Αυτή η σκέψη τριβελίζει το μυαλό μου εδώ και μήνες και επανήλθε σήμερα όταν πληροφορήθηκα για το πολύνεκρο ναυάγιο ανοικτά της Πύλου με τους 78 νεκρούς και τους εκατοντάδες αγνοούμενους.
Όταν έγινε η τραγωδία στα Τέμπη, όπως οι περισσότεροι συμπολίτες μου, στεναχωρήθηκα βαθιά και πολύ περισσότερο προβληματίστηκα με τις συνθήκες που έλαβε χώρα το συγκεκριμένο έγκλημα. Τι δεν έγινε σωστά, τι θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί, ποιοι είναι οι υπεύθυνοι; Τις πρώτες μέρες έβλεπα συνέχεια ειδήσεις και δεν χωρούσε το μυαλό μου το μέγεθος της τραγωδίας. Όλο μου το περιβάλλον επηρεάστηκε και είτε συζητούσε ή σιωπούσε από αμηχανία και από την ανικανότητα συναισθηματικής διαχείρισης του συμβάντος, κάτι που θεωρώ λογικό εφόσον δίνονταν στη δημοσιότητα ανατριχιαστικές λεπτομέρειες που δεν είχαν κανένα λόγο προβολής, πέρα από τη δημιουργία αρνητικών συναισθημάτων και επομένως μεγαλύτερων αριθμών τηλεθέασης. Συνάνθρωποί μου, μαζί κι εγώ, κατεβήκαμε να διαμαρτυρηθούμε για την τραγωδία, ενώ ταυτοχρόνως η αρχική μου στα social media είχε γεμίσει από αγανακτισμένα posts και δακρύβρεχτες ιστορίες από τους συγγενείς των θυμάτων.
Μια σκέψη περνούσε από το μυαλό μου. Γιατί; Γιατί σε αυτούς και όχι στους άλλους; Γιατί όχι σε όλους; Μετά από λίγες μέρες πήγα στην εβδομαδιαία μου συνεδρία, και έκανα μια ερώτηση στην ψυχοθεραπεύτρια μου, που με προβλημάτιζε όλες εκείνες τις μέρες.
Γιατί στεναχωριόμαστε πολύ περισσότερο με τις εθνικές τραγωδίες απ’ ότι με τους θανάτους προσφύγων που πεθαίνουν κατά ορδές τα τελευταία χρόνια στο Αιγαίο, κυριολεκτικά δίπλα μας;
Τι μας κάνει να συμπονούμε περισσότερο και να ταυτιζόμαστε με τα παιδιά που ήταν στο μοιραίο τρένο, από τα παιδιά που πνίγονται στη θάλασσα; Είναι ο τρόπος; Μα είναι φρικτοί και άδικοι οι θάνατοι σε κάθε περίπτωση. Ή μήπως είναι οι άνθρωποι; Είμαστε όλοι-ες τέτοια κτήνη που δεν στεναχωριόμαστε το ίδιο για κάθε θάνατο ενός παιδιού, ασχέτως της εθνικότητας ή του χρώματός του;
Χωρίς να θέλω να συγκρίνω ανόμοιες καταστάσεις που θεωρούνται τραγωδίες έκαστες, δεν μπορούσε να συλλάβει το μυαλό μου ότι δεν πονάμε στον ίδιο βαθμό για κάθε άδικο θάνατο παιδιών και ανθρώπων, πόσο μάλλον όταν όλα αυτά συμβαίνουν δίπλα μας, σε κοντινή μας πόλη ή στη θάλασσα που τόσο λατρεύουμε να κολυμπάμε τα καλοκαίρια. Μπορώ να αντιληφθώ τη διαφορά των επιπέδων ενσυναίσθησης και συμπόνιας όταν μιλάμε για θανάτους παιδιών στην Παλαιστίνη που μας χωρίζουν εκατοντάδες χιλιόμετρα, από τον θάνατο παιδιών στο διπλανό σχολείο από αυτό που πηγαίνει το παιδί μας. Μάλλον είναι η εγγύτητα που μας αγγίζει περισσότερο, μόνο αυτό μπορώ να καταλάβω. Από εκεί και πέρα όταν πεθαίνουν παιδιά δίπλα μας, και οι θάνατοί τους δεν μας αφορούν το ίδιο, τότε νιώθω να πνίγομαι.
