Στο αεροπλάνο, το οποίο ήταν έτοιμο να απογειωθεί από το αεροδρόμιο της Τζούμπα στις 5 Φεβρουαρίου, επικρατούσε ασυνήθιστη δραστηριότητα. Η πτήση Τζούμπα-Ρώμη δεν είναι μια συνηθισμένη πτήση και το αεροπλάνο δεν φέρει ένα από τα συνηθισμένα λογότυπα αεροπορικών εταιρειών, αλλά τα παπικά διάσημα. Στους επιβάτες περιλαμβάνονταν ο προκαθήμενος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, Πάπας Φραγκίσκος, ο επικεφαλής της Αγγλικανικής Εκκλησίας, Αρχιεπίσκοπος του Κάντερμπερι, καθώς και ηγετική μορφή του Πρεσβυτεριανισμού. Οι τρεις τους πραγματοποίησαν τριήμερη επίσκεψη στο Κονγκό και το Νότιο Σουδάν, από το οποίο και απογειώθηκαν για να επιστρέψουν στην Ευρώπη. Εντός του αεροσκάφους πραγματοποιήθηκε συνέντευξη Τύπου, στη διάρκεια της οποίας, από κοινού οι τρεις θρησκευτικοί ηγέτες, καταδίκασαν απερίφραστα την ομοφοβία και την ποινικοποίηση, μέχρι και την θανατική καταδίκη, της ομοφυλοφιλίας σε μια σειρά χωρών του Παγκόσμιου Νότου, του Σουδάν συμπεριλαμβανομένου.
Με δεδομένη την ευρεία επιρροή των συγκεκριμένων θρησκευτικών δογμάτων στην αφρικανική ήπειρο, τέτοιου τύπου δηλώσεις είναι βεβαίως καλοδεχούμενες, καθώς πράγματι μπορούν να επηρεάσουν θετικά τη ζωή ΛΟΑΤΚΙ ατόμων στις χριστιανικές κοινότητες. Η μεταστροφή της χριστιανικής πίστης γύρω από το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας είναι γεγονός, ακόμη και αν το κάθε δόγμα ακολουθεί διαφορετικές ταχύτητες. Πρόσφατα η Αγγλικανική Εκκλησία αποφάσισε σε συνοδό της να ευλογεί τις ενώσεις ομοφυλόφιλων ζευγαριών, αν και με εσωτερικές αντιδράσεις, οι Μορμόνοι τάσσονται υπέρ του γάμου για όλους, ενώ συχνά-πυκνά ο Πάπας Φραγκίσκος κάνει ανοίγματα προς την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα με δηλώσεις του, οι οποίες αποπνέουν αέρα ανοχής και κατανόησης, έστω και αν, επισήμως για τη Ρώμη η ομοφυλοφιλία παραμένει σαρκικό αμάρτημα, στο οποίο οι πιστοί δεν πρέπει να υποκύπτουν.
Αν και αυτή η μεταστροφή σπανίως περιλαμβάνει απολογία, τόσο για τη μεταχείριση των ΛΟΑΤΚΙ από τις εκκλησιαστικές αρχές, όσο και για το δηλητήριο το οποίο οι ιεραπόστολοι διάχυσαν στον Παγκόσμιο Νότο, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε τη σταθερότητα της μεταστροφής αυτής. Λίγες μέρες πριν την επίσκεψη στις αφρικανικές χώρες, ο Πάπας είχε καταφερθεί ξανά εναντίον της ομοφοβίας κατά τη διάρκεια συνέντευξης, αναγνωρίζοντας πάντως, πως σε κάποιες χώρες (όπως στην Αφρική) υποθέτουμε η ομοφοβία έχει πολιτισμικό υπόβαθρο.
