Κίνας και της Βόρειας Κορέας εξακολουθούν να αποτελούν τις πρωτεύουσες πηγές ανασφάλειας για το Τόκιο, απηχώντας τις εκτιμήσεις υψηλόβαθμων αξιωματούχων, ανάμεσά τους του υπουργού Άμυνας, Νομπούο Κίσι, που κατατάσσουν τις γειτονικές χώρες στις αναδυόμενες απειλές όχι μόνο για την Ιαπωνία αλλά και για τη βασισμένη στους διεθνείς κανόνες τάξη πραγμάτων γενικότερα.
Ειδικότερα, το κείμενο υπογραμμίζει τις μονομερείς απόπειρες της Κίνας να αλλάξει το status quo στην Ανατολική και Νότια Κινεζική Θάλασσα, γεγονός που καθιστά το Πεκίνο τον ν1 θαλάσσιο κίνδυνο. Εξίσου θανάσιμος κίνδυνος –από αέρος όμως- εξακολουθεί να θεωρείται το διαρκώς αναβαθμισμένο ως προς τις δυνατότητές του πρόγραμμα ανάπτυξης βαλλιστικών πυραύλων της Πιονγιάνγκ, με μνεία να γίνεται στην ανάγκη συνεννόησης με άλλα «παρόμοιας φιλοσοφίας καθεστώτα ώστε να αντιμετωπιστεί η βορειοκορεατική απειλή».
Ως συνέχεια παλαιότερων συμπερασμάτων, ενσωματωμένων πια στο δόγμα της ιαπωνικής εξωτερικής πολιτικής, πρέπει να ειδωθούν επίσης τόσο η αναφορά στην ανάγκη στενότερης συνεργασίας μεταξύ του τριγώνου της SCRI, όσο και η αντίληψη των παραδοσιακών δυνάμεων της Ευρώπης (ΗΒ, Γερμανία, Γαλλία) και του βόρειου και Νότιου Ειρηνικού (Καναδάς, Νέα Ζηλανδία) ως ζωτικών παικτών στο υπό διαμόρφωση γεωπολιτικό τοπίο. Ως «ανησυχητική εξέλιξη» επίσης καταγράφεται η όλο και στενότερη προσέγγιση Μόσχας – Πεκίνου σε στρατιωτικό και πολιτικό επίπεδο.
Τέλος, ζωντανός παραμένει ο εν εξελίξει διάλογος για την ανάγκη απομάκρυνσης από το πασιφιστικό κεκτημένο του ιαπωνικού Συντάγματος, κληρονομιά της περιόδου διακυβέρνησης του Σίνζο Άμπε. Είχε προηγηθεί εξάλλου στην ίδια κατεύθυνση τον περασμένο Δεκέμβριο ο αυξημένος για ένατη συνεχόμενη χρονιά προϋπολογισμός άμυνας, καθώς και η γεμάτη νόημα επισήμανση από τα χείλη αφενός του Κίσι, αφετέρου του αρχιγραμματέα του υπουργικού συμβουλίου, Κατσουνόμπου Κάτο, πως η Ιαπωνία δεν ανησυχεί πια για το αν θα κρατήσει σε ισχύ τον από το 1976 άτυπο κανόνα που θέλει τις αμυντικές δαπάνες να μην ξεπερνούν το 1% του ΑΕΠ.
Παρά ωστόσο τις συνέχειες στην φετινή έκδοση της Λευκής Βίβλου είναι εύκολο να διαπιστωθούν δύο σημαντικές τομές σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. Η πρώτη, η αναβίβαση της κλιματικής αλλαγής σε ζήτημα ασφάλειας, έρχεται να επισημάνει ότι το νησιωτικό κράτος είναι πολλαπλάσια έκθετο στις επιπτώσεις της, με τον συνδυασμό της υπό συρρίκνωσης διαθέσιμης γης και των πόρων της από τη μια πλευρά και της περιβαλλοντικής μετανάστευσης από την άλλη –είτε προς την Ιαπωνία είτε εντός της- να εκτιμάται ότι είναι πιθανόν να αποτελέσει την θρυαλλίδα κοινωνικών εντάσεων και συγκρούσεων στο κοντινό μέλλον. Στην κατεύθυνση μάλιστα της αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής απειλής προτείνεται η εστίαση επενδυτικών πρωτοβουλιών (όπως το εγχείρημα της Διευρυμένης Συνεργασίας για Ποιοτικές Υποδομές ή EPQI) σε πιο «πράσινη» κατεύθυνση.