Η ψυχοθεραπεύτρια μου αρχικά μου ξεκαθάρισε ότι όλοι οι θεραπευόμενοι της εκείνες τις μέρες σχολίασαν το πολύνεκρο έγκλημα στα Τέμπη, τόσο που επηρεάστηκε η καθημερινότητά τους από το περιστατικό, κάτι που της έδωσε μια ελπίδα για τους ανθρώπους. Άρα είμαστε πολλοί, τουλάχιστον, σκέφτηκα. Και για να απαντήσει στο ερώτημά μου, μου είπε ότι ταυτιζόμαστε περισσότερο με ανθρώπους που έχουν τα ίδια ή παρόμοια χαρακτηριστικά με εμάς και αντιλαμβανόμαστε ότι μπορεί να ήμασταν εμείς στη θέση τους ή κάποιο κοντινό μας πρόσωπο. Αυτή η σκέψη, όμως, δεν με καθησυχάζει.
Άρα το πρόβλημα έγκειται στο ότι δεν μπορούμε να μπούμε στα παπούτσια ενός Σύρου ή Παλαιστίνιου πρόσφυγα; Χωρίς να είμαι ψυχολόγος ή ειδικός, θα προσπαθήσω να συγκρίνω τις αδυναμίες ταύτισης με ανθρώπους που βρίσκονται σε ανάγκη, όπως τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, συγκριτικά με τοπικές/εθνικές τραγωδίες.
Εγγύτητα και οικειότητα
Οι άνθρωποι τείνουν να αισθάνονται μια ισχυρότερη συναισθηματική σύνδεση και αίσθηση ευθύνης απέναντι σε αυτούς που είναι γεωγραφικά εγγύτερα ή πολιτιστικά παρόμοιοι με αυτούς. Μπορώ να φανταστώ ότι όταν ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία, η διεθνής κοινή γνώμη ευαισθητοποιήθηκε και κινητοποιήθηκε πολύ περισσότερο με τις συγκλονιστικές εικόνες από τους κατατρεγμένους Ουκρανούς πρόσφυγες σε camps, απ’ ό,τι με τις εικόνες που ταξιδεύουν πλέον καθημερινά από την εμπόλεμη Παλαιστίνη. Ο μέσος Έλληνας, Άγγλος ή Γάλλος θα ταυτιστεί πολύ περισσότερο με έναν Ουκρανό πρόσφυγα που μοιράζεται την ίδια ήπειρο, το ίδιο χρώμα, θρήσκευμα και παρόμοιες πολιτιστικές αξίες.
Φαίνεται να έχουμε δαιμονοποιήσει τους πληθυσμούς που προέρχονται από χώρες του αναπτυσσόμενου Κόσμου. Για παράδειγμα, νομίζω όλοι θυμόμαστε τις συγκλονιστικές εικόνες που ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο από την αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν τον Αύγουστο του 2021. Οι ΗΠΑ διατηρούσαν παρουσία στο Αφγανιστάν για πάνω από 20 χρόνια αλλά όταν τα είδαν σκούρα, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν του Αφγανούς πολίτες στο έλεος των Ταλιμπάν. Θυμόμαστε εκείνες τις συγκλονιστικές εικόνες μητέρων που έδιναν τα παιδιά τους σε Αμερικανούς στρατιώτες, αλλά και τους ανθρώπους που κρεμόντουσαν μέχρι και από τροχούς αεροπλάνων με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους. Έχοντας εργαστεί σε δομή φιλοξενίας ασυνόδευτων ανήλικων σε γνωστό ανθρωπιστικό οργανισμό, προσωπικά έχω γίνει μάρτυρας της προκατάληψης εναντίον ανθρώπων αφγανικής εθνικότητας αλλά και άλλων εθνικοτήτων προερχόμενων από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική.