Αυτό σε μια πρώτη ανάγνωση έχει μια λογική. Και οι 67 χώρες οι οποίες ποινικοποιούν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο τις ομόφυλες σχέσεις βρίσκονται στον Παγκόσμιο Νότο, σε 11 από αυτές μάλιστα η ποινή για τέτοιες σεξουαλικές δραστηριότητες είναι ο θάνατος. Εδώ όμως αρχίζουν οι ευθύνες μας, καθώς όλοι αυτοί οι νόμοι, μηδενός εξαιρουμένου, είναι είτε νομοθεσίες αποικιοκρατικής κατασκευής είτε νομοθεσίες δυτικής εμπνεύσεως. Και γεννιέται το ερώτημα: με την ομοφυλοφιλία να παρατηρείται σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία, οι ισλαμικές χώρες και η Αφρική, περίμεναν τη Δύση για να τους διδάξει την ομοφοβία; Και όμως, αγαπητέ αναγνώστη. Η ομοφοβία διαδόθηκε μαζί με τις αποικιοκρατικές χριστιανικές δυνάμεις και τη δυτική έννοια της «ομοφυλοφιλίας». Διότι, αγαπητή αναγνώστρια, η Αφρική και ο ισλαμικός κόσμος είχαν πολύ διαφορετικές ιδέες για το ζήτημα, πριν την έλευση των πολιτισμένων Ευρωπαίων. Η ομοφοβία είναι μια δυτική επινόηση την οποία εξάγαμε στη διαδικασία εκπολιτισμού (και εκμετάλλευσης) των «βαρβάρων». Και η Εκκλησία στο σήμερα, καταδικάζει το χάος, το οποίο δημιούργησε.
Στην Αφρική θα πάω με τους Μασάι
Αυτό θα μπορούσε να τραγουδά ένας Φλωρεντινός (κώδικας για την περιγραφή των ομοφυλοφίλων στην Ευρώπη της Αναγέννησης) και πράγματι, θα το χαιρόταν η ψυχούλα του! Για να καταλάβουμε αυτή την πλευρά της αποικιοκρατίας, θα πρέπει να βρεθούμε στην προ-αποικοκρατική αφρικανική ήπειρο. Όπως ακριβώς και η Ευρώπη, η Αφρική είναι ένας χώρος με μεγάλες πολιτισμικές διαφοροποιήσεις, σπίτι για λαούς με διαφορετική γλώσσα, κουλτούρα, ήθη και έθιμα. Αλλά η ομοφοβία τους ένωνε – δια της απουσίας της…
Ξεκινάμε με την υποσαχάρια Αφρική, θεωρώντας το Μαγκρέμπ κομμάτι του αραβικού κόσμου όπου τα πράγματα είναι ίσως ελαφρώς πολύπλοκα. Αρχικά να κάνουμε σημαντική παρατήρηση: η ταυτότητα του «ομοφυλόφιλου» σε αυτή την περιοχή του κόσμου έχει περισσότερο να κάνει μια σειρά επιτελεστικών έμφυλων ρόλων και σεξουαλικών πρακτικών και όχι με μια γενική σεξουαλική και συναισθηματική προτίμηση στο ίδιο φύλο. Επιπλέον, η πλειοψηφία των αναφορών που έχουμε περιστρέφονται γύρω από την ανδρική ομοφυλοφιλία και τον ρόλο της στις κοινωνίες αυτές. Μπορεί να ισχυριζόμαστε πως η ομοφοβία είναι δυτικό κατασκεύασμα, η πατριαρχία όμως δεν είναι.
Βρισκόμαστε στη σημερινή Κένυα και παρακολουθούμε έναν νεαρό ιεραπόστολο, ο οποίος έφθασε στην περιοχή, προκειμένου να μεταφέρει τον Λόγο του Θεού στις άπιστες φυλές. Δύσκολη αποστολή, καθώς ήδη το μάτι του πέφτει πάνω σε μια τρομερή αμαρτία. Η φυλή των Κικούγιου δεν αποτελείται μόνο από ετεροκανονικά ζευγάρια αλλά και από τους «Onek», άνδρες οι οποίοι συνάπτουν ελεύθερες σχέσεις με νεαρούς. Οι Κικούγιου το βρίσκουν αυτό απολύτως φυσιολογικό και το αυτό ισχύει με τις φυλές των Μασάι και των Νάντι, οι οποίοι ντύνονται μάλιστα και με γυναικεία ρούχα, χωρίς να πεταρίζει βλέφαρο. Στις τελευταίες δυο φυλές, οι παρενδυτικοί άνδρες έχουν και θρησκευτικό ρόλο, κάτι που ο ασπρουλιάρης ιεραπόστολος της ιστορίας μας θα συναντήσει και στη Δυτική Αφρική, στην οποία κατέφυγε αηδιασμένος.
