Δεκαοκτώ μήνες μετά την έναρξη της εμφύλιας διαμάχης που έχει ξεσπάσει στο Σουδάν, η αφρικανική χώρα έχει μετατραπεί στο τρίτο μεγαλύτερο πολεμικό μέτωπο που βρίσκεται εν εξελίξει στον πλανήτη μετά την Μέση Ανατολή και την Ουκρανία. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων στρατοπέδων, του στρατού του Σουδάν υπό τον στρατηγό Άμπντελ Φάταχ αλ Μπουρχάν και των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (ΔΤΥ) υπό τον στρατηγό Μοχάμεντ Χάμνταν Νταγκλό, φέρεται να μην έχουν κανένα αποτέλεσμα.
Και αυτό παρά τις συνεχείς συναντήσεις, που έχουν ως επίκεντρο την κατάπαυση του πυρός, και οι οποίες έχουν πραγματοποιηθεί τους τελευταίους μήνες με πρωτοβουλίες «μεγάλων» δυνάμεων σε μία σειρά χωρών όπως η Γαλλία, η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και προσφάτως, υπό την αιγίδα των ΗΠΑ, η Ελβετία.
Πείνα, χολέρα, εκτοπισμός: Οι προϋπάρχουσες ανισότητες και ο μεγεθυντικός φακός του πολέμου
Σε μία προσπάθεια να περιγράψουμε το κάδρο πάνω στο οποίο εξελίσσεται η τρέχουσα κρίση στο Σουδάν, είχαμε συνοψίσει την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα τις τελευταίες δεκαετίες ως εξής:
Υποκινούμενες φυλετικές διαμάχες, διχοτόμηση της χώρας και απόσχιση του Νότιου Σουδάν το 2011, 15 στρατιωτικά πραξικοπήματα, λαϊκές εξεγέρσεις που πνίγηκαν στο αίμα, καταλήστευση πλουτοπαραγωγικών πηγών, καθεστώτα-εντολοδόχοι Δυτικών κρατών και εταιρειών, συνθήκες ακραίας φτώχειας για τον πληθυσμό -το Σουδάν είναι η χώρα με το υψηλότερο ποσοστό φτώχειας στη Βόρεια Αφρική με το 32% του πληθυσμού να ζει ήδη από το 2022 κάτω από το εθνικό όριο φτώχειας-, αναλφαβητισμός και αυξημένη παιδική θνησιμότητα και μάλιστα σε μία χώρα που το 42% του πληθυσμού είναι παιδιά κάτω των 14 ετών.
Πάνω σε αυτές τις, ήδη επιβαρυμένες, κοινωνικές συνθήκες είναι που ξέσπασε η εμφύλια διαμάχη, που διαδραματίζεται στη χώρα από τον Απρίλιο του 2023, γεννώντας μία -τεραστίων διαστάσεων- ανθρωπιστική κρίση με την οποία βρίσκεται αντιμέτωπος ο λαός του Σουδάν.
Οι εκθέσεις διεθνών οργανισμών είναι ενδεικτικές: Ο ΟΗΕ να κάνει λόγο για 26 εκατομμύρια ανθρώπους σε επισιτιστική ανασφάλεια, ενώ η UNICEF έχει καταγράψει περισσότερα από 3,5 εκατομμύρια παιδιά που έχουν έρθει αντιμέτωπα με την αναγκαστική μετανάστευση και συνθήκες υποσιτισμού, με 700.000 από αυτά να βρίσκονται σε κατάσταση πείνας. Οι «Γιατροί Χωρίς Σύνορα» εκτιμούν πως ένα παιδί πεθαίνει από πείνα, επιδημίες ή κακουχίες κάθε δύο ώρες στο τεράστιο προσφυγικό καταυλισμό Ζαμζάν που βρίσκεται στο Βόρειο Νταρφούρ. Την ίδια στιγμή η χώρα, έχει επισήμως κηρύξει κατάσταση επιδημίας, μετά την καταγραφή περισσότερων από 20 χιλιάδων κρουσμάτων χολέρας και τον θάνατο 626 ανθρώπων, κατάσταση που επιδεινώθηκε από τις έντονες βροχοπτώσεις και τις πλημμύρες που έπληξαν το Σουδάν, μολύνοντας το πόσιμο νερό, αλλά και από το ανεπαρκές και υπό διάλυση σύστημα Υγείας.