Δεν πρέπει να σταθούμε στον Ουκρανό πρόσφυγα; Φυσικά και πρέπει! Αλλά και στον Αφγανό, τον Παλαιστίνιο, τον Σουδανό και ούτω καθεξής. Πρέπει να μας αφορά ο ανθρώπινος πόνος από όπου κι αν προέρχεται.
Κάλυψη από τα ΜΜΕ
Τα μέσα ενημέρωσης διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση της αντίληψης του κοινού και στον καθορισμό των γεγονότων που τυγχάνουν της μεγαλύτερης προσοχής. Οι εθνικές τραγωδίες με τοπικούς θανάτους λαμβάνουν συχνά εκτεταμένη κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης λόγω του άμεσου αντίκτυπού τους στον τοπικό πληθυσμό. Από την άλλη πλευρά, οι δολοφονίες -γιατί για δολοφονίες πρόκειται- προσφύγων στο Αιγαίο μπορεί να καλύπτονται λιγότερο ή να επισκιάζονται από άλλες ειδήσεις, με αποτέλεσμα περιορισμένη ευαισθητοποίηση και εμπλοκή του κοινού. Ο ΟΗΕ έχει καταγράψει από το 2014 περισσότερους από 20.000 θανάτους και εξαφανίσεις στην κεντρική Μεσόγειο, καθιστώντας την το πιο επικίνδυνο σημείο διέλευσης μεταναστών και προσφύγων στον κόσμο. Πόση έκθεση περιλαμβάνει στην ημερήσια agenda των ελληνικών παραδοσιακών ειδησεογραφικών μέσων ένα ολιγόνεκρο ναυάγιο στο Αιγαίο από αυτά που έχουν συμβεί μόνο το 2023; Ενδεικτικά, πατήστε το link. Βασικά, θα έπρεπε να ρωτήσω, υπάρχει στην ημερήσια διάταξη; Ή χρειάζεται να υπάρξει διεθνής κατακραυγή από τιτάνια διεθνή μέσα ενημέρωσης και ανθρωπιστικές οργανώσεις για να γίνει κάποια αναφορά; Και τελικά αν υπάρχει αναφορά, όπως έγινε με το ναυάγιο ανοικτά της Πύλου, τότε αυτό πως αντιμετωπίζεται από τα τηλε-τέρατα της μικρής μας οθόνης; Για παράδειγμα, η αγαπημένη μας Τατιάνα Στεφανίδου που μαζί με τον σύζυγό της μας προσφέρουν άπλετο δημοσιογραφικό ήθος και αντικειμενικότητα, σχολίασε ότι δεκάδες ασθενοφόρα θα απασχοληθούν για την περίθαλψη των διασωθέντων από το ναυάγιο, και σε περίπτωση ιατρικής ανάγκης στη Πελοπόννησο, που θα βρεθεί ασθενοφόρο; Ουδέν σχόλιο. Βέβαια, θα ήθελα να κάνω μια ερώτηση στην κα. Στεφανίδου, θα είχε άραγε τις ίδιες ανησυχίες για τα ασθενοφόρα αν συνέβαινε μια παρόμοια τραγωδία με τα Τέμπη, με ΈΛΛΗΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΣ;
Σε έναν τσακωμό μου στο Facebook με φιλοκυβερνητικό πρώην συνάδελφό μου που ισχυριζόταν ότι ο Έλληνας φέρει ατομική ευθύνη για τα δεινά που του συμβαίνουν λόγω νοοτροπίας (Τέμπη), αποποιώντας το μερίδιο ευθύνης της κυβέρνησης (που πολύ θα ήθελα να τον ρωτήσω αν έχει ξάδερφο τον Μητσοτάκη, με τέτοια αγάπη που του έχει) μου είχε πει – χωρίς να του κάνω κάποια αναφορά στα ΜΜΕ – ότι σε λίγο θα του πω ότι τα ΜΜΕ στην Ελλάδα, είναι στρατευμένα. Ένα πονηρό μειδίαμα σχηματίστηκε στα χείλη μου. Δεν χρειάστηκε να αναφέρω κάτι, αφού μερικά screenshots από τους δημοσιογράφους χωρίς σύνορα που κατατάσσουν την Ελλάδα στην 107η θέση, όσον αφορά την ελευθερία του τύπου, ήταν αρκετά για να διαγράψει τα σχόλια μου. Μάλλον, τα screenshots και η σύγκριση με την Ουγγαρία ήταν αρκετά, για να θεωρηθούν προσβλητικά και να διαγραφούν.