Εκεί οι Ναγκάαμπα, θεωρούν πως οι ομοφυλόφιλοι όχι απλά μπορούν να είναι τμήμα της κοινωνίας τους, αλλά έχουν να επιτελέσουν και το σημαντικό καθήκον της διαμεσολάβησης του υλικού κόσμου με τον κόσμο των πνευμάτων. Ενδιαφέρον έχει πως οι φυλές αυτές τις Δυτικής Αφρικής αντιμετωπίζουν το φύλο ως θέμα επιλογής, παρά ως ζήτημα αυστηρά ανατομικό. Οι Γιορουμπά αποκαλούσαν τους ομοφυλόφιλους άνδρες «adofuro» (αυτοί οι οποίοι κάνουν πρωκτικό σεξ, σε ελεύθερη μετάφραση), απόδειξη πως και το φαινόμενο υπήρχε, άρα έχρηζε ονομασίας, και πως περιλάμβανε ολοκληρωμένες σεξουαλικές πρακτικές. Οι «adofuro» δεν δεχόντουσαν πιέσεις από τις κοινωνίες τους, αντιθέτως μπορούσαν να συζούν ως ζευγάρια. Στη Νιγηρία οι θηλυπρεπείς άνδρες ονομαζόντουσαν «yan daudu» και είχαν κανονικά το ρόλο της συζύγου, μαζί με την πλήρη αποδοχή της κοινότητας. Ο ευσεβής ιεραπόστολος έχει φρικάρει πια εντελώς για το πού τον έριξε η μοίρα και κατευθύνεται στα κεντρικά της ηπείρου.
Στη σημερινή Ρουάντα, όμως, οι φυλές των Χούτου και των Τούτσι, οι οποίες θα αλληλοσφαχτούν κατόπιν γαλλικών παραινέσεων αιώνες αργότερα, έχουν τους «ikihindu», ομοφυλόφιλα ζευγάρια δηλαδή, επισήμως παντρεμένα μεταξύ τους, όπως συνέβη και στη φυλή των Μερού της Κένυας. Παρόμοια πρακτική ακολουθούν και άντρες των Σουαχίλι, με τη διαφορά πως εκεί ένα από τα δύο μέρη έπρεπε να λάβει γυναικείο όνομα και ρόλο. Ο ιεραπόστολος ξέρει πια τι πρέπει να κάνει. Οι αθώες αυτές ψυχές, παρασυρμένες από τα δαιμόνια των θρησκειών τους, ζούσαν βουτηγμένες στην αμαρτία και ο ρόλος του ήταν να τις σώσει – ακόμη και οι έγχρωμοι είχαν δικαίωμα (συγγνώμη, υποχρέωση) στον Παράδεισο. Ο προσηλυτισμός άλλαξε την κατάσταση στην Αφρική: ο σπόρος της ομοφοβίας φυτεύτηκε, για να ανθίσει κάτω από τους νόμους που επέβαλαν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ουγκάντα. Στα τέλη του 19ου αιώνα, τα όμορφα αγόρια που κρατούσαν συντροφιά στον βασιλιά Mwanga τον Β’, προσηλυτίστηκαν από Ευαγγελικούς ιεραπόστολους, οι οποίοι και τα ενημέρωσαν για το αμαρτωλό των πράξεών τους. Ο βασιλιάς ξέμεινε από εραστές και θυμωμένος διέταξε την εκτέλεσή τους. Οι νεαροί άνδρες πέρασαν στην ιστορία ως οι Μάρτυρες της Ουγκάντα και οσιοποιήθηκαν από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, σε μια ιστορία η οποία υπερπροβλήθηκε στην Ευρώπη την εποχή εκείνη, ως νομιμοποίηση του εκπολιτιστικού έργου της Δύσης στη Μαύρη Ήπειρο.
Η ομοφοβία ως όπλο του «πολιτισμικού πολέμου»
Η ομοφοβία ήταν άγνωστη έννοια για την Αφρική πριν την έλευση των αποικιοκρατών και τη δραματική αλλαγή που αυτή έφερε στις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων. Πράγματι, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν εκμεταλλεύτηκαν απλώς τους φυσικούς πόρους της ηπείρου, αλλά βασίστηκαν και στο ανθρώπινο κεφάλαιο, το οποίο βρήκαν. Εκατομμύρια άνθρωποι κατέληξαν εκτοπισμένοι ως σκλάβοι, τόσο μέσω της μεταφοράς τους στον Νέο Κόσμο, όσο και εντός της Αφρικής. Δεν στερήθηκαν λοιπόν μόνο τη γη τους, αλλά και την ελευθερία τους, τη θρησκεία τους και τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι λαοί της Αφρικής βρέθηκαν αντιμέτωποι με νέες έννοιες, οι οποίες δεν υπήρχαν σχηματοποιημένες στις κουλτούρες τους και συνδέθηκαν αυτομάτως στενά με τον λευκό κατακτητή: μια από αυτές ήταν και η έννοια της ομοφυλοφιλίας ως ταυτότητας. Ξαφνικά, η ομοερωτικότητα μετατράπηκε από μια άκρως φυσιολογική πλευρά της σεξουαλικότητας και της κοινωνικής ζωής, σε κάτι το οποίο συνιστούσε ξεχωριστή ταυτότητα, η οποία έχρηζε μάλιστα καταστολής. Τα νέα αφεντικά ήταν ξεκάθαρα: τον 19ο αιώνα οι αποικιοκρατικές δυνάμεις επέβαλλαν στις αποικίες τους και τα προτεκτοράτα τους την ποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας.