Λόγω των πολεμικών συγκρούσεων και των συνθηκών φτώχειας που έχουν κυριαρχήσει στη χώρα τρία εκατομμύρια είναι οι πρόσφυγες που έχουν βρει καταφύγιο σε γειτονικές χώρες με κύριους προορισμούς την Αίγυπτο, το Νότιο Σουδάν και το Τσαντ, ενώ δέκα εκατομμύρια είναι οι εκτοπισμένοι στο εσωτερικό της χώρας.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως ο ακριβής αριθμός των νεκρών από τις πολεμικές συγκρούσεις παίρνει διαφορετικές τιμές που αγγίζουν μέχρι και τις 150.000, σύμφωνα με δήλωση του ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ στο Σουδάν, Τομ Περιέλο, με τον ΟΗΕ να κάνει λόγο για τουλάχιστον 20 χιλιάδες καταγεγραμμένους θανάτους, που οφείλονται στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Σουδάν: Μία χώρα με δύο στρατεύματα
Οι σχέσεις των δύο στρατηγών που ηγούνται των δύο αντιμαχόμενων δυνάμεων για την κατάληψη της εξουσίας στο Σουδάν, και οι οποίοι σήμερα αρνούνται να κάτσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να δώσουν ένα τέλος στο αιματοκύλισμα, δεν ήταν πάντοτε σε αυτό το επίπεδο.
Απεναντίας και οι δύο ήταν, μέχρι τον Απρίλη του 2023, μέλη του μεταβατικού κυβερνητικού σχήματος που προέκυψε μετά την ανατροπή του ισλαμιστή στρατηγού Ομάρ αλ Μπασίρ ο οποίος είχε καταλάβει την εξουσία με πραξικόπημα το 1989 και διετέλεσε πρωθυπουργός του Σουδάν μέχρι το 2013. Από το 2013 μέχρι το 2019, όπου και ανατράπηκε υπό την πίεση διαδηλώσεων που ήρθαν αντιμέτωπες με βίαιη καταστολή αλλά και την εκδήλωση στρατιωτικού πραξικοπήματος, ο Μπασίρ θήτευσε ως πρόεδρος του Σουδάν.
Πρόεδρος του μεταβατικού αυτού σχήματος που αποτελούταν από πολιτικούς και στρατιωτικούς, μετά από εντάσεις στο εσωτερικό του αλλά και νέο πραξικόπημα που έλαβε χώρα το 2021, ήταν ο στρατηγός Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν, επικεφαλής των Σουδανικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΣΕΔ) και αντιπρόεδρος ο στρατηγός Μοχάμαντ Χαμντάν Ντάγκαλο, επικεφαλής των Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (ΔΤΥ).
Αξίζει να σημειωθεί πως οι Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης, υπήρξαν ένα επίλεκτο παραστρατιωτικό σώμα με ξεχωριστή ιεραρχία και δομή από τον στρατό του Σουδάν, που είχε παίξει καταλυτικό ρόλο στην διατήρηση του πρώην προέδρου Μπασίρ στην εξουσία για σχεδόν 30 χρόνια.
Τον Δεκέμβρη του 2022 στρατιωτικοί και αρχηγοί πολιτικών κομμάτων, υπό την πίεση συνεχών διαδηλώσεων που απαιτούσαν κυβέρνηση που θα προέκυπτε από εκλογές και παύση της ανάμιξης του στρατού στην πολιτική ζωή της χώρας, ανακοίνωσαν την σταδιακή μετάβαση της πολιτικής εξουσίας από τα χέρια του προσωρινού κυβερνητικού σχήματος σε δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση με τον ορίζοντα των εκλογών να ορίζεται για το 2024. Τις διαδηλώσεις αυτές διοργάνωναν -παρά την άγρια καταστολή- εργατικά σωματεία και πολιτικά κόμματα μεταξύ των οποίων το Κομμουνιστικό Κόμμα του Σουδάν,
Σε εκείνο το σημείο είναι που άρχισε η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο στρατηγών, η οποία είχε, εκ πρώτης όψεως, ως σημείο τριβής την επικείμενη συγχώνευση των ΔΤΥ με τις ένοπλες δυνάμεις του Σουδάν, κάτι που θα αφαιρούσε το ειδικό καθεστώς προνομίων και θέσης, μέσα στις εξελίξεις και τις αποφάσεις που αφορούσαν τη χώρα, που απολάμβανε τόσο ο Ντάγκαλο, όσο και συνολικά η παραστρατιωτική μονάδα.