Κοινωνικές και πολιτικές προτεραιότητες
Οι κυβερνήσεις και οι κοινωνίες τείνουν να δίνουν προτεραιότητα σε θέματα που επηρεάζουν άμεσα τους πολίτες και τα εθνικά τους συμφέροντα. Οι εθνικές τραγωδίες και οι τοπικοί θάνατοι θεωρούνται απειλές για τη σταθερότητα, την ασφάλεια και την ευημερία του έθνους, οδηγώντας σε μια ισχυρή δημόσια ανταπόκριση και μια αίσθηση επείγουσας ανάγκης για αντιμετώπιση της κατάστασης.
Για παράδειγμα στα Τέμπη, πέρα από τα ασύλληπτα και επαναλαμβανόμενα λάθη που οδήγησαν στη σύγκρουση των δύο τρένων με συνέπεια δεκάδες νεκρούς, οι ελληνικές αρχές ανταποκρίθηκαν άμεσα στην αντιμετώπιση της κρίσης. Η ελληνική κυβέρνηση δεν ανέλαβε φυσικά την ευθύνη για το πολύνεκρο έγκλημα, αλλά τουλάχιστον κινητοποιήθηκε άμεσα ο μηχανισμός για την αντιμετώπιση της κρίσης, την περίθαλψη των τραυματιών και τον εντοπισμό των νεκρών.
Αντίθετα, στην περίπτωση των θανάτων προσφύγων, ενώ υπάρχουν διεθνείς ανθρωπιστικές ανησυχίες, μπορούν να θεωρηθούν ως πιο μακρινοί ή λιγότερο άμεσοι όσον αφορά τα εθνικά συμφέροντα. Τώρα τι γίνεται όταν οι τραγωδίες με θύματα πρόσφυγες ή μετανάστες συμβαίνουν λίγο έξω από την πόρτα μας;
Αρχικά, πάμε λίγο να δούμε πριν την τραγωδία στα ανοιχτά της Πύλου στις 14/6, τι έκαναν οι ελληνικές παράκτιες αρχές για την αποτροπή της, αφού είχαν ενημερωθεί πολλάκις από διάφορες πηγές. Ενδεικτικά, η ακτιβίστρια Ναουάλ Σουφί, ισχυρίστηκε ότι ήταν σε συνεχή επικοινωνία με τους ανθρώπους που επέβαιναν στο ψαράδικο και ενημέρωσε τις ελληνικές αρχές για τον κίνδυνο βύθισής του. Μάλιστα, καθησύχαζε τους επιβαίνοντες ότι θα τους παρασχεθεί βοήθεια από τις ελληνικές αρχές… Τι έκαναν οι αρχές; Σωστά, δεν έκαναν τίποτα. Σαν ένας άλλος Νέρωνας, παρακολουθούσαν τη Ρώμη να καίγεται ή μάλλον να βυθίζεται. Άλλωστε, οι ίδιοι οι πρόσφυγες αρνήθηκαν τη βοήθεια. Δηλαδή, οι άνθρωποι που ταξίδευαν για μέρες χωρίς νερό και τροφή σε μια γεμάτη ψαρόβαρκα με εμφανή κίνδυνο της βύθισης της, αρνήθηκαν τη βοήθεια. Επειδή, όμως, είμαστε καλοπροαίρετοι, ας τους πιστέψουμε.