Θα πάμε στον αραβικό κόσμο για να καταλάβουμε καλύτερα. Κόντρα στις καθιερωμένες αντιλήψεις, οι οποίες αντιμετωπίζουν το Ισλάμ ως θρησκεία μίσους και ομοφοβίας, όταν αυτό εμφανίστηκε στην Αραβική Χερσόνησο ήταν πιο προοδευτικό σε σύγκριση με τον Χριστιανισμό. Έδωσε τέλος σε μια σειρά διωγμών μειονοτήτων από άλλα χριστιανικά δόγματα, έδωσε στις γυναίκες δικαιώματα (όπως της διαχείρισης της περιουσίας τους) και ακολούθησε μια πιο ανεκτική πολιτική στο ζήτημα του σεξ, του ομόφυλου σεξ συμπεριλαμβανομένου. Για την ακρίβεια, η ομοερωτική επιθυμία ήταν πανταχού παρούσα στον αραβικό κόσμο, από τα χαμάμ εως τους μεγάλους Άραβες ποιητές, σαν το Άμπου Νουβάς, ο οποίος εξυμνούσε τα όμορφα αγόρια στην Βαγδάτη του 9ου αιώνα. Το Ισλάμ βέβαια, ως ξαδερφάκι του Χριστιανισμού και ανεπτυγμένο σε περιοχές με έντονο το χριστιανικό στοιχείο, σίγουρα δεν έδειξε την ανεκτικότητα του αφρικανικού κόσμου, αλλά ουδέποτε δεν προχώρησε σε διώξεις ομοφυλοφίλων, όπως συνέβη στην Ευρώπη.
Με την αποικιοκρατία, όμως, άλλαξε η κατάσταση, κατά τα πρότυπα της Αφρικής. Η ομοφυλοφιλία αναδείχθηκε από τους κατακτητές και συνδέθηκε μαζί τους και με τη δυτική πολιτισμική ταυτότητα. Από την Αλγερία έως την Ινδία, ποινικοποιήθηκε από τους Δυτικούς, ανατρέποντας παραδόσεις αιώνων. Η αντίληψη των λαών αυτών άλλαξε, μέσω της επιβολής των δυτικών πολιτισμικών αξιών οι οποίες ταυτίστηκαν με τον εκσυγχρονισμό. Αυτό έγινε φανερό στην περίπτωση του Ιράν. Όταν ο Σάχης τον 20ο αιώνα προσπάθησε να προσαρμόσει την χώρα του στα πρότυπα της Δύσης, εισήγαγε για πρώτη φορά την ποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας. Οι Ιρανοί, οι οποίοι αντέδρασαν συνολικά στις μεταρρυθμίσεις του Σάχη, καθώς αυτές κατεδάφισαν τον τρόπο ζωής τους, τον ανέτρεψαν με την Ισλαμική Επανάσταση. Πλέον, το Ιράν επιβάλλει την ποινή του θανάτου στους ομοφυλόφιλους, καθώς τα δικαιώματά τους, σήμερα, έχουν ταυτιστεί με το δυτικό τρόπο ζωής και τις δυτικές αντιλήψεις γύρω από τα ατομικά δικαιώματα.