Η ισχύς όμως αυτής της συνθήκης, δεν είναι αρκετή για να αποκαλύψει το βάθος των αιτιών της εμφύλιας σύρραξης που εξελίσσεται στο Σουδάν, κάτι που ισχύει για κάθε χώρα η οποία υπήρξε ή συνεχίζει να υπάρχει είτε ως αποικία, είτε ως μισοαποικία.
Το Σουδάν δεν ματώνει μόνο εξαιτίας της εμμονής δύο στρατηγών του για την κατάληψη της εξουσίας, ούτε μόνο επειδή ο καθένας από αυτούς εκπροσωπεί τα συμφέροντα της μίας ή της άλλης μερίδας της αστικής τάξης της χώρας.
Η αδυναμία του Σουδάν να ολοκληρώσει τη δημοκρατική του μετάβαση, τα διαρκή πραξικοπήματα και η διαχρονική εμπλοκή δυνάμεων του στρατού στη διακυβέρνηση, δεν αιτιολογούνται μόνο από συνθήκες και συμφέροντα που βρίσκονται μόνο στην επικράτεια της χώρας.
Εμφύλιος πόλεμος ή κάτι περισσότερο από αυτό;
Ψάχνοντας εκ νέου την άκρη του νήματος για την κατάσταση στο Σουδάν επαναλαμβάνουμε πως εκτός της ειδικής σημασίας της γεωγραφικής του θέσης καθώς βρέχεται στα ανατολικά από την Ερυθρά Θάλασσα με τα δυτικά του σύνορα να αγγίζουν τη ζώνη του Σαχέλ, παράγει μεγάλες ποσότητες ουρανίου, λιθίου, πλατίνας κλπ ενώ είναι η δέκατη μεγαλύτερη χώρα στην παραγωγή χρυσού στον κόσμο. Σύμφωνα με τη Γενική Διοίκηση Εποπτείας και Ελέγχου Παραγωγικών Εταιρειών, η παραγωγή χρυσού της χώρας το 2022 έφθασε σε επίπεδα ρεκόρ: 18 τόνοι και 637 κιλά, ενώ καθόλου εντύπωση δεν προκαλεί , έχοντας κατά νου το μέγεθος του πλιάτσικου στον πλούτο των χωρών της Αφρικής, το γεγονός πως τον επόμενο χρόνο το χρέος της χώρας έφτασε στα επίπεδα-ρεκόρ του 256% του ΑΕΠ.
Και υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να γίνει αντιληπτό το ότι η πτώση του Προέδρου Ομάρ Μπασίρ το 2019, άνοιξε έναν νέο κύκλο διεθνών διαξιφισμών για τη λεηλασία του ορυκτού πλούτου του Σουδάν. Δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ που θέλησαν να επαναδιαπραγματευτούν την παρουσία τους στη χώρα, έχοντας ήδη προνομιακή σχέση με το Νότιο Σουδάν. Την ευκαιρία για διείσδυση στα ορυχεία χρυσού αλλά και για στρατιωτική παρουσία στην περιοχή έτρεξε να εκμεταλλευτεί και η Ρωσία, η οποία φέρεται να στηρίζει πλέον τις ένοπλες δυνάμεις, παρά τις επαφές που είχε τα προηγούμενα χρόνια με τις ΔΤΥ.