Αλλά κάποιος πιο κακοπροαίρετος από εμάς θα σκεφτόταν ότι η Ελλάδα έχει διεθνώς καταδικαστεί για την πολιτική που ακολουθεί τα τελευταία χρόνια με τις επαναπροωθήσεις. Δεν το λέμε εμείς, το λένε οι κακές οι γλώσσες, ο ΟΗΕ και οι New York Times.
OHE: «Ντε φάκτο πολιτική οι επαναπροωθήσεις στην Ελλάδα». Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, έχει καταγράψει περίπου 540 περιστατικά επαναπροώθησης κατά την περίοδο 2020-2021 που αφορούν τουλάχιστον 17.000 άτομα. Οι πληροφορίες αυτές αναφέρονται σε έκθεση που έχει παρουσιαστεί στον ΟΗΕ από τον Ειδικό Εισηγητή, Φελίπε Γκονθάλεθ Μοράλες.
Και προφανώς, μη νομίζετε ότι η Ε.Ε. έχει αφήσει την ουρά της απέξω. Το γερμανικό Spiegel γράφει: «Η ευρωπαϊκή υπηρεσία προστασίας των συνόρων Frontex εμπλέκεται περισσότερο από ό,τι ήταν μέχρι τώρα γνωστό στις παράνομες επαναπροωθήσεις προσφύγων από την ελληνική ακτοφυλακή. Αυτό αποδεικνύεται μετά από κοινή έρευνα του Spiegel με το Lighthouse Reports, τα ελβετικά μέσα SRF και Republik καθώς και την Le Monde. Στο Αιγαίο, η ελληνική ακτοφυλακή εγκαταλείπει συστηματικά άτομα που αναζητούν προστασία στη θάλασσα, για να μειώσει τον αριθμό των προσφύγων. Σύμφωνα με την έρευνα, η Frontex ενεπλάκη σε παράνομες επαναπροωθήσεις τουλάχιστον 957 προσφύγων μεταξύ Μαρτίου 2020 και Σεπτεμβρίου 2021. Ανάμεσά τους, 22 επαναπροωθήσεις μπορούν να αποδειχθούν χωρίς καμία αμφιβολία, επειδή για παράδειγμα υπάρχουν φωτογραφίες προσφύγων πάνω σε ελληνικές σωσίβιες σχεδίες».
Άρα όπως καταλαβαίνουμε, μάλλον οι πρόσφυγες όχι μόνο δεν ανήκουν στην ατζέντα προτεραιοτήτων της Ε.Ε., αλλά πολύ περισσότερο φαντάζομαι σε bullet points μιας κρυφής ατζέντας να γράφεται: «Πώς θα απωθήσουμε τους μετανάστες, χωρίς να μας πάρουν χαμπάρι».
Κόπωση ενσυναίσθησης
Η συνεχής έκθεση σε τραγικά γεγονότα, όπως η συνεχιζόμενη προσφυγική κρίση, μπορεί να οδηγήσει σε ένα αίσθημα κόπωσης ή απευαισθητοποίησης του κοινού. Με την πάροδο του χρόνου, οι άνθρωποι μπορεί να κυριεύονται από την κλίμακα και την πολυπλοκότητα του ζητήματος, οδηγώντας σε μειωμένη συναισθηματική απόκριση ή στην αντίληψη ότι το πρόβλημα είναι πολύ δύσκολο για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά.