Η δεύτερη, αφορά την ιδιαίτερη θέση που καταλαμβάνει η Ταϊβάν και η ασφάλεια της για το Τόκιο, με την επισήμανση πως «χρειάζεται μια άνευ προηγουμένου εστίαση στο ζήτημα της Ταϊβάν που απαιτεί με τη σειρά της την ύπαρξη μια αίσθησης κρίσης». Αν και η εγγύτητα του έτερου νησιωτικού κράτους στο σύμπλεγμα των διαφιλονικούμενων από Κίνα και Ιαπωνία νησιών Σένκακου/ Ντιαογιού στην Ανατολική Σινική Θάλασσα και ο κίνδυνος σταδιακής απορρόφησής τους σε περίπτωση σύρραξης μεταξύ Ταϊπέι και Πεκίνου είναι ένας παράγοντας που ως έναν βαθμό εξηγεί τους ιαπωνικούς φόβους, αυτοί δεν θα πρέπει να αποσυνδεθούν από τον εντεινόμενο ανταγωνισμό μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Η εκτίμηση αρκετών διπλωματών και αναλυτών ότι η επιδείνωση των κινεζοαμερικανικών δεν έχει φτάσει ακόμη στο χειρότερο δυνατό σημείο και πως το ενδεχόμενο μιας απευκταίας σύρραξης αυξάνεται, η έντονη από την ανάληψη της προεδρίας των ΗΠΑ από τον Τζο Μπάιντεν κι έπειτα δραστηριότητα του αμερικανικού ναυτικού στα Στενά της Ταϊβάν και η εκπεφρασμένη από τον ίδιο τον Κινέζο ηγέτη, Σι Τζινπίνγκ, πως ο στόχος της επανένωσης της Κίνας δεν αποκλείει την χρήση βίας φαίνεται πως έχουν πείσει την ιαπωνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία ότι η προστασία της Ταϊβάν συνιστά βασική στρατηγική προτεραιότητα συνδεδεμένη με την εδαφική ακεραιότητα της Ιαπωνίας.
Ως απότοκο των παραπάνω ανησυχιών και εκτιμήσεων η Λευκή Βίβλος καταλήγει στο κατηγορηματικό συμπέρασμα πως παρότι η νήσος Οκινάουνα -όπου η ισχυρή παρουσία αεροναυτικών ιαπωνικών δυνάμεων συνδυάζεται με την αμερικανική στρατιωτική παρουσία– παρέχει επιχειρησιακό πλεονέκτημα η ενίσχυση της συμμαχίας στο πεδίο της ασφάλειας με την Ταϊπέι είναι κρίσιμη, συνιστώντας προϋπόθεση για την εφαρμογή οποιουδήποτε σχεδίου ανάσχεσης της κινεζικής απειλής. Την στροφή της ιαπωνικής εξωτερικής πολιτικής είχε προμηνύσει εξάλλου ο αναπληρωτής πρωθυπουργός, Τάρο Άσο, δηλώνοντας προ δύο εβδομάδων ότι «το Τόκιο πρέπει να υπερασπιστεί την Ταϊβάν».
Είναι ακριβώς η επίμονη προτεραιοποίηση της Ταϊβάν όπως αποτυπώνεται στο 44σελιδο έγγραφο που πιστοποιεί την ολοένα και μεγαλύτερη «κινεζοποίηση» της ιαπωνικής εξωτερικής πολιτικής (κοινό σύμπτωμα όλων των χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας τα τελευταία χρόνια). Σε αυτό το πλαίσιο αν και οι απειλές για την εθνική ασφάλεια της Ιαπωνίας παραμένουν οι ίδιες, η στρατηγική φαίνεται να αλλάζει με αποτέλεσμα να μετατοπίζεται και το πεδίο αντιπαράθεσης. Παραμένει ασφαλώς αβέβαιο κατά πόσον θα μπορέσει τελικά το Τόκιο να εκπληρώσει τις υποσχέσεις περί «ομπρέλας συλλογικής ασφάλειας που να προστατεύει την Ταϊπέι».
Από την πλευρά της η Κίνα δεν σκοπεύει να αφήσει αναπάντητες τις ιαπωνικές φιλοδοξίες. Ήδη, σε βίντεο που κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο από κανάλι που ελέγχεται από το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα και το οποίο έγινε viral προτού αφαιρεθεί μετά από λίγες ώρες, γίνεται λόγος για εξαπόλυση ολοκληρωτικού πολέμου κατά της Ιαπωνίας ακόμη και με χρήση πυρηνικών όπλων αν η τελευταία «τολμήσει να παρέμβει στην απελευθέρωση της Ταϊβάν», υπενθυμίζοντας με έμμεσο τρόπο τις «κόκκινες γραμμές» του Πεκίνου. Το είχε ξεκαθαρίσει άλλωστε ο εκπρόσωπος τύπου του Κινεζικού Υπουργείου Εξωτερικών, Ζάο Λιτζιάν, στο περιθώριο συνέντευξης Τύπου «πως η Ιαπωνία πρέπει να επιστρέψει στα λογικά της όσον αφορά το ζήτημα [σ.σ. της Ταϊβάν]», δίχως να προβεί σε περαιτέρω διευκρινίσεις.
Παρά τις όποιες ενδεχομενικότητες, ένα δείχνει ωστόσο σίγουρο το επόμενο διάστημα. Ενόψει και της ανάπτυξης από πλευράς του τελευταίως ιδιαίτερα δραστήριου ναυτικά Ηνωμένου Βασιλείου του συνοδευόμενου από ομάδα φρεγατών και υποβρυχίων αεροπλανοφόρου του Βασιλικού Ναυτικού «HMS Queen Elizabeth» στην περιοχή της Νότιας Κινεζικής Θάλασσας –είχε προηγηθεί την άνοιξη η παρουσία της γαλλλικής φρεγάτας Prairial-τον ερχόμενο Σεπτέμβριο δεν μας περιμένει ένα συνηθισμένο, ήπιο φθινόπωρο.