Έτσι φτάνουμε στον 21ο αιώνα και γιατί είναι σημαντική η γνώση πως η ομοφοβία είναι δυτικό κατασκεύασμα. Ο λεγόμενος «ελεύθερος κόσμος» προσπαθεί να επιβάλλει τις αντιλήψεις του περί ελευθερίας σε όσους δεν έχουν δυνατότητα διαπραγμάτευσης (δεν είναι όλες οι χώρες Σαουδική Αραβία). Σε αυτά τα πλαίσια, η προσέγγιση αφρικανικών χωρών γίνεται με όρους επιβολής συγκεκριμένων δυτικών αξιών (και οικονομικών συμφερόντων), ως αντάλλαγμα της «ανθρωπιστικής βοήθειας» την οποία προσφέρουν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Ντέιβιντ Κάμερον, πρωθυπουργού της Μεγάλης Βρετανίας, ο οποίος απείλησε την Ουγκάντα με απόσυρση της βρετανικής βοήθειας λόγω διώξεων των ομοφυλοφίλων. Αγνοώντας πως οι νομικές διώξεις ξεκίνησαν το 1902, επί βρετανικής κυριαρχίας, ο Κάμερον συμπεριφέρθηκε λίγο-πολύ στη χώρα ως πατέρας ο οποίος προσπαθεί να εκπαιδεύσει ένα ατίθασο παιδί. Αυτή η συμπεριφορά συνοψίζει και τη συνολική προσέγγιση της Δύσης στον Παγκόσμιο Νότο και εξηγεί και τις αντιδράσεις των λαών αυτών στην επιβολή πολιτισμικών προτύπων.
Μια καλή πρόταση για την κατανόηση του πώς η Δύση χρησιμοποιεί τα ατομικά δικαιώματα, εν προκειμένω τη νομική κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ, στα πλαίσια της επιβολής του δικού της πολιτισμικού προτύπου σε άλλες χώρες, είναι η δημοσίευση του LSE (Dalacoura K.), τουλάχιστον για τον χώρο της Μέσης Ανατολής. Στον αντίποδα του βίαιου εκσυγχρονισμού από πλευράς Δύσης, μπορούμε να αναφέρουμε την περίπτωση της Μποτσουάνα, η οποία ανέτρεψε τους βρετανικούς νόμους περί σοδομισμού, με το σκεπτικό μάλιστα πως ήταν «νόμοι κατακτητή, χωρίς διαβούλευση με τον πληθυσμό, κόντρα στον πολιτισμό μας και τη δημοκρατία».
Έχοντας εξαγάγει τη δική του «αμαρτία» στον υπόλοιπο πλανήτη, ο δυτικός κόσμος προσπαθεί να την ανακαλέσει, επιβάλλοντας κυρώσεις στα κράτη, τα οποία δεν υλοποιούν το όραμά του για την ελευθερία. Με θύματα εκατομμύρια ΛΟΑΤΚΙ που, πράγματι, βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο, η Δύση δαιμονοποιεί το Ισλάμ ως δομικά ανελεύθερο, αποκρύπτοντας πως αναφέρεται σε μια ριζοσπαστική μορφή του, την οποία η ίδια εξέθρεψε, ως πιόνι ελέγχου των μουσουλμανικών πληθυσμών. Με την άνοδο των απελευθερωτικών κινημάτων, το Ισλάμ μετατράπηκε σε βάση αντίστασης στο δυτικό τρόπο ζωής, με τις γνωστές συνέπειες για τους λαούς. Η αυτοανακήρυξη της Δύσης σε κηδεμόνα του πλανήτη, με δικαίωμα προστασίας και επιβολής, δεν ξυπνά ευχάριστες αναμνήσεις στους λαούς οι οποίοι έχουν γνώση του τι σημαίνει δυτική κηδεμονία.
Μια διαφορετική προσέγγιση των δυτικών κέντρων εξουσίας, που θα αντιμετωπίζει τον Παγκόσμιο Νότο με σεβασμό και ως ισότιμο συνομιλητή, πιθανό να απενοχοποιήσει πτυχές των δυτικών φιλελεύθερων κατακτήσεων και να βγάλει τις ομοφοβικές κοινωνίες από τη θέση άμυνας. Ως τότε, πολύ φοβόμαστε, πως η ταύτιση των ΛΟΑΤΚΙ δικαιωμάτων με τις δυτικές θέσεις, δεν θα λειτουργήσει υπέρ τους. Άλλωστε, προσφάτως η Κούβα απέδειξε πως οι λαοί μπορούν να εξελιχθούν χωρίς δυτικούς κηδεμόνες και μάλιστα να υπερβαίνουν τα πρότυπα ελευθερίας τα οποία η Δύση θέτει. Άλλωστε, ίσως θα ήταν πιο χρήσιμο η Δύση να κοιτάξει τη δική της την καμπούρα, αρχίζοντας από την Πολωνία και την Ουγγαρία.