Στο κάτω κάτω μας πρήξατε τόσο χρόνια με την προσφυγική κρίση και τη Μόρια, και τα παιδιά στην Αφρική που δεν έχουν να φάνε. Με έχει ρωτήσει εμένα κανείς πώς περνάω, που παίρνω τον βασικό, μένω με τη μάνα μου και ο Κώστας με έχει στο διαβάστηκε;
Στο παραπάνω παράδειγμα που χαρακτηρίζεται καθ’ υπερβολή, αντιλαμβάνομαι προφανώς ότι η συνεχής έκθεση σε τραγικά γεγονότα, φαίνεται να συρρικνώνει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν άνθρωποι σε άλλα μέρη του κόσμου. Και κάθε άλλο, τα προβλήματα αυτά είναι διαρκή σε χρόνο, καθώς από τη γέννησή μας μέχρι σήμερα, ακούμε για πολέμους, νεκρούς αμάχους και παιδιά. Ο καθένας από εμάς ατομικά φαίνεται να είναι αδύνατο να μπορεί να προσφέρει λύσεις σε παγκόσμια προβλήματα, που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από τους ειδικούς όλου του κόσμου, ακόμα κι αν τους κλείσεις σε ένα δωμάτιο για μήνες.
Προφανώς, κι εγώ όταν ξυπνάω το πρωί δεν σκέφτομαι τους αριθμούς των νεκρών παιδιών στη Παλαιστίνη, και θα σκεφτώ τα προβλήματα που έχω να αντιμετωπίσω στη ζωή μου καθημερινά. Δεν μπορώ να πετάξω το μπαλάκι στους ανθρώπους για το φαινόμενο απευαισθητοποίησης από τη διαρκή έκθεση σε αρνητικές ειδήσεις και συναισθήματα. Το θεωρώ δεδομένο.
Όπως καταλαβαίνω και τη φίλη μου τη Χ. όταν μου λέει ότι κατά διαστήματα, όταν σκάει κάποιο σκάνδαλο όπως αυτό με τα Τέμπη, ότι σταματά να ενημερώνεται γιατί δεν αντέχει η ψυχή της άλλη μαυρίλα. Όταν παίρνει τον χρόνο της, επανέρχεται δυναμικά και σχολιάζει την επικαιρότητα. Ίσως αυτή η ισορροπία και ο χρόνος που δίνει στον εαυτό της να αφομοιώσει και να χωνέψει τα άσχημα νέα, να είναι πιο υγιής και να συστήνεται από τους περισσότερους ειδικούς ψυχικής υγείας. Άλλωστε, δεν είναι όλα σε αυτόν τον κόσμο μαύρα, υπάρχει και το χρώμα που καλό είναι να το αφήνουμε να διεισδύει μέσα μας για να πάρουμε λίγη δύναμη για τις πιο δύσκολες μέρες.
Ρατσισμός ή αίσθημα ανωτερότητας
Και τώρα φτάνουμε στον κυρ Παντελή. Όχι που δεν θα φτάναμε και εκεί. Υπάρχουν για παράδειγμα, άνθρωποι που δεν επηρεάζονται από τους παράγοντες που αναφέρονται παραπάνω. Είναι απλά ρατσιστές και δεν θα έπρεπε καν να συγκαταλέγονται στο ανθρώπινο είδος. Βέβαια, εκείνοι δεν θεωρούν τον εαυτό τους ρατσιστή, αλλά απλά αντιλαμβάνονται καλύτερα από εμάς, την υποκρισία του να θέλει κάποιος ορθάνοιχτα σύνορα. Και τον αντίκτυπο που θα έχει αυτό στον μέσο Έλληνα, καθώς οι ξένοι θα του πάρουν τη δουλειά, θα του βιάσουν τη κόρη και θα επωφεληθούν από το άρτιο κρατικό σύστημα υγείας και εκπαίδευσης.
ΘΑ ΑΛΛΟΙΩΣΟΥΝ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΜΑΣ.