Στο Σουδάν όμως που ανεξαρτητοποιήθηκε μόλις το 1956, βιώνοντας με τραγικό τρόπο τις συνέπειες της αποικιοκρατίας, της οικονομικής εξάρτησης και της πολιτικής αστάθειας, οι διεθνείς παρεμβάσεις γίνονται ακόμα πιο περίπλοκες. Επιχειρηματικοί όμιλοι, εταιρείες εξόρυξης και περιφερειακές δυνάμεις όπως η Σουηδία, η –πανταχού παρούσα στην Αφρική- Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Αίγυπτος υπό την κατοχή της οποίας υπήρξε το Σουδάν για δεκαετίες, ακόμα και το Ισραήλ με το οποίο η χώρα είχε πρόσφατα σταθεροποιήσει τις σχέσεις του μέσω των «Συμφωνιών του Αβραάμ», παρακολουθούν στενά της εξελίξεις στην περιοχή, πριμοδοτούν τον έναν ή τον άλλον στρατηγό (γιατί όχι και τους δύο κάποιες φορές) και περιμένουν σαν τα όρνεα για πάρουν την καλύτερη θέση στον επικείμενο, και με νέους όρους, διαμελισμό των παραγωγικών του δυνατοτήτων.
Προεξέχουσα θέση στη λίστα αναμονής για την “επόμενη μέρα” του Σουδάν αλλά και άμεσων ευθυνών για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη χώρα, μαζί με τη Σαουδική Αραβία που στηρίζει τις ένοπλες δυνάμεις, φέρεται να έχουν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που αποτελούν -κρατώντας όλο και λιγότερο τα προσχήματα- την πηγή χρηματοδότησης των ΔΥΤ.
Όσο το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας επέκρινε την απόφαση του ΟΗΕ για ανάπτυξη ξένων στρατιωτικών δυνάμεων αρνούμενο ταυτόχρονα να παραβρεθεί στην τελευταία συνάντηση για την εξεύρεση λύσης ακριβώς λόγω της παρουσίας των ΗΑΕ σε αυτήν, τα Εμιράτα φαίνονται διατεθειμένα να υπερασπιστούν τις επενδύσεις δισεκατομμυρίων που έχουν πραγματοποιήσει ή θέλουν να πραγματοποιήσουν στο Σουδάν, με κάθε κόστος.
Οι επιδιώξεις όλων αυτών των δυνάμεων οφείλουν να ληφθούν σοβαρά υπόψιν οποιουδήποτε θέλει να κατανοήσει το τί συμβαίνει τελικά το Σουδάν, έχοντας ταυτόχρονα κατά νου πως είναι μέσα σε αυτές ακριβώς της συνθήκες πολιτικής αστάθειας, αλλεπάλληλων πραξικοπημάτων όπου ο λιμός και η χολέρα εξαπλώνονται ραγδαία για τον λαό της χώρας, που το 50% με 80% της παραγωγής χρυσού της χώρας καταλήγει στο εξωτερικό.
Μετά την απόσχιση του Νότιου Σουδάν στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, η χώρα βρίσκεται εκ νέου μέσα στη φωτιά μίας εμφύλιας σύρραξης που δεν πρόκειται να σταματήσει να καίει όσο τροφοδοτείται με συνεχή καύσιμη ύλη από ξένα κεφάλαια.
Και έχουμε πολλούς λόγους να είμαστε καχύποπτοι για το κατά πόσο οι πραγματικοί εμπρηστές του Σουδάν, μερικοί εκ των οποίων καλούν συχνά-πυκνά τις διεθνείς «ειρηνευτικές» διαδικασίες όπου τον πρώτο λόγο έχουν οι ίδιοι και οι εγχώριοι υποστηρικτές τους, έχουν όντως -έστω και μία στάλα- ενδιαφέρον για τα όσα βιώνει ο πληθυσμός του.
Το Σουδάν κραυγάζει καθώς τρώει, με έξωθεν υποδείξεις, τις ίδιες του τις σάρκες. Μία μερίδα του Δυτικού κόσμου τρίβει τα χέρια της και μία άλλη σιωπά. Η προοπτική της πραγματικής ανεξαρτησίας και του εκδημοκρατισμού της πολιτικής και κοινωνικής ζωής του Σουδάν, αλλά και η προοπτική επιβίωσης και της χειραφέτησης του λαού του, όπως όλα δείχνουν, βρίσκεται ακόμα μακριά.
Και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον τη στιγμή που η ίδια προοπτική έχει αρχίσει ήδη να γίνεται ζώσα πραγματικότητα στην αντίπερα όχθη της Αφρικής, φιλοδοξώντας να αγκαλιάσει όλους τους λαούς της ηπείρου.