Τι δράμα είναι αυτό για τον σύγχρονο Έλληνα/ίδα; Θα έρθουν τα μωρά που πέθαναν στα αμπάρια -που δεν θα βρεθούν ποτέ τα πτώματά τους, εκτός αν αυτά ξεβραστούν κάποια στιγμή σε ακτή, που θα παραθερίζουν τουρίστες και θα χαλάσουν της εικόνα της αψεγάδιαστης, καταγάλανης, φωτεινής Ελλάδας μας. ΚΑΤΑΝΤΙΑ, όπως θα έλεγε και η Ράνια Τζίμα. Πώς να ταυτιστεί ο Έλληνας με τους αλλόθρησκους που σκοτώνονται μεταξύ τους και μετά θέλουν να πιάσουν χώρο στα εδάφη μας; Γιατί βέβαια στην Ελλάδα, έχουμε άπλετο χώρο για τους εκατομμύρια τουρίστες που έχουν ήδη αρχίσει να επισκέπτονται τη χώρα μας, αλλά όπου φτωχός και η μοίρα του.
Θα ήθελα να κλείσω αυτό το κείμενο, με την πολυαγαπημένη μου Χάνα Άρεντ. Για όποιον-α δεν τη γνωρίζει, πρόκειται για εβραία γερμανικής καταγωγής που διέφυγε ως πρόσφυγας στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του Β’ΠΠ. Έχει μείνει γνωστή στην ιστορία λόγω της διαμάχης για τη μελέτη της σχετικά με τη δίκη του Άντολφ Άιχμαν και τη φράση «κοινοτοπία του κακού», καθώς και την παρακαταθήκη που έχει αφήσει ως πολιτική στοχάστρια. Από απόσπασμα του βιβλίου «Γιατί πρέπει να διαβάζουμε Χάνα Άρεντ» του Richard J. Bernstein, διαβάζουμε:
Εκ των υστέρων, αντιλαμβανόμαστε τη δύναμη των τυχαίων γεγονότων που λειτούργησαν καταλυτικά, κάνοντας τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου. Η Άρεντ θα μπορούσε να είχε δολοφονηθεί στο Βερολίνο όταν ανακρίθηκε. Ίσως πάλι θα μπορούσε να μην είχε δραπετεύσει από το Gurs και τελικά να είχε καταλήξει στο Άουσβιτς. Ίσως ακόμα θα μπορούσε να μην είχε καταφέρει να πάρει βίζα για την Αμερική, όπως τόσοι άλλοι εβραίοι που εγκλωβίστηκαν στη Γαλλία και τελικά μεταφέρθηκαν σε κάποιο γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Αυτό που αντιλαμβάνομαι από το συγκεκριμένο απόσπασμα είναι ότι η Άρεντ ήταν τυχερή, πολύ τυχερή που κατάφερε να διαφύγει, να ζήσει και να μας αφήσει το τεράστιο έργο της που μελετάμε μέχρι και σήμερα.
Και για όποιον-α με προλάβει και μου πει ότι οι Εβραίοι πρόσφυγες δε μοιάζουν με τους σημερινούς πρόσφυγες, θα πρέπει να γνωρίζει ότι αντιμετωπίστηκαν με την ίδια καχυποψία που αντιμετωπίζουμε καθημερινά πρόσφυγες και μετανάστες στη Δύση. Όσοι διέφυγαν από τη ναζιστική Γερμανία, εγκλωβίστηκαν και φυλακίστηκαν στη Γαλλία σε καταυλισμούς όπως και τα σημερινά camps και αντιμετωπίστηκαν σαν πολίτες τρίτης κατηγορίας. Κάτι παρόμοιο συνέβη και με τους πρόσφυγες που διέφυγαν από τη σφαγή στη Σμύρνη και κατέφυγαν στο ελληνικό έδαφος.
Απλά, δίνω λίγη τροφή για σκέψη.
